Πίσω από την εξέγερση του Πολυτεχνείου και την κυπριακή τραγωδία του 1974 κρύβεται μια σκοτεινή αλληλουχία παρασκηνιακών κινήσεων, προσωπικών φιλοδοξιών και στρατηγικών λαθών που συντάραξαν το εσωτερικό της Χούντας. Ο Δημήτρης Ιωαννίδης, ο άνθρωπος που κινούσε τα νήματα από την ΕΣΑ, ανέτρεψε τον Παπαδόπουλο, άφησε τη χώρα απροστάτευτη και τελικά βύθισε Ελλάδα και Κύπρο σε μια εθνική κρίση που άνοιξε τον δρόμο για τη Μεταπολίτευση.

Διαβάστε: Πολυτεχνείο: Η πορεία προς την αμερικανική πρεσβεία και οι κυκλοφοριακές ρυθμίσεις - Πέταξαν μπουκάλια με νερό, καρέκλες και κροτίδες, 19 προσαγωγές και μία σύλληψη (Live όλες οι εξελίξεις)

Η σχέση ανάμεσα στο Πολυτεχνείο, τον Ιωαννίδη και την εισβολή στην Κύπρο είναι βαθύτερη από όσο φαίνεται. Κι αυτό ακριβώς αναδεικνύεται μέσα από το ιστορικό παρασκήνιο της εποχής.

Το Πολυτεχνείο που ''γκρέμισε'' τον Παπαδόπουλο

Η εξέγερση του Νοεμβρίου 1973 δεν ήταν απλώς μια φοιτητική αντίδραση, αλλά το χαστούκι που έσπασε τη βιτρίνα της υποτιθέμενης «φιλελευθεροποίησης» του Παπαδόπουλου. Το καθεστώς είχε επενδύσει σε μια ελεγχόμενη μετάβαση εντυπώσεων, όμως η αυθόρμητη εξέγερση και η βίαιη καταστολή εξέθεσαν το καθεστώς τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.

Και τότε μπαίνει στο κάδρο ο «σκληρός». Ο Δημήτρης Ιωαννίδης είδε στο Πολυτεχνείο την ευκαιρία που περίμενε. Παρουσίαζε τον Παπαδόπουλο ως «χαλαρό», «προδοτικό» και «ανίκανο να κρατήσει τη γραμμή της 21ης Απριλίου». Μετά την καταστολή, το πραξικόπημα στην κορυφή της Χούντας ήταν ζήτημα ημερών.

Ο Ιωαννίδης και το ''παρακράτος της ΕΣΑ''

Στις 25 Νοεμβρίου 1973, ο Παπαδόπουλος ανατρέπεται. Ο Ιωαννίδης δεν εμφανίζεται πουθενά – αλλά κυβερνά παντού. Δεν βγαίνει δημόσια, δεν έχει τυπικό αξίωμα, δεν δίνει συνεντεύξεις. Όλα γίνονται μέσω της ΕΣΑ, του πιο αδίστακτου μηχανισμού της δικτατορίας.

Και μαζί με την εξουσία, φουντώνει και η μεγάλη εμμονή του: το Κυπριακό. Θεωρεί ότι μόνο εκείνος μπορεί να «λύσει» το πρόβλημα, ότι μπορεί να παρακάμψει όλους – ΗΠΑ, Τουρκία, Βρετανία – και να επιβάλει την Ένωση. Μια αυταπάτη που θα αποδεικνυόταν μοιραία.

Το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου: Η απόφαση που έφερε τον Αττίλα

Στις 15 Ιουλίου 1974, η Χούντα ανατρέπει τον Πρόεδρο Μακάριο με την ΕΟΚΑ Β’ ως εκτελεστικό βραχίονα. Ο Ιωαννίδης πιστεύει ότι έχει «δέσει» το παιχνίδι:

  • ότι οι ΗΠΑ θα κλείσουν τα μάτια,
  • ότι η Τουρκία δεν θα τολμήσει,
  • ότι η Ένωση είναι θέμα ωρών.

Το αποτέλεσμα είναι το ακριβώς αντίθετο. Η Άγκυρα βρίσκει το πρόσχημα που αναζητούσε και εισβάλλει στην Κύπρο στις 20 Ιουλίου. Η Ελλάδα είναι επιχειρησιακά διαλυμένη και διπλωματικά απομονωμένη. Η δεύτερη εισβολή λίγες εβδομάδες αργότερα ολοκληρώνει την τραγωδία. Το όραμα του Ιωαννίδη για Ένωση μετατρέπεται στο μεγαλύτερο εθνικό τραύμα του ελληνισμού μετά τον πόλεμο.

Το τελευταίο υπουργικό συμβούλιο: Ο Ιωαννίδης σε πανικό

Κι όμως, η πιο χαρακτηριστική εικόνα της κατάρρευσης του καθεστώτος είναι όσα συνέβησαν στο τελευταίο υπουργικό συμβούλιο μετά την πρώτη φάση της εισβολής. Εκεί ο Ιωαννίδης:

  • εμφανίζεται αμήχανος και εκτός τόπου και χρόνου,
  • επαναλαμβάνει ότι «τον εξαπάτησαν οι ξένοι»,
  • αδυνατεί να δώσει εντολές ή να παρουσιάσει σχέδιο,
  • και για πρώτη φορά υπουργοί τον αμφισβητούν ανοιχτά.

Μαρτυρίες της εποχής περιγράφουν έναν άνθρωπο σε κατάσταση κατάρρευσης, που φώναζε, κατηγορούσε άλλους και δεν μπορούσε να συνειδητοποιήσει ότι το καθεστώς του είχε τελειώσει.

Εκείνη τη μέρα φάνηκε ξεκάθαρα: η Χούντα δεν έπεσε από αντίπαλο – έπεσε από τα δικά της λάθη και το δικό της χάος. Αποδείχθηκε με τον πιο δύσκολο και «αιματηρό» τρόπο, ότι τα 7 χρόνια Χούντας, υπήρξαν από ένα σαθρό και αδύναμο σύστημα εξουσίας.

24 Ιουλίου 1974: το τέλος της αυταπάτης και η επιστροφή της Δημοκρατίας

Μέσα στο κενό εξουσίας και την εθνική κρίση, οι στρατιωτικοί αναγκάζονται να καλέσουν τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Η ορκωμοσία του στις 24 Ιουλίου σηματοδοτεί την αρχή της Μεταπολίτευσης. Ο συσχετισμός και η αλληλουχία των γεγονότων είναι σαφής:

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου οδήγησε στην πτώση του Παπαδόπουλου, από τον «αόρατο» δικτάτορα τον Ιωαννίδη, ο οποίος με τις απερίσκεπτες και τραγικές αποφάσεις του οδήγησε στο Πραξικόπημα κατά του Μακαρίου στην Κύπρο, το οποίο είχε ως αποτέλεσμα την Εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο. Μετά την εισβολή και την κατοχή της Τουρκίας στην Κύπρο, κατέρρευσε η Χούντα και αποκαταστάθηκε η Δημοκρατία.

Μια αλυσίδα που ξεκινά με μια φοιτητική εξέγερση και καταλήγει σε μια εθνική καταστροφή που άλλαξε την πορεία του ελληνισμού. Σχεδόν 9 μήνες που οδήγησαν στην καταστροφή και σε εθνική τραγωδία την Ελλάδα. Σε ένα τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, έγιναν τόσο πυκνά και σοβαρά εγκλήματα κατά της Δημοκρατίας και του Έθνους μας.

Πέρα από την ιστορική διάσταση, το Πολυτεχνείο εξακολουθεί να θέτει το ίδιο, διαχρονικό ζήτημα: Πώς μπορεί να διαλυθεί ένα καθεστώς όταν λειτουργεί στο σκοτάδι, χωρίς έλεγχο, χωρίς θεσμούς και χωρίς λογοδοσία;

Η ιστορία του Ιωαννίδη αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα του τι συμβαίνει όταν ένας μηχανισμός εξουσίας πιστεύει ότι μπορεί να λειτουργεί μόνο με μυστικά δωμάτια, παράλληλες δομές και αυταπάτες ισχύος.

Και γι’ αυτό παραμένει μια ιστορία επίκαιρη. Όχι ως μνημείο του παρελθόντος, αλλά ως υπενθύμιση του μέλλοντος.