Μετά την Επανάσταση του 1821, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ήταν ο αδιαμφισβήτητος στρατηγός που είχε οδηγήσει τον αγώνα στη νίκη. Το 1833, όμως, η νεοσύστατη Ελλάδα βρισκόταν υπό τη Βαυαρική Αντιβασιλεία, η οποία ήθελε να περιορίσει την επιρροή των παλιών οπλαρχηγών.

Διαβάστε: Από την Πόλη στην Κύπρο: Πώς τα Σεπτεμβριανά του 1955 άλλαξαν το παιχνίδι (Βίντεο)

Στις 7 Σεπτεμβρίου 1833, ο Κολοκοτρώνης και ο Δημήτριος Πλαπούτας συνελήφθησαν στο Ναύπλιο με την κατηγορία ότι συνωμοτούσαν κατά του θρόνου και ότι είχαν μυστικές επαφές με τον Ρώσο πρέσβη. Η είδηση της σύλληψης προκάλεσε συγκλονισμό στον λαό, που έβλεπε τους ήρωες του Αγώνα να οδηγούνται σαν κοινοί εγκληματίες.

Η δίκη στο Ναύπλιο

Η δίκη ξεκίνησε στις 16 Απριλίου 1834 στην αίθουσα του Βουλευτικού στο Ναύπλιο. Πρόεδρος του δικαστηρίου ήταν ο Αναστάσιος Πολυζωίδης, μέλος ο Γεώργιος Τερτσέτης, ενώ οι υπόλοιποι δικαστές είχαν τοποθετηθεί με σαφείς εντολές της Αντιβασιλείας.

Ο υπασπιστής του Κολοκοτρώνη, Φωτάκος, σημείωνε:

«Ο Γέρος, ο σωτήρ της πατρίδος, εσύρθη εις το δικαστήριον ως κακούργος».

Οι κατηγορίες στηρίζονταν σε ασαφείς μαρτυρίες και πολιτικές πιέσεις.

Η απολογία του Κολοκοτρώνη

Κατά την απολογία του, ο Κολοκοτρώνης έδειξε το ήθος και την περηφάνια του:

«Ό,τι έκαμα, διά την πατρίδα το έκαμα. Αν είναι να με κρεμάσετε, κρεμάστε με· το κεφάλι μου το ’δωκα στην πατρίδα από τότε που εσήκωσα τα όπλα».

Ο λόγος του συγκλόνισε ακόμη και τους αντιπάλους του. Ο Γεώργιος Τερτσέτης, που παλαιότερα είχε σταθεί απέναντί του, κατέγραψε αργότερα:

«Η καρδία μου δεν ηδυνήθη να υπογράψει τον θάνατον εκείνου που ελευθέρωσε την πατρίδα».

Η καταδίκη και η άρνηση των δικαστών

Το δικαστήριο, υπό βαυαρική πίεση, κατέληξε σε θανατική καταδίκη. Όμως οι δικαστές Πολυζωίδης και Τερτσέτης αρνήθηκαν να συνυπογράψουν. Για την πράξη τους διώχθηκαν αργότερα και οι ίδιοι.

Ο Τερτσέτης δήλωσε στη δίκη του:

«Προτίμησα να χάσω την θέσιν μου παρά να βάλω την υπογραφήν μου εις άδικον καταδίκην».

Οι αντιδράσεις στο εσωτερικό

Ο λαός του Ναυπλίου

Η εικόνα του Κολοκοτρώνη να οδηγείται στο Βουλευτικό για να δικαστεί προκάλεσε συγκλονισμό. Ο Φωτάκος αναφέρει ότι «στρατιώται και πολίται εδάκρυσαν βλέποντες τον Γέρον με τα σίδερα». Οι δρόμοι γέμισαν από κόσμο που παρακολουθούσε τη δίκη, όχι σαν θεατές αλλά σαν μάρτυρες μιας εθνικής αδικίας.

Κατά την ανακοίνωση της ποινής, γυναίκες έριχναν μαντήλια, άνδρες φώναζαν κατά της Αντιβασιλείας. Η πρωτεύουσα γνώρισε μια αυθόρμητη λαϊκή διαμαρτυρία.

Οι αγωνιστές του ’21

Συναγωνιστές του Κολοκοτρώνη, όπως ο Νικηταράς, μίλησαν για «εθνική ντροπή». Ο ίδιος λέγεται πως είπε: «Η πατρίδα εσκότωσε τον πατέρα της». Ακόμη και αντίπαλοι του Γέρου στους εμφυλίους του ’21 έβλεπαν την ποινή ως αδικία.

Οι κοινότητες και η Εκκλησία

Σε πολλές περιοχές, κυρίως στην Πελοπόννησο, οργανώθηκαν δεήσεις υπέρ του ήρωα. Οι κοινότητες έστελναν επιστολές διαμαρτυρίας στην κυβέρνηση, ενώ στην Αρκαδία οι κάτοικοι μιλούσαν για «προσβολή της τιμής του Μοριά».

Στρατός και αξιωματικοί

Αρκετοί αξιωματικοί που είχαν πολεμήσει υπό τον Κολοκοτρώνη έδειχναν απροθυμία να εκτελέσουν διαταγές. Υπήρχαν φόβοι για κινητοποιήσεις στην Πελοπόννησο. Αυτός ήταν ένας λόγος που η κυβέρνηση δεν προχώρησε στην εκτέλεση της ποινής.

Η κοινή γνώμη

Στα καφενεία του Ναυπλίου και της Αθήνας, η υπόθεση ήταν μοναδικό θέμα συζήτησης. Ο κόσμος έβλεπε στη δίκη απόδειξη ότι το κράτος ανήκε στους ξένους και όχι στους Έλληνες. Εφημερίδες μικρής κυκλοφορίας, παρά τον έλεγχο, άφηναν αιχμές για «άδικη καταδίκη».

Η Αντιβασιλεία

Η Βαυαρική Αντιβασιλεία δεν περίμενε τέτοια λαϊκή κατακραυγή. Η δίκη αντί να επιβάλει πειθαρχία, έσπειρε αμφισβήτηση που μελλοντικά θα οδηγούσε στην πτώση της.

Η φυλάκιση στο Παλαμήδι

Στις 7 Ιουνίου 1834, ο Κολοκοτρώνης και ο Πλαπούτας οδηγήθηκαν στις φυλακές του Παλαμηδίου. Έμειναν σχεδόν έναν χρόνο σε υγρές και ανθυγιεινές συνθήκες.

Ο Φωτάκος περιγράφει:

«Ο λαός έκλαιγε εις τα σοκάκια, οι στρατιώται εδάκρυσαν βλέποντες τον Γέρον δεσμώτην».

Τον Μάιο του 1835, με την ενηλικίωση του Όθωνα, δόθηκε αμνηστία και αποφυλακίστηκαν.

Οι αντιδράσεις στο εξωτερικό

Ο ξένος Τύπος κατέγραψε το γεγονός με επικριτικά σχόλια:

  • Η γαλλική Revue des Deux Mondes μιλούσε για «σκανδαλώδη δίωξη του ήρωος της Επανάστασης».
  • Βρετανικές αναφορές τόνιζαν ότι «η Αντιβασιλεία επιδιώκει να επιβάλει πειθαρχίαν διά της ταπεινώσεως του λαϊκού στρατηγού».
  • Αυστριακές εκθέσεις προειδοποιούσαν ότι η εκτέλεση θα προκαλούσε εξέγερση.

Επίλογος

Από τη σύλληψη στις 7 Σεπτεμβρίου 1833, στη δίκη της 16ης Απριλίου 1834, στη φυλάκιση στο Παλαμήδι στις 7 Ιουνίου 1834 και τελικά στην αμνηστία του Μάη 1835, η υπόθεση του Κολοκοτρώνη και του Πλαπούτα αποτυπώνει την αντίθεση δύο κόσμων: των αγωνιστών της Επανάστασης και της ξενόφερτης Αντιβασιλείας.

Η δίκη αυτή έμεινε στην Ιστορία ως σύμβολο αδικίας, αλλά και ως παράδειγμα ηθικού θριάμβου: η απολογία του Γέρου του Μοριά και η άρνηση των δικαστών Πολυζωίδη και Τερτσέτη να υπογράψουν την καταδίκη φώτισαν το νόημα της ελευθερίας και της δικαιοσύνης στη νεότερη Ελλάδα.