Η δίκη των Πρωταιτίων της χούντας: Όταν βρέθηκαν στο σκαμνί ο Παπαδόπουλος, ο Παττακός, ο Μακαρέζος και ο Ιωαννίδης (Εικόνες)

Ήταν Ιούλιος του 1975 και ήδη είχε συμπληρωθεί ένας χρόνος από την επιστροφή στη Δημοκρατία μετά από επτά χρόνια κατάλυσης του δημοκρατικού πολιτεύματος, από τους «Απριλιανούς» Γεώργιο Παπαδόπουλο, Στυλιανό Παττακό και Νικόλαο Μακαρέζο. Το ημερολόγιο έδειχνε 28 και όλα τα βλέμματα ήταν στραμμένα στις φυλακές Κορυδαλλού εκεί όπου θα πραγματοποιούνταν η «ελληνική δίκη της Νυρεμβέργης» όπως αποκαλούσε τη δίκη των Πρωταιτίων ο Τύπος της εποχής.

Για να φτάσουμε όμως στο σημείο να καθίσουν στο σκαμνί του Πενταμελούς Εφετείου Αθηνών, 20 από τους ανθρώπους που το πρωϊνό της 21ης Απριλίου κατέλυσαν το δημοκρατικό πολίτευμα προηγήθηκε μία σειρά από γεγονότα. Τον Νοέμβριο του 1974 ο ποινικολόγος Αλέξανδρος Λυκουρέζος υπέβαλε εναντίον τους μήνυση για εσχάτη προδοσία. Στις 23 Ιουλίου 1974 ακολούθησαν οι συλλήψεις των χουντικών και ο προσωρινός τους εκτοπισμός στην Κέα. Τον Ιανουάριο του 1975, οι πρωταίτιοι της 21ης Απριλίου, συμπεριλαμβανομένου και του «αόρατου» δικτάτορα Δημήτριου Ιωαννίδη προφυλακίστηκαν στις φυλακές Κορυδαλλού.

Η ιστορική δίκη του καλοκαιριού του 1975

Η «ελληνική δίκη της Νυρεμβέργης» ολοκληρώθηκε στις 23 Αυγούστου 1975. Πρόεδρος του δικαστηρίου ήταν ο εφέτης Ιωάννης Ντεγιάννης και μέλη οι εφέτες Παναγιώτης Λογοθέτης, Παναγιώτης Κωνσταντινόπουλος, Ιωάννης Γρίβας και Γεώργιος Πλαγιανάκος με αναπληρωματικά μέλη τους εφέτες Ηλία Γιαννόπουλο και Δημήτριο Τζούμα και εισαγγελείς τους Κωνσταντίνο Σταμάτη και Σπύρο Κανίνια. Κατά την έναρξη της συνεδρίασης ο Ιωάννης Ντεγιάννης εκφωνεί τα ονόματα των κατηγορουμένων και οι κατηγορούμενοι δηλώνουν στοιχεία της ταυτότητάς τους.

Στο εδώλιο κάθισαν κατά σειρά οι: ταξίαρχος ε. α. Γεώργιος Παπαδόπουλος, ταξίαρχος ε. α. Νικόλαος Μακαρέζος, ταξίαρχος ε. α. Στυλιανός Παττακός, αντισυνταγματάρχης ε. α. Δημήτριος Ιωαννίδης και ταξίαρχος ε. α. Ιωάννης Λαδάς. Στη συνέχεια ο εισαγγελέας απήγγειλε την κατηγορία: στάση στρατιωτικών και εσχάτη προδοσία, με τους κατηγορούμενους (με σειρά εκφώνησης από τον Πρόεδρο του δικαστηρίου) Γεώργιος Παπαδόπουλος, Νικόλαος Μακαρέζος, Γρηγόριος Σπαντιδάκης, Γεώργιος Ζωιτάκης, Οδυσσέας Αγγελής, Δημήτριος Ιωαννίδης και Ιωάννης Λαδάς δεν αποδέχθηκαν την πράξη για την οποία κατηγορούνταν.


Ο πρώτος μάρτυρας που κατέθεσε ήταν ο τελευταίος προδικτατορικός πρωθυπουργός Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ενώ κατά τη διάρκεια της δίκης οι μάρτυρες της δίκης έφτασαν τους 65. Ανάμεσά τους ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ο Γεώργιος Μαύρος, ο Γεώργιος Ράλλης και προσωπικότητες της αριστεράς όπως ο Χαρίλαος Φλωράκης και ο Ηλίας Ηλίου.

Η τετράδα Παπαδόπουλος, Παττακός, Μακαρέζος, Ιωαννίδης κράτησαν την ίδια στάση σε όλη τη διάρκεια της απολογίας τους. Χαρακτηριστικός είναι ο διάλογος ανάμεσα στον πρόεδρο του δικαστηρίου με τον Γεώργιο Παπαδόπουλο στην αρχή της διαδικασίας.

Ι. Ντεγιάννης: Λέγεστε Γεώργιος Παπαδόπουλος, του;
Γ. Παπαδ.: Χρήστου
Ι. Ντεγιάννης: Η μητέρα σας;
Γ. Παπαδ.: Χρυσούλα
Ι. Ντεγιάννης: Γεννηθήκατε που;
Γ. Παπαδ.: Ελαιοχώριο Αχαΐας
Ι. Ντεγιάννης: Και κάθεστε;
Γ.Παπαδ.: Αθήναις.
Ι.Ντεγιάννης: Και τι δουλειά κάνετε;
Γ. Παπαδ.:Εν αποστρατεία ταξίαρχος.
Ι. Ντεγιάννης: Παντρεμένος είστε;
Γ. Παπαδ.:Μάλιστα.
Ι. Ντεγιάννης: Πως τη λένε τη γυναίκα σας;
Γ. Παπαδ.: Εκ δεύτερου γάμου Δεσποίνης Κάσταρη.
Ι. Ντεγιάννης: Παιδιά έχετε;
Γ. Παπαδ.: Τρία. Ένα άρρεν, δύο θήλαι.
Ι. Ντεγιάννης: Πως λέγονται;
Γ. Παπαδ.: Χρήστος, Χρυσούλα και Υπερμαχία.
Ι. Ντεγιάννης: Έχετε κατηγορηθεί άλλη φορά;
Γ. Παπαδ.: Όχι.

Στη συνέχεια και όταν ήρθε η ώρα του Στυλιανού Παττακού να καταθέσει προκλήθηκε στιγμιαία ένταση από την έδρα του δικαστηρίου. Και αυτό διότι ο Παττακός με ειρωνικό τόνο αναφέρθηκε στον τόπο κατοικίας του. Όταν απάντησε ότι διέμενε στον Κορυδαλλό παρενέβη ο Ιωάννης Ντεγιάννης και του είπε πως ζητείται η πολιτική κατοικία, «εκτός κι αν τη δέχεστε ως εθελοντική σας κατοικία αυτή».


Καθ' όλη τη διάρκεια της δίκης η αίθουσα του δικαστηρίου ήταν ασφυκτικά γεμάτη από δημοσιογράφους, φωτορεπόρτερ, οικογένειες των κατηγορουμένων, μάρτυρες υπεράσπισης, θύματα βασανιστηρίων του χουντικού καθεστώτος, πολιτικούς και αστυνομικούς. Μέχρι την τελευταία στιγμή, το μοναδικό ερώτημα που απηύθυναν στους συνηγόρους τους ήταν αν υπήρχε κίνδυνος επιβολής θανατικής ποινής, χωρίς όμως να λαμβάνουν σαφή απάντηση.

Η τελική ημέρα της δίκης

Στις 9:35 π.μ. της 23ης Αυγούστου, ο πρόεδρος του Πενταμελούς Εφετείου Αθηνών Γιάννης Ντεγιάννης, μαζί με τους εφέτες και τους εισαγγελείς, εισήλθε στην αίθουσα. Ο ανώτατος δικαστικός ρώτησε αν κάποιος από τους συμμετέχοντες στη δίκη επιθυμούσε να προσθέσει κάτι. Από τους 20 παρόντες κατηγορούμενους, μόνο δύο απάντησαν καταφατικά.

Ο Στυλιανός Παττακός ζήτησε να κάνει διευκρίνιση. Δήλωσε ότι όσα είχε καταθέσει ο τότε αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού Γρηγόριος Σπαντιδάκης (σ.σ πριν το πραξικόπημα του 1967) σχετικά με το πρόσωπό του ήταν αληθή και παρακάλεσε να θεωρηθεί ότι επιβάρυναν την προσωπική του υπόθεση. Από την πλευρά του, ο Σπαντιδάκης διευκρίνισε ότι ο φόβος που είχε αναφέρει στην απολογία του για τις πρωινές ώρες της 21ης Απριλίου 1967 δεν ήταν προσωπικός, αλλά φόβος για χύσιμο ελληνικού αίματος. Αμέσως μετά, κηρύχθηκε το πέρας της ακροαματικής διαδικασίας και το δικαστήριο αποσύρθηκε για να αποφασίσει τις ποινές. 

Οι καταδικαστικές αποφάσεις

Λίγο μετά τη 1:00 το μεσημέρι, τα μέλη του Εφετείου επανεμφανίστηκαν. Ο πρόεδρος, μετά από τελευταία επαλήθευση του κειμένου, άρχισε να εκφωνεί την απόφαση υπ' αριθμόν 477. Σε ατμόσφαιρα απόλυτης σιωπής, οι Γεώργιος Παπαδόπουλος, Νικόλαος Μακαρέζος και Στυλιανός Παττακός, που καθόντουσαν στην πρώτη σειρά, άκουσαν την ποινή τους: στρατιωτική καθαίρεση και θάνατος. Οι Γρηγόριος Σπαντιδάκης, Γεώργιος Ζωιτάκης, Δημήτριος Ιωαννίδης, Νικόλαος Ντερτιλής, Μιχαήλ Μπαλόπουλος, Μιχαήλ Ρουφογάλης και Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος καταδικάστηκαν σε στρατιωτική καθαίρεση και ισόβια κάθειρξη. Για τους Οδυσσέα Αγγελή και Ιωάννη Λαδά η ποινή ήταν στρατιωτική καθαίρεση και 20ετής κάθειρξη.

Επιπλέον, οι Θεόδωρος Θεοφιλογιαννάκος, Αντώνιος Λέκκας, Γεώργιος Κωνσταντόπουλος, Στέφανος Καραμπέρης, Ευάγγελος Τσάκας, Νικόλαος Γκαντώνας και Κωνσταντίνος Ασλανίδης καταδικάστηκαν σε ισόβια. Ο τελευταίος δικάστηκε ερήμην, καθώς είχε διαφύγει στο εξωτερικό και κρατείτο στις φυλακές της Γένοβας χωρίς να έχει προλάβει να εκδοθεί από την Ιταλία. Ερήμην σε ισόβια καταδικάστηκαν επίσης οι φυγόδικοι Ιωάννης Παλαιολόγος και Πέτρος Κωτσέλης. Νωρίς το απόγευμα της ίδιας ημέρας, μια σύντομη κυβερνητική ανακοίνωση γνωστοποίησε ότι οι θανατικές ποινές των πρωταιτίων μετατράπηκαν σε ισόβια δεσμά. Χαρακτηριστική ήταν η δήλωση του Κωνσταντίνου Καραμανλής ο οποίος δεσμεύτηκε δημόσια: «Όταν λέμε ισόβια, εννοούμε ισόβια».

Η μοίρα των καταδικασθέντων

Η εκτέλεση των ποινών διαφοροποιήθηκε σημαντικά ανάμεσα στους καταδικασθέντες:

• Ο Γεώργιος Παπαδόπουλος παρέμεινε στη φυλακή μέχρι τον θάνατό του στις 27 Ιουνίου 1999
• Ο Στυλιανός Παττακός αποφυλακίστηκε και απεβίωσε στο σπίτι του στα Πατήσια σε ηλικία 104 ετών (8 Οκτωβρίου 2016)
• Ο Νικόλαος Μακαρέζος επίσης αποφυλακίστηκε και πέθανε στις 3 Αυγούστου 2009
• Οι Δημήτρης Ιωαννίδης, Μιχάλης Ρουφογάλης, Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος και Μιχάλης Μπαλόπουλος εξέτισαν την ποινή τους στη φυλακή μέχρι τον θάνατό τους



Ιδιαίτερη είναι η περίπτωση του Οδυσσέα Αγγελή, που είχε καταδικαστεί σε 20 χρόνια κάθειρξη και αυτοκτόνησε στο κελί του στις 22 Μαρτίου 1987 σε ηλικία 75 ετών. Ο Νικόλαος Ντερτιλής, που είχε καταδικαστεί σε 20 χρόνια φυλάκιση για τη συμμετοχή του στο πραξικόπημα αλλά σε ισόβια για τη δολοφονία του Μιχάλη Μυρογιάννη στα γεγονότα του Πολυτεχνείου, απεβίωσε στη φυλακή στις 28 Ιανουαρίου 2013.