Σε µια εποχή όπου η τεχνολογία διαµορφώνει όχι µόνο τον τρόπο που επικοινωνούµε, αλλά και τον τρόπο που κατανοούµε τους γύρω µας, ακόµα και τον ίδιο µας τον εαυτό, η εµπορευµατοποίηση της σεξουαλικότητας έχει περάσει από τα περιθώρια στο επίκεντρο της καθηµερινότητας. Πλατφόρµες όπως το OnlyFans, αρχικά σχεδιασµένες για δηµιουργούς περιεχοµένου, έχουν µετατραπεί σε δηµοφιλή ψηφιακά «εργαλεία» αυτοέκφρασης, οικονοµικής ανεξαρτησίας και ενίοτε γρήγορης επιτυχίας. Ωστόσο, όταν ακόµα και 12χρονα κορίτσια αρχίζουν να θεωρούν το OnlyFans ως «ελκυστική εναλλακτική» της παραδοσιακής εργασίας, η συζήτηση αποκτά ηθικό, κοινωνικό και πολιτικό χαρακτήρα.

Διαβάστε: Θεσσαλονίκη: Σύλληψη 26χρονου μετά από καταγγελία της συντρόφου του για βιασμό - Είχε κάνει νωρίτερα χρήση ναρκωτικών


Η έρευνα για το OnlyFans και τους εφήβους που προβληματίζει

Είναι χαρακτηριστικό πως πρόσφατη µελέτη που διεξήχθη στην Ισπανία έφερε στο φως ακριβώς αυτή τη µετατόπιση της αντιληπτικής βάσης των εφήβων για τη σεξουαλικότητα, το σώµα και την επιτυχία. Στην ποιοτική αυτή έρευνα, που συντάχθηκε από τις Kristel Anciones Anguita και Mirian Checa Romero και δηµοσιεύθηκε στο επιστηµονικό περιοδικό «Sexuality & Culture», συµµετείχαν 164 µαθητές και µαθήτριες Γυµνασίου, ηλικίας 12 έως 16 ετών, από αγροτικές και αστικές περιοχές της Γκουανταλαχάρα, µε στόχο να κατανοηθεί πώς προσεγγίζουν την πλατφόρµα OnlyFans και την ιδέα της πώλησης σεξουαλικού περιεχοµένου. Τα αποτελέσµατα ήταν σοκαριστικά, καθώς οι περισσότεροι συµµετέχοντες όχι µόνο δήλωσαν πως γνωρίζουν τι είναι το OnlyFans, αλλά το αντιλαµβάνονται και ως έναν βιώσιµο και παραγωγικό τρόπο βιοπορισµού.

«Μας εντυπωσίασε το πόσο φυσικά οι έφηβοι συζητούσαν για το OnlyFans, δείχνοντας σαφή κατανόηση του µοντέλου συνδροµής του και µοιράζοντας ακόµα και τεχνικές για να παρακάµψουν τους περιορισµούς ηλικίας», δήλωσε η Kristel Anciones Anguita στο PsyPost, υπογραµµίζοντας πως «αυτό που µας εξέπληξε περισσότερο ήταν το πώς ορισµένοι έφηβοι παρουσίαζαν τη σεξουαλική αυτοπροβολή ως µια µορφή προσωπικής επιλογής ή ενδυνάµωσης, χωρίς να αναγνωρίζουν πλήρως τις υποκείµενες οικονοµικές και κοινωνικές πιέσεις που επηρεάζουν τέτοιες αποφάσεις». Αξίζει να σηµειωθεί πως η δηµοφιλία της συγκεκριµένης πλατφόρµας ενισχύεται συστηµατικά µέσω των µέσων κοινωνικής δικτύωσης. Ειδικότερα, οι έφηβοι ανέφεραν πως βοµβαρδίζονται από διαφηµίσεις ή αφηγήσεις ανθρώπων που χάρη στο OnlyFans βγάζουν χιλιάδες ευρώ τον µήνα δηµοσιεύοντας γυµνές φωτογραφίες ή βίντεο µε σεξουαλικό περιεχόµενο. Αυτές οι ιστορίες «επιτυχίας», όµως, αποσιωπούν το γεγονός πως µόνο το 5% των χρηστών της πλατφόρµας αποκοµίζει πραγµατικά σηµαντικά οικονοµικά οφέλη, ενώ οι υπόλοιποι παραµένουν στη σκιά ενός επισφαλούς και εξαιρετικά απαιτητικού ψηφιακού χώρου.


Βαγγέλης Λιότζης για OnlyFans: Υπάρχει πρόσβαση σε ρητό σεξουαλικό περιεχόµενο από πολύ µικρές ηλικίες

Όπως επισηµαίνει ο Βαγγέλης Λιότζης, διδάσκων στο Τµήµα Κοινωνιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών, µιλώντας στα «ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ», η εικόνα της γυναίκας που µέσω της χρήσης της πλατφόρµας OnlyFans ελέγχει το σώµα της και κερδίζει από αυτό µπορεί να µοιάζει ενίοτε απελευθερωτική, αλλά υπάρχουν κι άλλες, αρνητικού προσήµου, διαστάσεις. «Πράγµατι υπάρχει πρόσβαση σε ρητό σεξουαλικό περιεχόµενο από πολύ µικρές ηλικίες. Ουσιαστικά, αυτό σηµαίνει ότι από νωρίς διαµορφώνονται συνθήκες για µια προσυλληπτική (anticipatory) σεξουαλική κοινωνικοποίηση, όπου τα παιδιά προετοιµάζονται πρόωρα για ρόλους και σχέσεις που θα βιώνουν στο µέλλον. Αυτή η διαδικασία είναι σε µεγάλο βαθµό σεξιστική, γιατί αναπαράγει συγκεκριµένους έµφυλους και σεξουαλικούς ρόλους, καθώς και βασικούς πατριαρχικούς προσανατολισµούς. Υπό αυτή την έννοια, το OnlyFans δεν συνιστά τίποτε άλλο παρά µια αυτοεκπληρούµενη προφητεία ενός ανδροκεντρικά δοµηµένου κόσµου, όπου η ορατότητα της ανθρώπινης σεξουαλικότητας επικεντρώνεται, κατά κύριο λόγο, στις νεαρές γυναίκες, µε τα αντιφεµινιστικά στερεότυπα τα οποία αναπαράγονται και καταλήγουν να αφορούν όλες τις γυναίκες», αναφέρει χαρακτηριστικά, επισηµαίνοντας πως ο κοινωνικός στιγµατισµός των γυναικών που χρησιµοποιούν την πλατφόρµα είναι σχεδόν δεδοµένος.

Και ενώ η αυξανόµενη δηµοτικότητα του OnlyFans υποδηλώνει, µεταξύ άλλων, και µια θετική διάσταση, όπου η σεξουαλικότητα γίνεται πιο αποδεκτή, φυσική και απελευθερωτική, δεν µπορούµε να αγνοήσουµε, σύµφωνα µε τον κ. Λιότζη, πως «αυτή η απελευθέρωση βασίζεται σε λογικές που εµπορευµατοποιούν περαιτέρω την ανθρώπινη σεξουαλικότητα, καθιστώντας το γυναικείο -κυρίως- σώµα ένα ανταλλάξιµο προϊόν. Ετσι, οι σεξουαλικές υπηρεσίες νοµιµοποιούνται, εντός ή εκτός εισαγωγικών, ως τρόποι βιοπορισµού, επαγγελµατικές ευκαιρίες και επιλογές αυτοέκφρασης. Βέβαια, µπορεί να µην υπάρχουν συνθήκες πλήρους αυτονοµίας, αλλά υπάρχουν, σε µεγάλο βαθµό, η αυτοβουλία και το αίσθηµα ασφάλειας, που καθιστούν το OnlyFans κάτι διαφορετικό από τις παραδοσιακές µορφές σεξουαλικής εκµετάλλευσης. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να ξεκαθαρίσουµε πως πλατφόρµες σαν το OnlyFans δεν λειτουργούν αποµονωµένα, αλλά σε συνδυασµό µε τον χώρο της πορνογραφίας και την ευρύτερη σεξουαλικοποίηση της δηµόσιας ζωής. Μαζί δηµιουργούν µια ένταση στον κοινωνικό έλεγχο της σεξουαλικότητας και ενισχύουν το λεγόµενο “ανδρικό βλέµµα”. Η εσωτερίκευση αυτών των πιέσεων συχνά οδηγεί στη συνεχή αυτοεπιτήρηση του πώς φαινόµαστε και πώς λειτουργούµε. Βέβαια, αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο, ούτε σηµαίνει πως όλες και όλοι αποδέχονται ή συµµορφώνονται µε τα κυρίαρχα πρότυπα οµορφιάς και σεξουαλικότητας. Γι’ αυτό, εξάλλου, υπάρχουν διαφοροποιηµένα πρότυπα και εναλλακτικές ταυτότητες, που διεκδικούν την ορατότητα και αποδοχή τους».

Ποια είναι, όµως, τα ψυχοκοινωνικά ρίσκα αυτής της «νέας κανονικότητας» για τους εφήβους; Όπως σηµειώνει ο κ. Λιότζης, το µεγαλύτερο ρίσκο για τους εφήβους δεν είναι τόσο οι ίδιες οι πλατφόρµες όσο οι ηθικοί πανικοί των ενηλίκων. «Συχνά οι ενήλικες προβάλλουν τις δικές τους ανησυχίες στα παιδιά και στα νεαρότερα άτοµα, λες και δεν αποτελούν και εκείνοι κοµµάτι της ίδιας κοινωνικής πραγµατικότητας. Αυτοί οι ηθικοί πανικοί δηµιουργούν ένα εχθρικό, φοβικό και ανασταλτικό πλαίσιο για τη σεξουαλική ανάπτυξη παιδιών και εφήβων. Βέβαια, στον δηµόσιο διάλογο υπάρχουν πράγµατι αιτιάσεις για τους κινδύνους που σχετίζονται µε αυτές τις πλατφόρµες, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάµε πως οι αναζητήσεις και οι πειραµατισµοί αποτελούν βασικά στοιχεία της εφηβείας».


"Το OnlyFans ενισχύει τον νεοφιλελεύθερο µύθο της no matter what ατοµικής επιτυχίας"

Σύµφωνα µε τον κ. Λιότζη, «η πραγµατικότητα είναι πως το OnlyFans ενισχύει τον νεοφιλελεύθερο µύθο της no matter what ατοµικής επιτυχίας. Η “επιτυχία” εδώ ταυτίζεται µε την οικονοµική ευηµερία που πηγάζει από την προβολή της σεξουαλικότητας ενός ατόµου, αλλά και τη δηµοσιότητα και την αναγνώριση που αυτή φέρνει. Με αυτόν τον τρόπο, όµως, συγκαλύπτονται οι πολυεπίπεδες έµφυλες ανισότητες, διότι η δηµόσια συζήτηση περιστρέφεται γύρω από τις “πολλές γυναίκες που έτσι κερδίζουν πολλά”. Ταυτόχρονα, νοµιµοποιείται το άδικο και εχθρικό πλαίσιο για ανοδική κοινωνική κινητικότητα των νέων στις µέρες µας µέσω της παροχής “εναλλακτικών λύσεων”, όπως η πλατφόρµα OnlyFans - κάτι που ήδη συµβαίνει, ως αποδεκτή προοπτική µάλιστα, µε την περίπτωση των infl uencers και content creators».

Το ερώτηµα που εύλογα προκύπτει είναι αν θεσµοί όπως η οικογένεια, η Εκπαίδευση και η Πολιτεία αποτελούν µέρος της λύσης ή συµβάλλουν τελικά στην όξυνση του προβλήµατος. «Για παράδειγµα, στο πεδίο της οικογένειας, προκύπτει το ερώτηµα ποιοι γονείς και πώς θα συµβάλουν στην καλλιέργεια ενός κριτικού πνεύµατος στα παιδιά τους, όταν από τους ίδιους αναπαράγονται προβληµατικές συµπεριφορές, σεξιστικές πεποιθήσεις ή ακόµα και µορφές έµφυλης βίας; Η δε συζήτηση περί εκπαίδευσης στα ζητήµατα της σεξουαλικότητας περιορίζεται συχνά σε αόριστες προτάσεις για µια σεξουαλική διαπαιδαγώγηση κατά την οποία θα διδάσκεται µε πατερναλιστικό τρόπο στα παιδιά τι είναι “σωστό”. Είναι δεδοµένο πως η πιο σύγχρονη προσέγγιση του σεξουαλικού αλφαβητισµού, σε συνδυασµό µε τον ψηφιακό εγγραµµατισµό και έτσι όπως έχει εφαρµοστεί σε άλλες χώρες της Ε.Ε., µπορεί να δηµιουργήσει ένα πλαίσιο χειραφέτησης που να προωθεί την ασφάλεια, τον σεβασµό και την υποκειµενικότητα. Εδώ η Πολιτεία θα µπορούσε να έχει σηµαντικό ρόλο, αλλά προς το παρόν δεν το επιλέγει», σηµειώνει χαρακτηριστικά.

Πάντως, σε µια ψηφιακή εποχή που το όριο µεταξύ προσωπικού και εµπορικού είναι τόσο θολό, είναι απαραίτητη η ενίσχυση της κριτικής σκέψης. Πώς θα την κατακτήσουµε; «Η κριτική και αναλυτική ικανότητα προϋποθέτει βαθύτερη πολιτική συνείδηση και επίγνωση των δοµικών διαστάσεων του σύγχρονου κόσµου. Αν θεωρήσουµε ότι τα κυριότερα πεδία ανάπτυξης της κριτικής σκέψης είναι η οικογένεια, η Εκπαίδευση και η κοινωνία πολιτών, τότε µιλάµε για ευρύτερους κοινω νικούς µετασχηµατισµούς, που όµως σήµερα φαίνονται µάλλον ανέφικτοι. Αυτό που βλέπουµε είναι µια ενίσχυση των αντιφεµινιστικών και ετεροσεξιστικών τάσεων, µε αυστηρότερο κοινωνικό έλεγχο των γυναικών και στιγµατισµό κάθε ταυτότητας που δεν εναρµονίζεται µε το κυρίαρχο πρότυπο των ετεροφυλικών σχέσεων».

Εποµένως, στο τέλος της ηµέρας, αυτό που χρειάζεται δεν είναι περισσότερος ηθικός πανικός ή αυστηρότερος έλεγχος, αλλά ένας ουσιαστικός κοινωνικός µετασχηµατισµός. Όχι µε όρους καταστολής, αλλά µε όρους εκπαίδευσης, ενδυνάµωσης και βαθιάς κατανόησης των νέων. Ένα πλαίσιο που θα σέβεται τη µοναδικότητα κάθε εφήβου, θα του προσφέρει τα εργαλεία για να κατανοήσει τον εαυτό του και τον κόσµο γύρω του, ενώ παράλληλα θα του επιτρέπει να διαµορφώνει τη σεξουαλική του ταυτότητα µε ασφάλεια, επίγνωση και ελευθερία.


Άρθρο της Παρασκευής Φραγκοπούλου: "Επαλήθευση ηλικίας, ο βασικός πυλώνας της πρόληψης"

Η αυξανόµενη έκθεση παιδιών εφηβικής αλλά και προεφηβικής ηλικίας στην πλατφόρµα OnlyFans αποτελεί ένα ιδιαίτερα ανησυχητικό ζήτηµα, µε κοινωνικές, ψυχολογικές και εκπαιδευτικές διαστάσεις. Καλλιεργείται η ψευδαίσθηση ότι η σεξουαλικοποίηση ισοδυναµεί µε αυτονόµηση, ενώ στην πραγµατικότητα αναπαράγονται στερεότυπα που συνδέουν την αξία του ατόµου µε την εικόνα του και την εµπορευµατοποίηση της ιδιωτικότητας. Σε ψυχολογικό επίπεδο, οι έφηβοι εκτίθενται σε µη ρεαλιστικά πρότυπα, µε αποτέλεσµα τη χαµηλή αυτοεκτίµηση, το άγχος και τη διαστρεβλωµένη εικόνα για τις σχέσεις.

Πρόσφατη ισπανική έρευνα δείχνει ότι ακόµα και παιδιά 12 ετών έχουν πρόσβαση στο OnlyFans. Αντίστοιχοι κίνδυνοι υπάρχουν και στην Ελλάδα, καθώς οι νέοι εκτίθενται στις ίδιες ψηφιακές επιρροές και βιώνουν την ίδια πίεση να «ενηλικιωθούν» πρόωρα µέσω της οθόνης. Παρόλο που προς το παρόν δεν υπάρχουν επίσηµα µετρήσιµα στοιχεία, η εµπειρία του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς ∆ιαδικτύου (www.saferinternet4kids.gr, www. safeline.gr) του Ιδρύµατος Τεχνολογίας και Έρευνας καταδεικνύει ότι οι ανήλικοι κάτω των 18 ετών έχουν σε σηµαντικό βαθµό πρόσβαση στην πλατφόρµα αυτή. Η ευκολία πρόσβασης έγκειται τόσο στη διάδοσή της µέσω δηµοφιλών κοινωνικών δικτύων, τα οποία προωθούν έµµεσα το OnlyFans µέσα από infl uencers και viral περιεχόµενο, όσο και στην αναποτελεσµατικότητα των µέσων επαλήθευσης της ηλικίας, ώστε οι πλατφόρµες αυτές να είναι προσβάσιµες µόνο στους ενήλικους χρήστες. Η ελληνική οικογένεια και το σχολείο µπορούν και οφείλουν να παίξουν καθοριστικό ρόλο, καλλιεργώντας ψηφιακή παιδεία και σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, ενθαρρύνοντας τον διάλογο και διδάσκοντας την κριτική σκέψη. Το Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς ∆ιαδικτύου του ΙΤΕ, ήδη από το 2016, συµβάλλει δυναµικά µε εκπαιδευτικά προγράµµατα, δράσεις ευαισθητοποίησης και συνεργασίες µε σχολεία και γονείς.

Ωστόσο, η πρόληψη δεν µπορεί να βασίζεται µόνο στη διαπαιδαγώγηση. Η ανάπτυξη και εφαρµογή αξιόπιστων εργαλείων επαλήθευσης ηλικίας (Age Verifi cation Tools) αποτελεί βασικό πυλώνα, όπως προβλέπεται και από τον Νόµο για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (DSA). Η πρώτη ευρωπαϊκή εφαρµογή επαλήθευσης ηλικίας, που αναπτύσσεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αναµένεται να διατεθεί στο ευρύ κοινό το 2026, ενώ αυτή τη στιγµή βρίσκεται σε στάδιο πιλοτικής εφαρµογής, στο οποίο το Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς ∆ιαδικτύου του ΙΤΕ διαδραµατίζει καθοριστικό ρόλο. Μόνο µε συνδυασµό ενηµέρωσης, πρόληψης και τεχνολογικών λύσεων, καθώς και µε τη χάραξη πολιτικής σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά και σε επίπεδο Πολιτείας, και τη συµβολή σχολείου και οικογένειας µπορούµε να προστατεύσουµε τους νέους από την πρώιµη έκθεσή τους σε ακατάλληλο για την ηλικία τους διαδικτυακό περιεχόµενο, το οποίο µπορεί να αποβεί καθοριστικό για τη διαµόρφωση των αξιών και των προτύπων τους σε αυτή την ιδιαίτερα ευαίσθητη ηλικία.

*καθηγήτριας του Τµήµατος Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστηµίου και συντονίστριας του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς ∆ιαδικτύου

Δημοσιεύθηκε στα Παραπολιτικά