Ήταν 05:30 τα ξημερώματα και το ημερολόγιο έδειχνε 20 Ιουλίου 1974. Ακριβώς σαν σήμερα πριν 51 χρόνια η τουρκική εισβολή στην Κύπρο άλλαξε οριστικά την πορεία της ιστορίας του νησιού. Η στρατιωτική επιχείρηση με την κωδική ονομασία «Αττίλας» ξεκίνησε τις πρώτες πρωινές ώρες, συνδυάζοντας θαλάσσιες αποβάσεις και εναέριες επιδρομές που πήραν εξ εφόδου τις ελληνικές δυνάμεις.

Η έναρξη της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο

Περίπου 40.000 τούρκοι στρατιώτες υπό την ηγεσία του αντιστρατήγου Νουρετίν Ερσίν συμμετείχαν στην εισβολή. Η Άγκυρα χαρακτήρισε την ενέργειά της ως «ειρηνική επέμβαση» για την αποκατάσταση της συνταγματικής νομιμότητας μετά το πραξικόπημα κατά του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου στις 15 Ιουλίου. Τα τουρκικά αποβατικά σκάφη έφτασαν στην περιοχή Πέντε Μίλι, οκτώ χιλιόμετρα δυτικά της Κερύνειας, λίγο μετά τις 5:00 το πρωί. Παράλληλα, σμήνη μαχητικών αεροσκαφών εξαπέλυσαν συντονισμένες επιθέσεις στην ευρύτερη περιοχή της Κερύνειας και της Λευκωσίας, ενώ ελικόπτερα και μεταγωγικά αεροπλάνα έριχναν αλεξιπτωτιστές σε στρατηγικά σημεία.

Η καθυστερημένη ελληνική αντίδραση

Παρότι το ελληνικό επιτελείο είχε πληροφορίες για τις τουρκικές κινήσεις, θεώρησε ότι επρόκειτο για ψυχολογικό πόλεμο. Η επίσημη εντολή εφαρμογής των πολεμικών σχεδίων δόθηκε από την Αθήνα στις 8:40 το πρωί, ενώ το ΕΙΡΤ μετέδωσε την είδηση της εισβολής γύρω στις 11:00. Αυτή η κρίσιμη καθυστέρηση επέτρεψε στις τουρκικές δυνάμεις να εδραιώσουν τις θέσεις τους και να δημιουργήσουν προγεφύρωμα από το Πέντε Μίλι προς τον Άγιο Ιλαρίωνα, με στόχο τη σύνδεση με τον τουρκοκυπριακό θύλακο της Λευκωσίας.

Ο ηρωικός αγώνας των ελληνικών δυνάμεων

Οι μονάδες της Εθνικής Φρουράς και της ΕΛΔΥΚ, υπό τη διοίκηση του ταξιάρχου Μιχαήλ Γεωργίτση, αριθμούσαν περίπου 12.000 άνδρες. Παρά την αριθμητική υπεροχή των εισβολέων και την έλλειψη αεροπορικής κάλυψης και σύγχρονου οπλισμού, πολέμησαν με αυτοθυσία. Ταυτόχρονα, ο ελληνοκυπριακός πληθυσμός κινητοποιήθηκε αυθόρμητα, συμμετέχοντας στον άνισο αγώνα με ό,τι διέθετε, ανοίγοντας πυρ από τις στέγες των σπιτιών κατά των αλεξιπτωτιστών.

Η κατάρρευση της ελληνικής κυβέρνησης

Στην Αθήνα, η στρατιωτική κυβέρνηση παρουσίασε εικόνα πλήρους αποδιοργάνωσης. Η γενική επιστράτευση που κηρύχθηκε εξελίχθηκε σε φιάσκο, αποκαλύπτοντας την τραγική κατάσταση του Ελληνικού Στρατού. Ο Αμερικανός υφυπουργός Εξωτερικών Τζόζεφ Σίσκο συναντήθηκε με τον στρατηγό Μπονάνο στο ελληνικό Πεντάγωνο. Ο Δημήτριος Ιωαννίδης, σε οργισμένο ύφος, απευθύνθηκε στον Σίσκο: "Μας εξαπατήσατε... Ημείς θα κηρύξωμεν πόλεμον!" και εγκατέλειψε τη σύσκεψη. Από εκείνη τη στιγμή, ο αόρατος δικτάτορας εξαφανίστηκε.

Η διεθνής αντίδραση και η συνέχεια των μαχών

Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ εξέδωσε το ψήφισμα 353, καλώντας σε κατάπαυση του πυρός και αποχώρηση του "ξένου στρατιωτικού δυναμικού" από την Κύπρο. Παρά την ομόφωνη έγκριση, η Τουρκία το αγνόησε, έχοντας την πρωτοβουλία των κινήσεων. Στις 21 Ιουλίου, οι μάχες συνεχίστηκαν με μεγαλύτερη σφοδρότητα.

Οι ελληνικές δυνάμεις στόχευαν να αποκόψουν τον τουρκοκυπριακό θύλακο της Λευκωσίας από το προγεφύρωμα της Κερύνειας. Ωστόσο, οι Έλληνες στρατηγοί απέρριψαν προτάσεις για άμεση επέμβαση, προβλέποντας αποτυχία. Οι τουρκικές δυνάμεις αντιμετώπισαν επίσης προβλήματα, συμπεριλαμβανομένου ενός τραγικού περιστατικού φιλικού πυρός όταν η τουρκική αεροπορία βύθισε το δικό της αντιτορπιλικό Κοτσατεπέ.

Η ανακωχή και οι συνέπειες

Στις 22 Ιουλίου, μετά από διαπραγματεύσεις του Σίσκο, συμφωνήθηκε ανακωχή που θα ίσχυε από τις 4:00 το απόγευμα. Την ευθύνη για τη συμφωνία ανέλαβε ο ναύαρχος Πέτρος Αραπάκης, καθώς όλοι οι άλλοι αρμόδιοι είχαν εξαφανιστεί. Την ίδια ημέρα, 12 ελληνικά μεταγωγικά Νοράτλας που μετέφεραν καταδρομείς βλήθηκαν κατά λάθος από φίλια πυρά κοντά στο αεροδρόμιο Λευκωσίας. Ένα αεροσκάφος καταρρίφθηκε με αποτέλεσμα τον θάνατο 31 ανθρώπων.

Όταν η ανακωχή τέθηκε σε ισχύ, οι Τούρκοι είχαν υπό τον έλεγχό τους το 3% του κυπριακού εδάφους, έχοντας δημιουργήσει το κρίσιμο προγεφύρωμα που συνέδεε την Κερύνεια με τον τουρκοκυπριακό θύλακο της Λευκωσίας. Η τουρκική εισβολή στην Κύπρο σηματοδότησε την αρχή μιας νέας εποχής για το νησί, με συνέπειες που διαρκούν μέχρι σήμερα.