Δύο Ελληνες επιστήμονες του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Ερευνας (ΙΤΕ ή FORTH στα αγγλικά), οι καθηγητές Αλέξανδρος Σταματάκης και Αθανάσιος Νένες, συγκαταλέγονται -μεταξύ αρκετών άλλων συμπατριωτών μας- για το 2025 στη λίστα των ερευνητών με την υψηλότερη επιστημονική επίδραση παγκοσμίως του Clarivate Analytics, η οποία αναδεικνύει ερευνητές των οποίων οι δημοσιεύσεις ανήκουν στο κορυφαίο 1% στο πεδίο τους διεθνώς. Η διάκριση αυτή επιβεβαιώνει την εξαιρετική ποιότητα της ελληνικής επιστημονικής κοινότητας και τη δυναμική του ΙΤΕ.

Διαβάστε: Από το Brain Drain στο Brain Retain: "Γύρισα γιατί η χώρα προσφέρει πλέον ανταγωνιστική επαγγελματική πορεία"

"Η κατάσταση εδώ στην Ελλάδα έχει ξεφύγει τελείως"

Ωστόσο, η χαρά της διάκρισης επισκιάζεται από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η βασική έρευνα στην Ελλάδα. Ο δρ Αλέξανδρος Σταματάκης, επικεφαλής της ομάδας Υπολογιστικής Βιοποικιλότητας στο ΙΤΕ, δήλωσε χαρακτηριστικά: «Είχα φέρει το ERA Chairs, ξεκίνησε το 2023, αλλά με τη λήξη του έργου εγώ και οι περισσότεροι συνεργάτες μου -που δεν είναι όλοι Ελληνες, μερικοί ήρθαν από το εξωτερικό- είπαμε να φύγουμε γιατί η κατάσταση εδώ στην Ελλάδα έχει ξεφύγει τελείως». Το πρόγραμμα ERA Chairs, χρηματοδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Ενωση, είχε στόχο την ενίσχυση των ερευνητικών κέντρων της χώρας μέσω της εγκατάστασης διακεκριμένων επιστημόνων για πέντε χρόνια, με προϋπόθεση τη δημιουργία μόνιμων θέσεων ερευνητών. Οπως επισημαίνει ο δρ Σταματάκης, η Ελλάδα απέτυχε να ανταποκριθεί σε αυτό το βασικό προαπαιτούμενο. «Οσον αφορά το δικό μου έργο, υπήρχε υποχρέωση από το κράτος -και πιο συγκεκριμένα από το υπουργείο Ανάπτυξης- να προκηρυχθεί μια θέση ερευνητή για να έχει βιωσιμότητα το project. Εκεί, σε γενικές γραμμές, το υπουργείο μάς δυσκόλεψε αρκετά μέχρι να την προκηρύξουμε. Καθυστερήσαμε πάρα πολύ. Τώρα θα την προκηρύξουμε, αλλά όχι με τον ιδανικό τρόπο».

Σύμφωνα με τον καθηγητή, το ελληνικό ερευνητικό σύστημα χρειάζεται σταθερή και προβλέψιμη χρηματοδότηση για τη βασική έρευνα: «Αυτό που πρέπει να γίνει είναι να υπάρχει σταθερή, προβλέψιμη, ηθική χρηματοδότηση της βασικής έρευνας. Αυτό είναι το βασικό. Δεν γίνεται όλοι μόνο να κυνηγάνε τα ευρωπαϊκά προγράμματα, γιατί σε ορισμένα η Ελλάδα είναι μη ανταγωνιστική».

Πέρα από το καθαρά επιστημονικό του έργο, ο καθηγητής Σταματάκης δραστηριοποιείται ενεργά στη διαμόρφωση πολιτικών έρευνας: στην ενίσχυση του brain gain, στην ανάδειξη του προβλήματος της «απώλειας δειγμάτων» από χώρες με μεγάλη βιοποικιλότητα προς χώρες του Βορρά, καθώς και στην προώθηση ενός Εθνικού Προγράμματος Γυναικών Καθηγητριών και Ερευνητριών.

Όσον αφορά τις προσπάθειες για προώθηση ισότητας φύλων, επεσήμανε ότι δεν καρποφόρησαν. «Είχαμε προτείνει να μπουν 100 θέσεις ερευνητών-καθηγητών μόνο για γυναίκες και αυτό δεν κατέληξε πουθενά», είπε ο καθηγητής. «Αν και χαίρομαι για τη διάκριση, στενοχωριέμαι που θα ξαναφύγω από την Ελλάδα, επειδή δεν υπάρχει ουσιαστική στήριξη για τη βασική έρευνα και, παρά τις εντατικές προσπάθειές μου, δεν βλέπω να υπάρχει προοπτική να αλλάξει κάτι προς το καλύτερο», πρόσθεσε ο δόκτωρ Αλέξανδρος Σταματάκης. Η απογοήτευση του δρος Σταματάκη αντικατοπτρίζεται και στην απόφαση για επιστροφή του στη Γερμανία μετά τη λήξη του προγράμματος, μαζί με την πλειονότητα της ομάδας του.

«Ηρθα εδώ με τον θεσμικό ρόλο να αλλάξω “κάτι”, που είναι κι αυτός ένας ρόλος του προγράμματος, και δεν θα αλλάξει τίποτα, οπότε φεύγω πίσω στη Γερμανία, από όπου είχα πάρει άδεια άνευ αποδοχών 5 χρόνια». Η περίπτωση αυτή καταδεικνύει τα σοβαρά εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι επιστήμονες στη χώρα μας, ακόμη και όταν διακρίνονται διεθνώς. Η Ελλάδα, παρά τα επιτεύγματα των ερευνητών της, παραμένει στις τελευταίες θέσεις στην Ε.Ε. όσον αφορά το ποσοστό του ΑΕΠ που επενδύει στην έρευνα, δημιουργώντας μια συνεχιζόμενη «διαρροή εγκεφάλων» (brain drain).

Ο δεύτερος διακριθείς του ΙΤΕ στην εν λόγω λίστα, Αθανάσιος Νένες, είναι αντεπιστέλλων ερευνητής του Ινστιτούτου Επιστημών Χημικής Μηχανικής του ΙΤΕ και συντονιστικό μέλος του Κέντρου Μελέτης Ποιότητας Αέρα και Κλιματικής Αλλαγής. Η διάκριση των Σταματάκη και Νένε δείχνει ότι η ελληνική επιστημονική κοινότητα έχει τεράστιες δυνατότητες, αλλά χωρίς αποτελεσματική πολιτική βούληση και υποστήριξη οι κορυφαίοι επιστήμονες αναγκάζονται να αναζητήσουν την τύχη τους εκτός συνόρων, με σοβαρές συνέπειες για τη χώρα.

Ο κατάλογος των διακεκριμένων ερευνητών

Ο κατάλογος των διακεκριμένων ερευνητών «Highly Cited Researchers» του Clarivate Analytics καταρτίζεται κάθε χρόνο και υποστηρίζεται από τα στοιχεία του Web of Science. Από τον παγκόσμιο πληθυσμό επιστημόνων, οι Ερευνητές με Υψηλές Αναφορές (citations) είναι 1 στους 1.000, επιδεικνύοντας σημαντική και ευρεία επιρροή τους τομείς έρευνάς τους. Σημειώνεται ότι ο δρ Σταματάκης περιλαμβάνεται για δέκατη συνεχόμενη χρονιά στη διεθνώς αναγνωρισμένη λίστα. Εκτός από τη θέση του επικεφαλής στο ΙΤΕ, είναι καθηγητής Υπολογισμών Υψηλής Απόδοσης στις Επιστήμες της Ζωής στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καρλσρούης, επικεφαλής της ομάδας Υπολογιστικής Μοριακής Εξέλιξης του Ινστιτούτου Θεωρητικών Σπουδών της Χαϊδελβέργης στη Γερμανία.

Ο Αθανάσιος Νένες, για έκτη συνεχόμενη χρονιά στη λίστα, στον τομέα των γεωεπιστημών, συνεργάζεται επιπλέον ως καθηγητής Ατμοσφαιρικών Διεργασιών με την Πολυτεχνική Σχολή της Λωζάνης (EPFL) στην Ελβετία. Η έρευνά του επικεντρώνεται στις ατμοσφαιρικές διεργασίες και τις κρίσιμες επιπτώσεις τους στο κλίμα, την υγεία και τα οικοσυστήματα μέσω ενός συνδυασμού πρωτοποριακής θεωρίας, μετρήσεων και μοντελοποίησης.

Δημοσιεύθηκε στα Παραπολιτικά