Άθως ο Γίγαντας: H μυθολογία εξηγεί τους σεισμούς στο Άγιον Όρος
Από την Τιτανομαχία γνωστοί οι σεισμοί στο Άγιον Όρος
Οι πρόσφατες σεισμικές δονήσεις στη χερσόνησο του Άθου φέρνουν στην επιφάνεια τον μύθο του ισχυρού Γίγαντα που έδωσε το όνομά του στο ιερό βουνό, υπενθυμίζοντας τη δυναμική φύση της Γης.
Εξερευνήσαμε τον μύθο του Γίγαντα Άθω και τη σύνδεσή του με τη γεωλογική ιστορία της ομώνυμης χερσονήσου, φωτίζοντας πώς οι αρχαίες παραδόσεις εξηγούσαν τα φυσικά φαινόμενα που ήταν είδη γνωστά από την αρχαιότητα, για να φτάσουμε στις σύγχρονες σεισμικές δονήσεις.
Η χερσόνησος του Άθω, το ιερό Άγιον Όρος, αποτελεί ένα μοναδικό τόπο στην Ελλάδα, συνδυάζοντας την πνευματικότητα με την απαράμιλλη φυσική ομορφιά. Ωστόσο, η περιοχή βρίσκεται σε μια ενεργή σεισμική ζώνη, και οι περιστασιακές δονήσεις υπενθυμίζουν τη δυναμική φύση της Γης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, έρχεται στην επιφάνεια ο αρχαίος μύθος του Γίγαντα Άθω, ο οποίος φέρεται να έδωσε το όνομά του στο βουνό, συνδέοντας έτσι το παρελθόν με το παρόν.
Άθως, ο Γίγαντας της Τιτανομαχίας
Κατά την Ελληνική Μυθολογία ο Άθως (Άθωνας) ήταν ένας από τους Γίγαντες, γιος του Ουρανού και της Γης. Κατά τη διάρκεια της μεταξύ Θεών και Γιγάντων μάχη, που υποκίνησε η Γη για να εκδικηθεί τον Δία που φυλάκισε τους Τιτάνες, ο Άθως άρπαξε ένα βράχο (βουνό της Θράκης) και το έριξε κατά των Θεών αλλά αυτός έπεσε στην άκρη της Χαλκιδικής και αποτέλεσε την ομώνυμη χερσόνησο, η κορυφή της οποίας έλαβε το όνομά του.
Κατά παραλλαγή του μύθου ο Άθως οχυρώθηκε στην ομώνυμη χερσόνησο που ήταν το ορμητήριό του στη μάχη κατά των Θεών τη γνωστή Γιγαντομαχία με συμμάχους μάλιστα τους κατοίκους της περιοχής.
Κατά μια άλλη παραλλαγή του μύθου ο Άθως αμυνόταν επί της ομωνύμου χερσονήσου όταν ο Ποσειδώνας στη Γιγαντομαχία έριξε εναντίον του το ομώνυμο όρος που προηγουμένως απέκοψε από την Καναστραία άκρα της Παλλήνης και κάλυψε αυτόν, εγκλωβίζοντας τον Γίγαντα μέσα στα έγκατα της χερσονήσου που έλαβε το όνομα του. Ο Γίγαντας προσπαθεί να βγει στην επιφάνεια και γι αυτό προκαλούνται σεισμοί στην περιοχή... Όλες οι εκδοχές υπογραμμίζουν τη μνημειώδη δύναμη του Γίγαντα και τη βίαιη, μεταμορφωτική φύση του μυθολογικού παρελθόντος.
Η χερσόνησος του Άθου και η γεωλογική της ταυτότητα
Η γεωγραφική θέση της χερσονήσου του Άθω, στο βόρειο Αιγαίο, την καθιστά μέρος ενός ενεργού τεκτονικού τόξου. Η Ελλάδα είναι μια από τις πιο σεισμογενείς χώρες στον κόσμο, λόγω της σύγκλισης της αφρικανικής με την ευρασιατική λιθοσφαιρική πλάκα. Τα ρήγματα που διατρέχουν την περιοχή του Βόρειου Αιγαίου, και κατ' επέκταση και τη χερσόνησο του Άθου, είναι υπεύθυνα για τη συχνή, αν και συνήθως χαμηλής έντασης, σεισμική δραστηριότητα. Αυτή η γεωλογική πραγματικότητα είναι ένα διαρκές υπενθυμιστικό της ζωντανής και αέναης κίνησης του φλοιού της Γης.
Οι τελευταίες εξελίξεις και οι ζημιές στις Μονές του Αγίου Όρους
Η σεισμική δραστηριότητα στη χερσόνησο του Άθω έχει παρουσιάσει σημαντικές εξελίξεις. Ένας ισχυρός σεισμός μεγέθους 5,3 Ρίχτερ σημειώθηκε το Σάββατο 7 Ιουνίου 2025, αποτελώντας τον ισχυρότερο σε μια σεισμική ακολουθία που ξεκίνησε από τον Ιούνιο του 2024. Το επίκεντρο εντοπίστηκε 9 χιλιόμετρα βορειοδυτικά των Καρυών, με εστιακό βάθος 12,5 χιλιόμετρα.
Από τον συγκεκριμένο σεισμό, αναφέρθηκαν σημαντικές ζημιές σε τουλάχιστον τρεις ιστορικές μονές του Αγίου Όρους: τη Μονή Ξενοφώντος (10ος αιώνας), τη Μονή Δοχειαρίου (10ος αιώνας) και τη Μονή Σίμωνος Πέτρας (14ος αιώνας). Οι ζημιές περιλαμβάνουν:
Μονή Ξενοφώντος: Μεγάλες ρωγμές στους τρούλους των εκκλησιών, φθορές σε τοιχογραφίες (ξεφλουδίσματα, αποκολλήσεις σοβάδων), οι οποίες είχαν ήδη εξασθενήσει από προηγούμενο σεισμό τον Φεβρουάριο. Επίσης, αναφέρθηκαν μικρές ζημιές στο μαρμάρινο δάπεδο και λεπτές ρωγμές στις τοιχογραφίες του παρεκκλησίου της Αγίας Ευφημίας.
Μονή Δοχειαρίου: Παρόμοιες ζημιές παρατηρήθηκαν στο καθολικό και στην τράπεζα της μονής.
Μονή Σίμωνος Πέτρας: Πιο περιορισμένες δομικές ζημιές αναφέρθηκαν στην κεντρική πτέρυγα και σε ορισμένες επιφάνειες με τοιχογραφίες.
Παρόλο που τα αρχικά πορίσματα των ομάδων επιθεώρησης από το Υπουργείο Πολιτισμού, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας και το ΚΕΔΑΚ αναφέρουν ότι τα κτίρια παραμένουν δομικά άρτια, τονίζεται η επείγουσα ανάγκη αποκατάστασης για την αποφυγή περαιτέρω απωλειών στην ανεκτίμητη πολιτιστική κληρονομιά. Δεν αναφέρθηκαν σοβαροί τραυματισμοί, πέραν ενός προσκυνητή που υπέστη κάταγμα στον καρπό από πτώση.
Δηλώσεις σεισμολόγων και εξέλιξη της ακολουθίας
Οι σεισμολόγοι παρακολουθούν με αυξημένη προσοχή τη σεισμική ακολουθία στη χερσόνησο του Άθω. Ο Ευθύμιος Λέκκας, Πρόεδρος του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας (ΟΑΣΠ), έχει σημειώσει ότι η σεισμική δραστηριότητα στην εν λόγω θαλάσσια περιοχή βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και περίπου 20 μήνες (από τον Ιούνιο του προηγούμενου έτους), με μια κορύφωση μεταξύ Μαΐου και Ιουλίου του περασμένου έτους, πριν υποχωρήσει και επανέλθει τώρα. Ο κ. Λέκκας χαρακτηρίζει την τρέχουσα ακολουθία ως «ασυνήθιστη με απρόβλεπτη εξέλιξη» και δεν απέκλεισε το ενδεχόμενο να πραγματοποιήσει επιτόπια επιθεώρηση. Επίσης, επισήμανε ότι, παρά την αντοχή των αρχαίων μονών, υπάρχουν δομικές ευπάθειες σε συγκεκριμένα, κυρίως εγκαταλελειμμένα ή παλαιότερα, τμήματά τους.
Ο Κώστας Παπαζάχος, Καθηγητής Γεωφυσικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, χαρακτήρισε τον σεισμό ως ένα κλασικό επιφανειακό γεγονός στην περιοχή κοντά στη Μονή Δοχειαρίου. Προέβη στην εκτίμηση ότι το δυναμικό της συγκεκριμένης ρηξιγενούς ζώνης μπορεί να φτάσει ακόμη και τα 6 Ρίχτερ, ενώ η εν εξελίξει ακολουθία έχει ήδη παραγάγει οκτώ σεισμούς μεγέθους άνω των 4,0 Ρίχτερ.
Η Μόνιμη Ειδική Επιστημονική Επιτροπή Εκτίμησης Σεισμικού Κινδύνου και Μείωσης της Σεισμικής Διακινδύνευσης του ΟΑΣΠ συνεδρίασε εκτάκτως και κατέληξε ομόφωνα ότι η τρέχουσα σεισμική δραστηριότητα περιορίζεται στην ίδια σεισμογενή περιοχή που επηρεάστηκε από την ακολουθία που ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2024, χωρίς να υπάρχουν ενδείξεις ενεργοποίησης γειτονικών ρηγμάτων. Η Επιτροπή συνέστησε στους μοναχούς και τους επισκέπτες να αποφεύγουν την είσοδο και παραμονή σε κτίσματα που έχουν υποστεί ζημιές και να χρησιμοποιούν ασφαλείς διαδρομές, ιδιαίτερα σε περιοχές με έντονες κλίσεις.
Από τον μύθο στην πραγματικότητα: μια υπενθύμιση της δύναμης της Γης
Η ιστορία του Γίγαντα Άθω, ο οποίος συντρίφθηκε από ένα βουνό που εκτοξεύτηκε από έναν θεό, προσφέρει μια ενδιαφέρουσα μυθολογική εξήγηση για τη δημιουργία ενός φυσικού τοπίου. Οι αρχαίοι Έλληνες, μέσα από τους μύθους, προσπαθούσαν να ερμηνεύσουν τα φυσικά φαινόμενα που αδυνατούσαν να κατανοήσουν επιστημονικά – όπως οι σεισμοί, οι ηφαιστειακές εκρήξεις ή η δημιουργία βουνών.
Σήμερα, οι σεισμικές δονήσεις στον Άθω, μακριά από τη μυθολογική ερμηνεία, μας υπενθυμίζουν με έναν εμφατικό τρόπο τη διαρκή δύναμη και την αλλαγή του πλανήτη μας. Το βουνό που φέρει το όνομα του Γίγαντα εξακολουθεί να "ζωντανεύει" περιοδικά, όχι από μια μάχη θεών, αλλά από τις ανελέητες δυνάμεις της ίδιας της Γης, προσφέροντας μια σύγχρονη μαρτυρία της γεωλογικής του ιστορίας.
