Σε έναν κόσμο όπου τα ψηφιακά μέσα αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη επιρροή, η τεχνητή νοημοσύνη υπόσχεται να αναβαθμίσει την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, επηρεάζοντας ακόμη και τομείς που μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν απρόσιτοι. Από την Υγεία και την Εκπαίδευση έως τη Βιομηχανία και την Τέχνη, οι εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης έχουν ξεπεράσει τα όρια της επιστημονικής φαντασίας και αποτελούν πλέον ουσιαστικό στοιχείο της σύγχρονης πραγματικότητας.

Παράλληλα, όμως, το φαινόμενο αυτό γεννά σοβαρές ανησυχίες και προβληματισμούς, καθώς έχει τη δυνατότητα να ανατρέψει ισορροπίες και να επηρεάσει βαθιά την κοινωνική και πολιτική ζωή. Ενδεικτικό παράδειγμα των προκλήσεων που συνοδεύουν την τεχνητή νοημοσύνη αποτελούν τα deepfakes, δηλαδή ψηφιακά βίντεο, εικόνες ή ηχητικά αρχεία που δημιουργούνται ή αλλοιώνονται μέσω Α.Ι., με τρόπο που να αναπαριστούν ρεαλιστικά πρόσωπα ή γεγονότα που στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν.

Γιώργος Παπαπροδρόµου: Η χρήση της τεχνολογίας των deepfakes έχει πολύ σοβαρό αντίκτυπο

Μιλώντας στην «Κυριακάτικη Απογευµατινή» ο Γιώργος Παπαπροδρόµου, αντιστράτηγος της ΕΛ.ΑΣ. και πρώην διευθυντής της ∆ιεύθυνσης ∆ίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήµατος, τόνισε πως «η χρήση της τεχνολογίας των deepfakes, µέσω της τεχνητής νοηµοσύνης και της Βαθιάς Μάθησης (Deep Learning), της παρέµβασης σε πολυµεσικά αρχεία µε τροποποίηση εικόνας, βίντεο και ήχου, έχει πολύ σοβαρό αντίκτυπο σε µια σειρά από κυβερνοεγκλήµατα, όπως απάτες, αλίευση δεδοµένων, αδικήµατα σεξουαλικής εκµετάλλευσης ανηλίκων κ.ά.». Καθώς η χρήση των τεχνολογιών που επιτρέπουν τη δημιουργία deepfakes εξαπλώνεται και τα αποτελέσματά τους γίνονται ολοένα και πιο πειστικά, γίνεται ολοένα δυσκολότερο να διακρίνει κανείς το αληθινό από το ψεύτικο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να πλήττεται η εμπιστοσύνη του κοινού απέναντι στις πηγές ενημέρωσης.

Ωστόσο, παρά τους κινδύνους που ενέχει, η τεχνολογία των deepfakes παρουσιάζει και ορισμένες θετικές προοπτικές. Συγκεκριμένα, μπορεί να συμβάλει στο να γίνουν τα οπτικά εφέ πιο προσιτά για ερασιτέχνες δημιουργούς και κινηματογραφιστές. Ενώ στο παρελθόν η παραγωγή ρεαλιστικών εφέ απαιτούσε εξειδικευμένο εξοπλισμό και μεγάλο κόστος, σήμερα, χάρη στα deepfakes, ακόμη και άτομα χωρίς επαγγελματικά μέσα μπορούν να δημιουργούν εντυπωσιακά και ρεαλιστικά αποτελέσματα, καθιστώντας τη διαδικασία πιο απλή και οικονομική.

Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί η αυξανόμενη διάδοση deepfakes που μιμούνται εξέχουσες πολιτικές προσωπικότητες ή αξιοποιούνται για την επίτευξη εκλογικών και προπαγανδιστικών σκοπών. Ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα πολιτικού deepfake θεωρείται εκείνο του προέδρου της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, τον Μάρτιο του 2022. Στο συγκεκριμένο βίντεο, το οποίο κυκλοφόρησε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και προβλήθηκε προσωρινά σε χακαρισμένο ουκρανικό τηλεοπτικό σταθμό, ο Ζελένσκι «εμφανιζόταν» να καλεί τους Ουκρανούς στρατιώτες να καταθέσουν τα όπλα απέναντι στη ρωσική εισβολή. Αν και το deepfake αυτό δεν ήταν τεχνικά άρτιο - καθώς η προφορά και οι εκφράσεις του προσώπου παρουσίαζαν εμφανείς ατέλειες - προκάλεσε διεθνή αναστάτωση. Ήταν η πρώτη φορά που ένα τεχνητά παραγόμενο προπαγανδιστικό υλικό χρησιμοποιήθηκε σε συνθήκες ενεργού πολέμου, λειτουργώντας ως εργαλείο χειραγώγησης και παραπληροφόρησης των πολιτών.

Η διάδοση της τεχνητής νοηµοσύνης για τη δηµιουργία προπαγάνδας εγείρει σοβαρά ερωτήµατα σχετικά µε τους τρόπους µε τους οποίους µπορούµε να προστατεύσουµε την αλήθεια και τη σταθερότητα των πληροφοριών. «Για τον λόγο αυτό η Ε.Ε. έχει πάρει τα τελευταία χρόνια µια σειρά από µέτρα, µεταξύ των οποίων είναι και η δηµιουργία Κέντρου Αριστείας για τις Υβριδικές Απειλές. Θα µπορούσαµε να πούµε ότι πλέον στην υβριδική πραγµατικότητα (φυσική και εικονική) διεξάγονται καθηµερινά µορφές κυβερνοπολέµου, επηρεάζοντας λιγότερο ή περισσότερο τις διεθνείς σχέσεις χωρών και οντοτήτων» αναφέρει ο κ. Παπαπροδρόµου. Οπως τονίζει, η αρµοδιότητα της πρόληψης του φαινοµένου της χρήσης των deepfakes ανήκει στην πολιτεία µέσω της οργανωµένης παιδείας, αλλά και των µηχανισµών υπεύθυνης ενηµέρωσης. «Στα σχολεία της χώρας µας ξεκινά δειλά δειλά µια προσπάθεια ενηµέρωσης για το εν λόγω ζήτηµα. Ωστόσο, δεν υπάρχει κάτι ξεκάθαρο και οργανωµένο, όπως σύγχρονα βιβλία, αλλά και εποπτικά µέσα.

Ενδεικτικά αναφέρω την εξαιρετική προσπάθεια της ∆ηµόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Βέροιας µε το Goethe Institut σχετικά µε τα fake news και τον εγγραµµατισµό στα ΜΜΕ. Ακόµη, στην Εθνική Ακαδηµία Ψηφιακών Ικανοτήτων θα µπορούσε να υπάρχει και για τους ενήλικους σχετικό βοηθητικό υλικό, στο οποίο θα µπορούσαν να συνεισφέρουν οι σχετικές πανεπιστηµιακές σχολές της χώρας µας. ∆υστυχώς τα Πανεπιστήµια στη χώρα µας απουσιάζουν από τέτοιες καινοτόµες δράσεις και το χειρότερο είναι ότι δεν έχουν βρει τον τρόπο να συνεργάζονται µεταξύ τους και να βοηθούν ουσιαστικά την κοινωνία της χώρας µας». Οπως επισηµαίνει ο κ. Παπαπροδρόµου, η αντιµετώπιση των deepfakes δεν περιορίζεται στην αστυνοµική δράση, αλλά απαιτεί ένα ολοκληρωµένο πλαίσιο θεσµικής και διεθνούς συνεργασίας: «Αναφορικά µε την καταστολή του φαινοµένου, αφ’ ενός χρειάζεται ενισχυµένο θεσµικό πλαίσιο (το οποίο έχει ξεκινήσει µε τροποποιήσεις της νοµοθεσίας), αλλά και ενίσχυση των µηχανισµών αντιµετώπισης, κυρίως της ∆ικαιοσύνης, µέσω της εξειδίκευσης των δικαστών και του εκσυγχρονισµού του συστήµατος απονοµής της δικαιοσύνης, αλλά και της ενίσχυσης της διεθνούς συνεργασίας. Αυτό δεν είναι θέµα αµιγώς αστυνοµικό, αλλά επί της ουσίας πολιτικό, δηλαδή η πρακτική πλευρά αντιµετώπισης του φαινοµένου. Μόνη της καµία χώρα δεν µπορεί να το αντιµετωπίσει». Η αντιµετώπιση της παγίδας των deepfakes απαιτεί συνδυασµό ισχυρού θεσµικού πλαισίου, εκσυγχρονισµένων µηχανισµών ∆ικαιοσύνης και στενής διεθνούς συνεργασίας. Καµία χώρα δεν µπορεί να το αντιµετωπίσει µόνη της, και µόνο µέσα από συντονισµένες ενέργειες µπορεί να διασφαλιστεί η προστασία της αλήθειας.