Για νέα διάσταση για την αντίληψη και την επεξεργασία πληροφοριών που συγκεντρώνουν οι αισθήσεις μας από το περιβάλλον δίνει μέσω της νέας του δουλειάς ο καλλιτέχνης Κωνσταντίνος Κανταρτζής, ο οποίος εκθέτει τα έργα του στην γκαλερί Batagianni. Μέσα από τα έργα του, ο καλλιτέχνης επισημαίνει ότι στη ζωή υπάρχουν διαφορετικές όψεις των πραγμάτων. Σε ορισμένα σχέδια και κεραμικά γλυπτά του μπορεί κανείς να ανακαλύψει μορφές που θυμίζουν δέντρα ή μανιτάρια και συνάμα πνεύμονες. Σε αυτά, ο καλλιτέχνης τονίζει τον ζωτικό χαρακτήρα που παίζει η φύση στην ανθρώπινη ζωή, την άρρηκτη σύνδεση που υπάρχει ανάμεσα σε φύση και οργανισμό, μια σύνδεση που είναι και ορατή, ένα αντικαθρέφτισμα που εξαίρει τη σπουδαιότητα αλλά κυρίως την αλληλεξάρτηση των δύο.

 

Για την έκθεση του Κωνσταντίνου Κανταρτζή, ο επιμελητής και ιστορικός τέχνης Στρατής Πανταζής αναφέρει:

Στην ατομική έκθεση Ασκήσεις Αντίληψης του Κωνσταντίνου Κανταρτζή στην γκαλερί Batagianni, ο θεατής ανακαλύπτει μορφές, οι οποίες συνδέονται κυρίως με ανθρώπινα ζωτικά όργανα και οστά, έντομα, καρπούς, δέντρα και άλλα στοιχεία της φύσης. Ο τίτλος της έκθεσης προκύπτει από τους τίτλους των έργων, καθώς αυτά ονομάζονται Άσκηση Αντίληψης 1, Άσκηση Αντίληψης 2 κ.ο.κ. Βασικό κέντρο της αντίληψης είναι η περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται Νήσος του Reil.

 Η Νήσος του Reil είναι το σημαντικότερο τμήμα του εγκεφάλου όσον αφορά τη συλλογή και επεξεργασία πληροφοριών που συγκεντρώνουν οι αισθήσεις μας από το περιβάλλον. Η επεξεργασία όλων αυτών των πληροφοριών οδηγεί στη συνειδητοποίηση της κατάστασης του σώματος και των συναισθημάτων μας, με αποτέλεσμα να αναπτύσσονται η ενσυναίσθηση και η εξέλιξη των σκέψεων και των συναισθημάτων σε προθέσεις και πράξεις.

 Επίσης στη Νήσο του Reil αναπτύσσεται και η Παρειδωλία, η οποία αποτελεί ένα είδος αντίληψης. Ο όρος προέρχεται από τη σύνδεση των αρχαίων ελληνικών λέξεων «παρά» (παράλληλη, παραπλεύρως) και «εἴδωλον» (είδωλο, ομοίωμα, εικόνα) και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά επιστημονικά από τον ψυχίατρο και νευρολόγο Klaus Conrad το 1958 για να περιγράψει το ψυχολογικό φαινόμενο κατά το οποίο ένα τυχαίο δυσδιάκριτο εξωτερικό ερέθισμα/μοτίβο μπορεί να γίνει αντιληπτό ως αναγνωρίσιμο και σημαντικό.

Η Παρειδωλία αποτελεί μία μορφή της Αποφένιας, δηλαδή της τάσης να βρίσκει ο εγκέφαλος ουσιαστικές συνδέσεις σε αόριστα και ανούσια δεδομένα και πληροφορίες (όπως αντικείμενα και ιδέες), προερχόμενα από προηγούμενες εμπειρίες.

Συναντάμε το παρειδωλικό φαινόμενο σε καλλιτέχνες διαφορετικών περιόδων της ιστορίας της τέχνης. Για παράδειγμα στην «Πραγματεία περί Ζωγραφικής», o Leonardo da Vinci (1452 – 1519) υποστήριξε ότι αν κοιτάξουμε σε τοίχους λεκιασμένους από την υγρασία, ανακαλύπτουμε τοπία, ερείπια, βράχους, μάχες, περίεργες μορφές και άλλες εικόνες, μία αναφορά που επισημαίνει η Ρένα Παπασπύρου (γεν. 1938), καθώς η ίδια επικεντρώνεται στα «επεισόδια» ή στις συνειρμικές εικόνες που προκύπτουν από τις αμυδρές φυσικές αλλοιώσεις στις επιφάνειες των αποτοιχίσεών της.

Ο Ιταλός ζωγράφος Giuseppe Arcimboldo (1526 – 1593) δημιούργησε εικονογραφήσεις φρούτων, λαχανικών, βιβλίων, ανθρώπινων σωμάτων και άλλων αντικειμένων σε διάταξη που σχηματίζουν ανθρώπινα πορτραίτα. Αργότερα στους πίνακες του Μοντερνισμού, όπως αυτών του Vincent Van Gogh (1853 – 1890), του Paul Cézanne (1839 – 1906) και του Paul Gauguin (1848 – 1903), ανακαλύπτει κανείς δευτερεύουσες εικόνες, συνειδητά ή ασυνείδητα δημιουργημένες από τους καλλιτέχνες. Επιπλέον, ένας από τους υπέρμαχους του Σουρεαλισμού, ο Ισπανός Salvador Dali (1904 – 1989) επικεντρώνεται στην απεικόνιση των υποσυνείδητων ενστίκτων του, στις επιθυμίες και τους σεξουαλικούς φόβους που τον στοιχειώνουν, εμπνευσμένος από τις ψυχαναλυτικές θεωρίες του Sigmund Freud.

 Ανέπτυξε την τεχνική συγχώνευσης πορτραίτων και τοπίων στα γλυπτά του, την οποία συναντάμε και σε πολλούς μεταγενέστερους καλλιτέχνες. Εισήγαγε την «Παρανοϊκή-Κριτική Μέθοδο» την δεκαετία του 1930, η οποία συγγενεύει με την Παρειδωλία και την Αποφένια, καθώς ο Dali τοποθετεί την παράνοια στην υπηρεσία της δημιουργικότητας.

Διέγερση της αντίληψης

Οι Ασκήσεις Αντίληψης ακούγονται σαν ένας τρόπος προπόνησης για τη διέγερση και ενίσχυση της αντίληψης, καθώς ο Κανταρτζής παράγει σχεδόν εμμονικά μεγάλο αριθμό έργων με αφοσίωση και πάθος. Με αυτή την «εξάσκηση», είναι σαν να επιχειρεί ασταμάτητα να ανταποκριθεί στα γύρω ερεθίσματα και με όλες του τις δυνάμεις να προσπαθεί να αποδώσει αυτά που βλέπει και αντιλαμβάνεται. Για παράδειγμα έχει δημιουργήσει έναν μεγάλο αριθμό κεραμικών σε διαφορετικά χρώματα που παραπέμπουν τόσο σε καρύδια όσο και σε ανθρώπινους εγκεφάλους, όμως επιλέγει έναν πολύ μικρότερο αριθμό να εκθέσει. Είναι σαν να πειραματίζεται συνεχώς και «μανιωδώς», σαν να μετατρέπεται ο ίδιος σε μία μηχανή παραγωγής.

Μέσα από τα έργα του, ο Κανταρτζής επισημαίνει ότι στη ζωή υπάρχουν διαφορετικές όψεις των πραγμάτων. Σε ορισμένα σχέδια και κεραμικά γλυπτά του μπορεί κανείς να ανακαλύψει μορφές που θυμίζουν δέντρα ή μανιτάρια και συνάμα πνεύμονες. Σε αυτά, ο καλλιτέχνης τονίζει τον ζωτικό χαρακτήρα που παίζει η φύση στην ανθρώπινη ζωή, την άρρηκτη σύνδεση που υπάρχει ανάμεσα σε φύση και οργανισμό, μια σύνδεση που είναι και ορατή, ένα αντικαθρέφτισμα που εξαίρει την σπουδαιότητα αλλα κυρίως την αλληλεξάρτηση των δύο.

asas



Σε ένα από τα σχέδιά του με μολύβι, βλέπουμε σε πρώτη ανάγνωση μία μύγα παγιδευμένη σε έναν ιστό αράχνης. Κοιτάζοντας πιο προσεχτικά, συνειδητοποιούμε ότι ένα μέρος του σώματος της μύγας θυμίζει ανθρώπινη γλώσσα. Αντιλαμβανόμαστε το υπονοούμενο ότι όταν δεν ελέγχουμε την γλώσσα μας και την αφήνουμε ελεύθερη να «τρέχει» και να λέει ότι θέλει χωρίς ευθύνη, χωρίς «φιλτράρισμα», μπορεί να βρεθούμε παγιδευμένοι σε έναν φαύλο κύκλο. Μια παρόμοια ιδέα εκφράζεται και στο επιτοίχιο έργο του, όπου μία κεραμική μορφή που παραπέμπει σε ανθρώπινη γλώσσα ή σε κεφάλι φιδιού βγαίνει έξω από μία χρυσή κορνίζα εποχής. Από τη μία το έργο θυμίζει την προσπάθεια του Caravaggio (1571 – 1610) να βγάλει τις μορφές του στον χώρο, έξω από τα πλαίσια της ζωγραφικής, από την άλλη μας διδάσκει ότι ο λόγος δεν βιώνεται πάντα με μια αποστασιοποίηση και μπορεί εύκολα να ξεφύγει από τα όρια και να γίνει δηλητηριώδης.

Συνειδητοποιούμε ότι το ανθρώπινο σώμα είναι στο επίκεντρο των έργων του Κανταρτζή και κυρίως η μη όρατη πλευρά του, αυτό που υπάρχει κάτω από το δέρμα, όπως οι σπόνδυλοι, οι πνεύμονες και ο εγκέφαλος, ίσως εξαιτίας της παράλληλης ιδιότητάς του ως Δερματολόγος-Αφροδισιολόγος. Η επιστήμη της ιατρικής τού προσφέρει τη δυνατότητα να κοιτάξει πέρα από τη σάρκα και να εξάγει ευανάγνωστες μορφές του εσωτερικού χάους του ανθρώπινου σώματος. Οι μορφές του όμως δεν θυμίζουν την ωμότητα που συναντάται στις απεικονίσεις ανατομίας ενός πτώματος, καθώς τον ενδιαφέρει να «παίξει» με τις πολλαπλές αναγνώσεις που προκύπτουν από το παρειδωλικό φαινόμενο, όπως συμβαίνει και στο σχέδιο με το δέντρο/εγκέφαλο, όπου σε ένα από τα αγγεία (που αιματώνουν τον εγκέφαλο)/κλαδιά του είναι δεμένη μία παιδική κούνια.

aassa

Πέρα από το παρειδωλικό φαινόμενο, η άδεια κούνια υπονοεί την ύπαρξη του παιδιού και κυρίως την επαφή που αναπτύσσεται με τον γονέα κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού, καθώς ο δεύτερος σπρώχνει/αγγίζει το παιδί στην πλάτη για να το κουνήσει. Η επαφή αυτή μεταφέρει εμπειρία, συναίσθημα, ασφάλεια, επιβεβαίωση, με τελικό αποδέκτη τον εγκέφαλο.

Επεξεργασία των νοημάτων

Στη γλυπτική εγκατάσταση που αποτελείται από δύο «κορμούς δέντρων» από κεραμικά κομμάτια/σπονδύλους, ο Κανταρτζής αναφέρεται επίσης στην σχέση του γονέα με το παιδί και στο οιδιπόδειο σύμπλεγμα. Ο μεγάλος κορμός συμβολίζει τον γονιό και ο μικρότερος το παιδί, ενώ οι πλαστικοί σωλήνες που βγαίνουν από τα κεραμικά και τα συνδέουν μεταξύ τους, θυμίζουν από την μία τους νευρώνες που συναντάμε στους σπονδύλους και από την άλλη τον περίπλοκο δεσμό του γονέα με το παιδί. Ο Κανταρτζής μετατρέπει το ανθρώπινο σώμα, και συγκεκριμένα την σπονδυλική στήλη, από ένα απλό αντικείμενο έρευνας και προσωπικής αντίληψης σε έναν τόπο εμπειρίας για τους θεατές.

Ο νους μας, ο οποίος αποτελεί ένα σύνολο λειτουργιών που εκτελούνται από τον εγκέφαλο και διαμορφώνει την αντίληψή μας για τον εξωτερικό κόσμο, καθορίζει την προσοχή και τις ενέργειές μας. Έτσι λαμβάνουμε από τους σπονδυλωτούς κορμούς «σήμα» στιβαρότητας και ευαλωτότητας ταυτόχρονα, το οποίο καθοδηγεί την κίνησή μας, την περιήγησή μας με περιέργεια αλλά και προσοχή γύρω κι ανάμεσά τους.

Τέλος η επεξεργασία των νοημάτων και των εικόνων και τα ερεθίσματα που προσφέρουν τα έργα τέχνης βασίζονται σε ένα μέγαλο βαθμό από τους ίδιους τους αποδέκτες. Ο καθένας μας αντιδρά διαφορετικά μπροστά σε ένα έργο και δίνουμε τις δικές μας ερμηνείες, καθώς η εκτίμηση και η αντίληψή μας επηρεάζεται από τις προσωπικές μας κλίσεις και προκαταλήψεις, το πολιτισμικό μας υπόβαθρο και γούστο. Επίσης ας μην ξεχνάμε ότι το κάθε έργο ολοκληρώνεται με την αντιληπτική και συναισθηματική εμπλοκή μας, καθώς εμείς, ως θεατές, προσθέτουμε νόημα και αξία στο έργο μέσω της δικής μας ερμηνείας και προσέγγισης. Στην περίπτωση της δουλειάς του Κανταρτζή, καλούμαστε να ανακαλύψουμε τις μορφές που έχει δημιουργήσει μέσω του παρειδωλικού φαινομένου, αλλά ταυτόχρονα να πάρουμε μαζί μας τις δικές μας εντυπώσεις και να κάνουμε τις προσωπικές μας συνδέσεις.

INFO

Batagianni Gallery, Αντήνορος 17, Αθήνα

Εως: 14/06/2025

Ώρες λειτουργίας: Τρίτη-Παρασκευή 16:00-20:00 | Σάββατο 11:00-15:00