Η απεργία πείνας συνιστά την πιο ακραία μορφή ειρηνικού διαμαρτυρίας, όπου το άτομο θέτει σε κίνδυνο την ίδια του τη ζωή για να υπερασπιστεί τα αιτήματά του. Αυτή η δραστική επιλογή κερδίζει συχνά τη συμπάθεια της κοινής γνώμης, καθώς στερείται βίαιων στοιχείων και δημιουργεί ισχυρή ηθική πίεση προς τις αρχές.

H ιστορία της απεργίας πείνας

Παρότι πολλοί συνδέουν την απεργία πείνας με τον 20ό αιώνα, οι ρίζες της εκτείνονται βαθιά στην ιστορία. Αρχαίες αναφορές εντοπίζονται στην Ινδία του 750 π.Χ., στη μεσαιωνική Ιρλανδία και στην αυτοκρατορική Ρώμη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Τιβέριος, ο οποίος αρνήθηκε να λάβει τροφή προκειμένου να πείσει τον Αύγουστο Καίσαρα για το ταξίδι του στη Ρόδο.

Στη σύγχρονη εποχή, η απεργία πείνας απέκτησε παγκόσμια αναγνώριση μέσω εμβληματικών προσωπικοτήτων όπως ο Μαχάτμα Γκάντι και οι σουφραζέτες. Η πιο τραγική περίπτωση παραμένει εκείνη των μελών του IRA το 1981, με τον Μπόμπι Σαντς να χάνει τη ζωή του μετά από 66 ημέρες αποχής από τροφή, προκαλώντας πολιτική κρίση στη Βρετανία της Μάργκαρετ Θάτσερ.

Η κατάσταση στην Ελλάδα και τη Μεσόγειο

Στον ελληνικό χώρο, η απεργία πείνας έχει χρησιμοποιηθεί επανειλημμένως ως μέσο πίεσης, με την περίπτωση του Δημήτρη Κουφοντίνα να αποτελεί το πιο πρόσφατο και χαρακτηριστικό παράδειγμα. Αξιοσημείωτο είναι ότι μέχρι σήμερα δεν έχουν καταγραφεί θάνατοι λόγω απεργίας πείνας στη χώρα μας.

Αντίθετα, στη γειτονική Τουρκία οι απεργίες πείνας συνιστούν συχνό φαινόμενο, με αρκετές να έχουν οδηγήσει σε απώλειες ζωών, κυρίως μεταξύ Κούρδων αγωνιστών που διεκδικούν πολιτικά δικαιώματα.

Φυσιολογικές επιπτώσεις και χρονικά όρια

Η διάρκεια που μπορεί να αντέξει ένας απεργός εξαρτάται από πολλαπλούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης της γενικής κατάστασης υγείας, του σωματικού βάρους και της στρατηγικής που ακολουθεί. Όταν λαμβάνονται υγρά, ζάχαρη και αλάτι, η απεργία μπορεί να διαρκέσει μήνες, ενώ χωρίς καθόλου πρόσληψη υγρών ο οργανισμός καταρρέει ταχύτατα.

Ενδεικτικά χρονικά όρια περιλαμβάνουν τις 21 ημέρες του Γκάντι στα 70 του χρόνια, το ρεκόρ των 94 ημερών με υγρά από Ιρλανδό αγωνιστή τη δεκαετία του 1920, και την εξαιρετική περίπτωση της Irom Chanu Sharmila στην Ινδία, η οποία διατήρησε απεργία πείνας για 16 χρόνια με αναγκαστική σίτιση.

Νομικό πλαίσιο στην Ελλάδα

Ο ελληνικός Σωφρονιστικός Κώδικας προβλέπει συγκεκριμένα μέτρα για την προστασία κρατουμένων που βρίσκονται σε απεργία πείνας. Σύμφωνα με το άρθρο 29, ο κρατούμενος διατηρεί το δικαίωμα ιατρικής παρακολούθησης από γιατρό της επιλογής του, ενώ σε περίπτωση άμεσου κινδύνου ζωής επιτρέπεται η λήψη μέτρων χωρίς συναίνεση, με απόφαση δικαστικού λειτουργού.

Στην πράξη, αυτό σημαίνει δυνατότητα εφαρμογής αναγκαστικής σίτισης, κάτι που προκαλεί έντονες αντιδράσεις και εγείρει σοβαρά ηθικά ερωτήματα σχετικά με την αυτονομία του ατόμου και τα όρια κρατικής παρέμβασης.

Ιατρική δεοντολογία και διεθνείς θέσεις

Η σύγκρουση μεταξύ νομικών υποχρεώσεων και ιατρικής δεοντολογίας αποτελεί ένα από τα πιο περίπλοκα ζητήματα που προκύπτουν από την απεργία πείνας. Ο Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας τονίζει ότι καμία ιατρική πράξη δεν επιτρέπεται χωρίς τη συναίνεση του ασθενούς, εκτός από επείγουσες καταστάσεις.

Η Ομοσπονδία Ενώσεων Νοσοκομειακών Γιατρών Ελλάδας έχει δηλώσει ότι οι ιατροί δεν πρέπει να εμπλέκονται κατασταλτικά σε τέτοιες περιπτώσεις. Παρόμοια θέση υιοθετούν και διεθνείς οργανισμοί, με τα Παγκόσμια Ιατρικά Συνέδρια να χαρακτηρίζουν τη βίαιη σίτιση ως μορφή βασανιστηρίου.

Ο ΟΗΕ, μέσω του ειδικού εισηγητή του, έχει τονίσει ότι ούτε η αναγκαστική σίτιση ούτε η απειλή της είναι αποδεκτές, καθώς συνιστούν μορφή ψυχολογικής και σωματικής πίεσης που παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Σύγχρονες προκλήσεις και προοπτικές

Η απεργία πείνας παραμένει ένα βαθιά πολιτικό φαινόμενο που βρίσκεται στη διασταύρωση δικαιωμάτων, ηθικής και κρατικής ευθύνης. Το νομικό πλαίσιο στην Ελλάδα επιχειρεί να εξισορροπήσει την προστασία της ζωής με τον σεβασμό της ατομικής αυτονομίας, αφήνοντας ωστόσο σημαντικές γκρίζες ζώνες.

Η διαχείριση τέτοιων περιπτώσεων απαιτεί λεπτές ισορροπίες μεταξύ νομικών υποχρεώσεων, ιατρικής δεοντολογίας και σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η συνεχιζόμενη συζήτηση γύρω από αυτά τα ζητήματα αντικατοπτρίζει την πολυπλοκότητα των σύγχρονων δημοκρατικών κοινωνιών στην αντιμετώπιση ακραίων μορφών πολιτικής έκφρασης.