Την Ελλάδα στο επίκεντρο ενός νέου γεωπολιτικού χάρτη, μετά το τέλος του πολέμου στην Ουκρανία, τοποθετεί ο πρώην πρέσβης στην Αθήνα Τζέφρι Πάιατ, σε αποκλειστική συνέντευξή του στα «Παραπολιτικά». Ο έμπειρος διπλωμάτης, που έζησε από κοντά την κρίση της Κριμαίας στην Ουκρανία το 2014, αποκαλύπτει το παρασκήνιο της ρωσικής εισβολής και επισημαίνει τη στρατηγική σημασία της συμμαχίας ΗΠΑ - Ελλάδας στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.

Στη διάρκεια της θητείας σας ως πρέσβη στην Ουκρανία, βιώσατε τη ρωσική εισβολή στην Κριμαία το 2014, ενώ σχεδόν 11 χρόνια μετά διανύουμε το τρίτο έτος της πολεμικής εισβολής από τη Ρωσία. Τι άλλαξε από τότε;

Ο στόχος του Βλαντιμίρ Πούτιν εξαρχής, από την εισβολή στην Κριμαία, τον Μάρτιο του 2014, ήταν να υποτάξει την Ουκρανία και να ανακόψει κάθε επιθυμία για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Είδαμε μια ακραία κλιμάκωση των προσπαθειών του, μεταξύ αυτών μια πλήρους κλίμακας εισβολή, που ξεκίνησε πριν από τον Φεβρουάριο του 2022. Είδαμε, επίσης, την εδραίωση μιας νέας ουκρανικής ταυτότητας, μια έντονη αποφασιστικότητα για τη στροφή της χώρας προς την Ευρώπη. Στοιχείο σημαντικό και για την Ελλάδα είναι η αλλαγή στην αντίληψη των Ουκρανών για τη σχέση τους με την Ορθόδοξη Εκκλησία και τον Παναγιώτατο Οικουμενικό Πατριάρχη, καθώς και σε θέματα μεταρρυθμίσεων, προϋπόθεση για την ένταξη της Ουκρανίας στην Ε.Ε.

Η πρόσφατη εθνική στρατηγική των ΗΠΑ φαίνεται να υποστηρίζει μια διαφορετική στάση απέναντι στην Ουκρανία και την Ευρωπαϊκή Ενωση.

Το έγγραφο της Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ απευθύνεται σε ένα εγχώριο ακροατήριο. Πρόκειται για ένα έγγραφο με μηνύματα που απευθύνονται στον πυρήνα του MAGA. Υπήρξε πράγματι μια αλλαγή στην προσέγγιση της Αμερικής στην Ουκρανία, είναι όμως σημαντικό ότι η κοινή γνώμη των Αμερικανών πολιτών παραμένει σαφής, με τις δημοσκοπήσεις να καταγράφουν σταθερή αντίθεση στην πίεση που ασκείται στην Ουκρανία με στόχο να τροφοδοτηθεί η αυτοκρατορική ατζέντα του Βλαντιμίρ Πούτιν. Οι πολίτες των ΗΠΑ υποστηρίζουν τη συνέχιση της αμερικανικής βοήθειας προς τους Ουκρανούς για την υπεράσπιση της κυριαρχίας και της εδαφικής τους ακεραιότητας. Η μάχη για εθνική αυτοδιάθεση είναι κάτι βαθιά οικείο στους Ελληνες, αλλά έχει απήχηση και στους Αμερικανούς, με αναφορές στον δικό μας πόλεμο της Ανεξαρτησίας. Τα σχόλια του Βλαντιμίρ Πούτιν από τη Μόσχα δείχνουν έναν ηγέτη που δεν ενδιαφέρεται για διπλωματία ούτε για συμβιβασμούς και παραμένει προσηλωμένος στην ατζέντα του για την κατάκτηση της Ουκρανίας. Ελπίζω ότι η κυβέρνηση Τραμπ θα απαντήσει με αυστηρότερες κυρώσεις και συνεχή στρατιωτική υποστήριξη.

Η επικαιροποιημένη προτεινόμενη ειρηνευτική συμφωνία περιλαμβάνει μια οικονομική ζώνη στην περιοχή του Ντονμπάς, πλούσια -όπως όλα συνομολογούν- σε κοιτάσματα σπάνιων γαιών. Ποια είναι η άποψή σας σχετικά με αυτό;

Ο Πούτιν δεν ενδιαφέρεται για σπάνιες γαίες, ορυκτά ή ενεργειακούς πόρους, αλλά για τον έλεγχο της Ουκρανίας και των κατοίκων της. Η κυβέρνηση Τραμπ έχει δώσει μεγάλη έμφαση στη μεταπολεμική ανασυγκρότηση της Ουκρανίας, στις ευκαιρίες οικοδόμησης οικονομικών δεσμών μεταξύ δυτικών και ουκρανικών εταιρειών, ώστε να βοηθήσει την Ουκρανία να αξιοποιήσει καλύτερα τους εθνικούς πόρους της. Δεν μιλάμε για το Αφγανιστάν, αλλά για μια χώρα με πλούσιο απόθεμα ενεργειακών πόρων, με μακρά ιστορία σε ορυχεία και μεταλλουργία. Υπήρξε το κέντρο της αεροδιαστημικής για τη Σοβιετική Ενωση, με πλούσιους γεωργικούς πόρους και ένα πολύ ξεχωριστό ανθρώπινο δυναμικό, με ισχυρό αποτύπωμα στην επιστήμη STEM, στην τεχνολογία, στα μαθηματικά. Οταν αναλογιζόμαστε τη μεταπολεμική ανασυγκρότηση της Ουκρανίας, πρέπει να σκεφτόμαστε τη χώρα όχι ως μια ευκαιρία για αφαίμαξη πόρων, αλλά ως μια οικονομική και εμπορική ευκαιρία. Η κυβέρνηση Τραμπ και ιδίως ο υπουργός Οικονομικών έχουν δώσει μεγάλη έμφαση σε αυτούς τους τομείς, κάτι το οποίο χαιρετίζω.

Μπορούσατε να προβλέψετε αυτόν τον πόλεμο πλήρους κλίμακας όταν υπηρετούσατε στην Ουκρανία;

Δεν νομίζω ότι κανείς περίμενε κατά τη διάρκεια της επανάστασης του Μαϊντάν (Revolution of Dignity), το 2013 και το 2014, ότι ο Πούτιν θα απαντούσε με εισβολή στην Κριμαία. Πολλοί πίστευαν ότι αυτό θα τον ικανοποιούσε, αλλά ήταν θέμα ημερών να αρχίσει η ρωσική αποσταθεροποίηση στην Ανατολική Ουκρανία και στο Ντονμπάς. Υπηρετούσα ως πρέσβης στην Αθήνα όταν οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες προέβλεψαν την εισβολή. Το συζήτησα με τον υπουργό Εξωτερικών κ. Δένδια, με τον πρωθυπουργό κ. Μητσοτάκη, με τον σύμβουλο εθνικής ασφάλειας του πρωθυπουργού. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ κατέστησε πολύ σαφές αυτό που βλέπαμε να έρχεται. Οι περισσότεροι Ευρωπαίοι σύμμαχοί μας, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, επιφυλάσσονταν για το ενδεχόμενο ο Πούτιν να προβεί σε μια τόσο προκλητική και αυτοκαταστροφική ενέργεια. Οταν ο πόλεμος άρχισε, επικράτησε μια ευρέως διαδεδομένη προσδοκία ότι θα ήταν ζήτημα ημερών ή λίγων εβδομάδων. Τέσσερα χρόνια μετά, η Ουκρανία είναι κυρίαρχη, ο Πούτιν πλήρωσε ένα τεράστιο τίμημα, η οικονομία του δεν αναπτύσσεται και έχει χάσει τη σημαντικότερη αγορά ενέργειας της Ρωσίας. Ο Πούτιν κάθε άλλο παρά κερδίζει αυτόν τον πόλεμο. Κανείς δεν θέλει να τελειώσει αυτός ο πόλεμος περισσότερο από τους ίδιους τους Ουκρανούς, αλλά αυτό θα απαιτήσει αυξημένη πίεση στο Κρεμλίνο.

Πότε εκτιμάτε ότι θα τελειώσει αυτός ο πόλεμος;

Δεν θα ήθελα καν να τολμήσω να μαντέψω. Η εχθρότητα με τη Ρωσία θα είναι ένα μόνιμο χαρακτηριστικό της ευρωπαϊκής γεωπολιτικής. Δεν υπάρχει επιστροφή στις συνήθεις πρακτικές με τη Ρωσία. Είναι εξαιρετικά σημαντικό το γεγονός ότι η Ευρώπη, μαζί και η Ελλάδα, έχει λάβει ξεκάθαρη απόφαση να σταματήσει την εισαγωγή ρωσικής ενέργειας. Αυτό έχει τεράστιες συνέπειες, ιδίως για την Ελλάδα, λόγω των πόρων της με τα διυλιστήρια, το LNG και τη χωρητικότητα των αγωγών φυσικού αερίου. Θα υπάρξει ένας νέος ενεργειακός και γεωπολιτικός χάρτης στην Ευρώπη, όταν ο πόλεμος τελειώσει. Το κέντρο βάρους θα μετατοπιστεί προς την Ελλάδα. Η Μαύρη Θάλασσα θα παραμείνει μια αμφισβητούμενη ζώνη.

Εκτιμάτε ότι μπορεί να υπάρξει εισβολή σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα;

Βλέπετε σήμερα τους Ευρωπαίους ηγέτες να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου όσον αφορά τις προθέσεις της Ρωσίας και την ανάγκη η Ευρώπη να ενισχύσει τη θέση της. Οι συνθήκες υπό τις οποίες θα τερματιστεί η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία θα καθορίσουν τις συνθήκες για το τι θα ακολουθήσει. Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε κάτι που το Κρεμλίνο θα εκλάβει ως νίκη, γιατί αυτό θα ενθαρρύνει τον Πούτιν να προχωρήσει περισσότερο.

Η Ανατολική Μεσόγειος βρίσκεται σε τεταμένη κατάσταση. Ποιος είναι ο ρόλος της Ελλάδας και της Τουρκίας;

Θα επικεντρωθώ στη στρατηγική σημασία της συμμαχίας ΗΠΑ - Ελλάδας, όπως αποτυπώνεται στην αναθεωρημένη συμφωνία MDCA για την ενισχυμένη αμυντική συνεργασία. Ο τρόπος με τον οποίο η Ελλάδα τοποθετείται ως δύναμη σταθερότητας στη Βόρεια Αφρική και την Ανατολική Μεσόγειο είναι μια θέση από την οποία μπορεί να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο, σε μια περίοδο που μελετούμε την ανοικοδόμηση στη Γάζα, την ενεργειακή διασύνδεση Ισραήλ, Ιορδανίας, Λιβάνου και Αιγύπτου και τις δυνατότητες ενισχυμένης ενεργειακής συνδεσιμότητας μεταξύ Ισραήλ, Κύπρου, Αιγύπτου και Ελλάδας. Ολα αυτά αντανακλούν την ικανότητα της Ελλάδας να αλληλοεπιδρά σε μια πολύ περίπλοκη γεωπολιτική γειτονιά. Η Ελλάδα βρίσκεται στην πύλη της Μαύρης Θάλασσας και διατηρεί μακρά και σημαντική επιρροή στα Δυτικά Βαλκάνια, προκειμένου να μειώσουν την εξάρτησή τους από τη ρωσική ενέργεια. Επιπλέον, η θέση της Ελλάδας, μέσα από την ιστορία χιλιάδων ετών, μπορεί να αποτελέσει μια δύναμη ευκαιρίας σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο, τη Βόρεια Αφρική και το Λεβάντε.

Η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε μια διαπραγμάτευση με τη Λιβύη. Η παρουσία της ExxonMobil στην περιοχή μπορεί να φέρει σε ισορροπία τις δύο πλευρές;

Όλες οι ενεργειακές εταιρείες μας δεν βλέπουν τους εαυτούς τους ως πολιτικούς παράγοντες. Σκοπός τους είναι η ανάπτυξη ενεργειακών πόρων χωρίς ανάμειξη στη διπλωματία. Οταν ήμουν πρέσβης στην Ελλάδα, η χώρα σας ασκούσε σημαντική επιρροή στην Τρίπολη και τη Βεγγάζη και διατηρούσε επικοινωνία με τις λιβυκές Αρχές. Το ζήτημα είναι πώς η Ελλάδα τοποθετείται ως δύναμη σταθερότητας και ως δύναμη οικονομικών ευκαιριών σε όλη την περιοχή και σε αυτή τη συζήτηση θα συμπεριλάμβανα τη Λιβύη.

Πώς, όμως, μπορείτε να συζητήσετε με ένα έθνος-συνονθύλευμα διαφορετικών φατριών που ανταγωνίζονται μεταξύ τους; 

Εδώ είναι που η γεωγραφία έχει σημασία. Σε γεύμα που παρέθεσε ο πρωθυπουργός Μητσοτάκης στην κατοικία του στα Χανιά προς τιμήν του υπουργού Εξωτερικών Πομπέο, παρόντων του υπουργού Εξωτερικών Δένδια, του υπουργού Αμυνας Παναγιωτόπουλου και του στρατηγού Φλώρου, οι στρατιωτικοί αξιωματούχοι σας έφεραν χάρτη που έδειχνε πόσο κοντά είναι η Λιβύη στην Κρήτη και πόσο κοντά ήμασταν εμείς στη Βεγγάζη τότε. Ηταν η ίδια περίοδος που το Wagner Group πετούσε πάνω από το έδαφος της Λιβύης. Η Ελλάδα έχει μεγάλη επιρροή. Οταν ήμουν πρέσβης, συνεργάστηκα πολύ στενά με την εταιρεία Μυτιληναίος για τη συνεργασία της με την GE Renova, για την κατασκευή ενός νέου σταθμού ηλεκτροπαραγωγής στη Βεγγάζη με τη χρήση στροβίλων GE και προσωπικό από την ελληνική εταιρεία σε συνδυασμό με την υποστήριξη από την Ελλάδα.

Οι διεκδικήσεις της Τουρκίας είτε για οριοθέτηση είτε για διαίρεση του Αιγαίου θεωρείτε ότι μπορεί να οδηγήσουν σε κλιμάκωση;

Ήμουν παρών το 2020 κι έζησα την κρίση με το «Ορουτς Ρέις», σε μια πολύ δύσκολη περίοδο στις θαλάσσιες σχέσεις μεταξύ Ελλάδας - Τουρκίας. Χαίρομαι που βλέπω ότι οι εντάσεις έχουν μειωθεί. Γνωρίζω ότι ο πρωθυπουργός Μητσοτάκης ενδιαφέρεται έντονα να διατηρήσει μια θετική στάση στην περιοχή και στις οικονομικές ευκαιρίες και ελπίζω ότι η αμερικανική διπλωματία θα πιέσει προς την ίδια κατεύθυνση.
Οι ΗΠΑ έχουν ισχυρό συμφέρον να συνεχίσουν να αναπτύσσουν τη στρατηγική εταιρική σχέση μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ

Δυόμισι χρόνια από την 7η Οκτωβρίου 2023 στο Ισραήλ, βρισκόμαστε στη δεύτερη φάση, όπου ο αφοπλισμός της «Χαμάς» είναι ένα από τα πιο κρίσιμα ζητήματα, εν αναμονή της Διεθνούς Δύναμης Σταθερότητας. 

Κατά τη διάρκεια της θητείας μου στην κυβέρνηση υποστηρίξαμε την πρωτοβουλία «3+1». Ελπίζω ότι ο υπουργός Εξωτερικών Ρούμπιο θα συνεχίσει να διαδραματίζει ηγετικό ρόλο σε αυτήν την προσπάθεια. Υποστήριξε τον νόμο Eastmed Act, ο οποίος επισημοποίησε την υποστήριξη των ΗΠΑ στη διαδικασία «3+1». Οι ΗΠΑ έχουν ισχυρό συμφέρον να συνεχίσουν να αναπτύσσουν τη στρατηγική εταιρική σχέση μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ.

Παρατηρείτε αλλαγή στην προσέγγιση των ΗΠΑ στην εξωτερική πολιτική;

Χρειαζόμαστε ισχυρούς οικονομικούς, εμπορικούς, εκπαιδευτικούς και στρατιωτικούς δεσμούς. Δεν νομίζω ότι αυτό έχει αλλάξει. Η κυβέρνηση Τραμπ έχει ξοδέψει πολύ μελάνι για τις συμφωνίες που βασίζονται στη διπλωματία, αλλά βλέπετε επίσης τα όρια αυτής της προσέγγισης. Η εξουσία έχει διαχυθεί και οι ΗΠΑ χρειάζονται όσο περισσότερους συμμάχους γίνεται. Πρέπει να σκεφτούμε στρατηγικά για το πώς θα αξιοποιήσουμε όλες τις δυνατότητες του αμερικανικού κράτους ώστε να προωθήσουμε τα συμφέροντά μας και να οικοδομήσουμε ένα σταθερό και ευημερούν διεθνές σύστημα.

Γίναμε μάρτυρες επίθεσης σε Αμερικανούς στρατιώτες στη Συρία. Διακρίνετε ανάκαμψή του «ISIS»;

Είναι μια τραγωδία, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο «ISIS» επιστρέφει. Υπογραμμίζει, όμως, τη σημασία της αξιοποίησης της εργαλειοθήκης της Αμερικής προκειμένου να διασφαλιστεί ότι δεν θα υπάρχει γόνιμο περιβάλλον ανάπτυξης της ιδεολογίας για ομάδες όπως ο «ISIS». Είναι μια υπενθύμιση του γεγονότος ότι η Ελλάδα είναι ένας σταθερός σύμμαχος των ΗΠΑ σε μια περίπλοκη γειτονιά και επιβεβαιώνει τη σημασία της επένδυσης στη στρατηγική σχέση, που προσωπικά βοήθησα να αναπτυχθεί κατά τη διάρκεια της θητείας μου ως πρέσβη.


Δημοσιεύτηκε στα Παραπολιτικά