Η Ισλαμική Επανάσταση του 1979 στο Ιράν αποτέλεσε το κομβικότερο σημείο καμπής στη σύγχρονη ιστορία της χώρας. Με την άνοδο των μουλάδων στην εξουσία, η ιρανική κοινωνία μεταμορφώθηκε εκ θεμελίων, ενώ οι γυναίκες πλήρωσαν το βαρύτερο τίμημα αυτής της πολιτικοθρησκευτικής ανατροπής.

Η απαγόρευση του Χιτζάμπ

Πριν την Ισλαμική Επανάσταση, οι Ιρανές γυναίκες απολάμβαναν σημαντικές ελευθερίες που σήμερα φαντάζουν αδιανόητες. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '70, οι γυναίκες στο Ιράν είχαν δικαίωμα επιλογής στον τρόπο ντυσίματός τους. Πολλές επέλεγαν το χιτζάμπ, ενώ άλλες φορούσαν τζιν, μίνι φούστες, μπλούζες χωρίς μανίκια και ανοιχτά τακούνια που κυκλοφορούσαν άνετα στους δρόμους της Τεχεράνης.

Η ιρανική κοινωνία πριν το 1979 χαρακτηριζόταν από τη συνύπαρξη της δυτικής αισθητικής με το παραδοσιακό ένδυμα. Οι γυναίκες δεν ζούσαν σε καθεστώς κοινωνικού ελέγχου, ενώ τα πάρκα γέμιζαν από οικογένειες και φίλους που έκαναν πικνίκ κάθε Παρασκευή. Άνδρες και γυναίκες συνυπήρχαν σε δημόσιους χώρους χωρίς φόβο και με λιγότερους περιορισμούς.

Οι γυναίκες στα Πανεπιστήμια

Η τριτοβάθμια εκπαίδευση στο Ιράν ήταν ήδη σε άνοδο πριν την Ισλαμική Επανάσταση του 1979. Παραδόξως, η μεταπολιτευτική περίοδος επιφύλασσε μια αναπάντεχη εξέλιξη για την εκπαίδευση των γυναικών. Οι ισλαμικές αρχές, παρά τις αρχικές απαγορεύσεις, διαπίστωσαν σύντομα ότι δεν μπορούσαν να κρατήσουν τις γυναίκες εκτός πανεπιστημίων.

«Προσπάθησαν να τις εμποδίσουν, αλλά υπήρξε τέτοια λαϊκή αντίδραση που υποχώρησαν», δηλώνει η βαρόνη Χάλεχ Άφσαρ, καθηγήτρια γυναικείων σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Γιορκ. «Για να διοικηθεί η χώρα, χρειάζονταν μορφωμένους ανθρώπους, άνδρες και γυναίκες».

Το νέο καταπιεστικό πολίτευμα στο Ιράν

Η επιβολή του χιτζάμπ μετά την Ισλαμική Επανάσταση δεν ήταν απλώς μια αλλαγή πολιτικής, αλλά η θεσμοθέτηση ενός νέου, αυστηρού κώδικα συμπεριφοράς. Ιδιαίτερο συμβολισμό έχει το γεγονός ότι, μόλις πέντε δεκαετίες νωρίτερα, το κράτος είχε ακολουθήσει την αντίθετη διαδρομή. Στη δεκαετία του 1930, ο Σάχης Ρεζά Παχλαβί απαγόρευσε τη μαντίλα, διατάσσοντας την αστυνομία να την αφαιρεί από τις γυναίκες με τη βία.

Λίγο μετά την ανάληψη της εξουσίας, ο Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί διέταξε ότι όλες οι γυναίκες έπρεπε να φορούν το πέπλο, ανεξάρτητα από τη θρησκεία ή την εθνικότητα. Στις 8 Μαρτίου, Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, χιλιάδες γυναίκες από όλα τα κοινωνικά στρώματα συγκεντρώθηκαν για να διαμαρτυρηθούν κατά του νόμου.

Σήμερα, σύμφωνα με τον καθηγητή Άφσαρ, η εικόνα της ελεύθερης κοινωνικής επαφής μοιάζει αδιανόητη. «Οι Ιρανοί είναι πλέον πολύ πιο αυτοσυνείδητοι. Η κοινωνική επαφή ανάμεσα στα φύλα είναι επιτηρούμενη και προκαλεί ανασφάλεια». Κι όμως, κάποια πράγματα παραμένουν: «Τα ψώνια και η αγάπη για τα παπούτσια δεν άλλαξαν ποτέ», λέει με νόημα.

Τα κομμωτήρια, ένας παλιός θεσμός της γυναικείας φροντίδας, κατάφεραν να επιβιώσουν με νέους όρους. Πλέον είναι αυστηρά γυναικεία υπόθεση, με κάθε παρουσία άνδρα να απαγορεύεται. Οι γυναίκες φροντίζουν τα μαλλιά τους, αλλά μόλις περάσουν την πόρτα, τα καλύπτουν όπως ορίζει ο νόμος.

Η κληρονομιά της Ισλαμικής Επανάστασης

Η Ισλαμική Επανάσταση του 1979 δεν άλλαξε μόνο το πολίτευμα του Ιράν, αλλά το ίδιο το κοινωνικό του DNA. Ένα έθνος που κάποτε αναζητούσε μια θέση στη σύγχρονη εποχή, μέσα από τη μόρφωση, τον εκσυγχρονισμό και την κοινωνική κινητικότητα, βυθίστηκε σε μια περίοδο αυστηρού θρησκευτικού ελέγχου.

Πίσω από το πέπλο της θεοκρατίας, συνεχίζει να πάλλεται ένας λαός με πολιτισμό, επιθυμίες και μνήμη. Ίσως ακριβώς αυτή η μνήμη να είναι το πιο ανθεκτικό στοιχείο του Ιράν, μια υπόσχεση για το τι θα μπορούσε, κάποτε, να επιστρέψει.