Μονή Αρκαδίου: Η τελευταία πράξη του ολοκαυτώματος και το σύγχρονο αποτύπωμα μιας μεγάλης θυσίας

Στον απόηχο των βίαιων γεγονότων που εκτυλίχθηκαν πρόσφατα στο νησί της Κρήτης και μέσα σε ένα αμφιλεγόμενο κλίμα των αξιών του Κρητικού λαού γιορτάστηκε το ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου στο Ρέθυμνο. 159 χρόνια πριν, στις 8 Νοεμβρίου 1866 η αυτοθυσία των Κρητών αποτελεί μέχρι σήμερα την κορυφαία πράξη του απελευθερωτικού αγώνα κατά των Τούρκων,  ένα σύμβολο ηρωισμού και θυσίας, παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές που θα το αποκωδικοποιήσουν σωστά σε σύγχρονες συνθήκες. Tο σύμβολο υπάρχει, στέκει ψηλά και δίνει μια ταυτότητα στους κατοίκους του νησιού. Η διατήρηση ή η αλλοίωσή του είναι και ζήτημα ατομικής ευθύνης. Επομένως η όποια αρνητική εκδοχή του δεν μπορεί να χαρακτηρίζει το σύνολο των Κρητικών.

Το ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου

Η κακοδιοίκηση και η καταπίεση της τουρκικής διοίκησης ανάγκασε τους Κρητικούς να επαναστατήσουν. Ο Σουλτάνος θορυβήθηκε και αποφάσισε να θέσει σε εφαρμογή το στρατιωτικό του σχέδιο για την κατάπνιξη της επανάστασης. Μετά από εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στα Χανιά, στράφηκε προς το Ρέθυμνο και τη Μονή Αρκαδίου, όπου ήταν η έδρα της τοπικής επαναστατικής επιτροπής, αποθήκη πολεμοφοδίων και τροφίμων, καθώς και καταφύγιο πολλών χριστιανών.

Ο Μουσταφά Πασάς έφθασε έξω από το μοναστήρι το απόγευμα της 6ης Νοεμβρίου 1866. Στη διάθεσή του είχε 15.000 άνδρες  και ισχυρό πυροβολικό. Στη Μονή βρίσκονταν 966 άνθρωποι, από τους οποίους μόνο 250 μπορούσαν να πολεμήσουν. Αρχηγοί  των αγωνιστών του Αρκαδίου ήταν ο πελοποννήσιος ανθυπολοχαγός Ιωάννης Δημακόπουλος και ο ηγούμενος Γαβριήλ. Οι πολιορκημένοι αρνήθηκαν να παραδοθούν και το πρωί της 8ης Νοεμβρίου άρχισαν οι εχθροπραξίες. Οι Τούρκοι δεν κατάφεραν να καταλάβουν τη Μονή την πρώτη μέρα. Το βράδυ ζήτησαν ενισχύσεις και μετέφεραν ένα μεγάλο πυροβόλο από το Ρέθυμνο. Την επομένη, 9 Νοεμβρίου, οι επιθέσεις συνεχίστηκαν. Το δυτικό τείχος της Μονής γκρεμίστηκε από τις βολές του πυροβόλου και οι Τούρκοι εισέβαλαν στο μοναστήρι και άρχισαν τη μεγάλη σφαγή.

Όσοι είχαν απομείνει εντός του μοναστηριού συγκεντρώθηκαν στην πυριτιδαποθήκη. Ο Κωστής Γιαμπουδάκης ανατίναξε το μπαρούτι, παρασέρνοντας στο θάνατο τους περισσότερους εναπομείναντες Κρήτες αγωνιστές και γυναικόπαιδα, ώστε να μην πέσουν στα χέρια των εισβολέων, αλλά και εκατοντάδες Τούρκους που είχαν εισβάλει, ενώ από την μονή έμειναν μόνο ερείπια. Αμέσως μετά, οι Τούρκοι όρμησαν και κατέσφαξαν όσους είχαν διασωθεί, ενώ έκαψαν τον ναό και λεηλάτησαν τα ιερά κειμήλια.

Από τους Έλληνες που βρίσκονταν στη Μονή, μόνο 3 ή 4 κατόρθωσαν να διαφύγουν, ενώ περίπου 100 πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Μεταξύ αυτών και ο Δημακόπουλος, που εκτελέστηκε λίγο αργότερα. Ο ηγούμενος της Μονής Αρκαδίου Γαβριήλ Μαρινάκης είχε σκοτωθεί πριν από την ανατίναξη της μπαρουταποθήκης. Οι νεκροί και τραυματίες του Μουσταφά ανήλθαν σε 1.500 ή σε 3.000, σύμφωνα με κάποιους υπολογισμούς. Το Ολοκαύτωμα του Αρκαδίου, συγκίνησε όλο τον χριστιανικό κόσμο κι ένα νέο κύμα φιλελληνισμού δημιουργήθηκε στην Ευρώπη.

Το Ολοκαύτωμα του Αρκαδίου είναι η υπέρτατη θυσία των Κρητών για την ελευθερία και την αντίσταση απέναντι στην τυραννία. Συμβολίζει τη δύναμη του κρητικού πνεύματος, την αυτοθυσία των αγωνιστών για την ελευθερία και την προάσπιση των ιδανικών, και στέλνει ένα διαχρονικό μήνυμα αντίστασης και ελπίδας. Αποτελεί ένα από τα ισχυρότερα σύμβολα της κρητικής ταυτότητας και της τιμής. Πρόκειται για μια σημαντική εθνική και ιστορική στιγμή για την Κρήτη και την Ελλάδα γενικότερα, που προβάλλει τον ηρωικό αγώνα του νησιού κατά της Οθωμανικής κυριαρχίας και την αυτοθυσία των Κρητικών. Το μήνυμα αυτό της αντίστασης και της ελευθερίας διατηρείται ζωντανό στη συλλογική μνήμη και την ιστορική συνείδηση.

Ωστόσο, η παραβατικότητα και οι κοινωνικές προκλήσεις που παρατηρούνται το τελευταίο διάστημα στην Κρήτη φαίνεται να μην επηρεάζονται από την ιστορική μνήμη να μην ερμηνεύουν σωστά το μήνυμα της αντίστασης και να αγνοούν τα σύμβολα της κρητικής ταυτότητας και της τιμής. Ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι η παραβατικότητα αυτή αποτελεί συνέπεια ή αντανακλά μια συνειδητή ή συλλογική αντίδραση του κρητικού λαού στο μήνυμα του ολοκαυτώματος. Αντίθετα, η ιστορική μνήμη και οι ηρωικές στιγμές της Κρήτης συνεχίζουν να αποτελούν πηγή υπερηφάνειας και ταυτότητας. Είναι σημαντικό να διαχωρίζουμε την ιστορική μνήμη και το πολιτιστικό κληροδότημα από τις προκλητικές και καταδικαστέες από το σύνολο συμπεριφορές μικρών και μεμονωμένων ομάδων.