Αγώνας δρόμου για αξιοποίηση του επιστημονικού δυναμικού που μεταναστεύει λόγω του Τραμπ

Όπως δηλώνει ο πρόεδρος της Αυστραλιανή Ακαδημίας Επιστημών (Australian Academy of Science), πρόκειται για μια «επείγουσα και απαράμιλλη ευκαιρία» να προσελκύσουμε τα καλύτερα μυαλά των ΗΠΑ στην Αυστραλία. Ο πρόεδρος του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Nanyang στη Σιγκαπούρη συμφωνεί και πιστεύει ότι το χάος στην ακαδημαϊκή κοινότητα των ΗΠΑ είναι μια «χρυσή ευκαιρία» για τα ασιατικά πανεπιστήμια. Ο Γάλλος Πρόεδρος Μακρόν διαφωνεί. Καθώς τα πανεπιστήμια της χώρας του εγκαινιάζουν προγράμματα «επιστημονικού ασύλου» για ερευνητές που εγκαταλείπουν τις ΗΠΑ, αναφέρει ότι είναι η κατάλληλη στιγμή να «επιλέξουμε τη Γαλλία για την επιστήμη». Δεν έχουμε δει τόσο απροκάλυπτο ανταγωνισμό για το πνευματικό ανθρώπινο κεφάλαιο μιας χώρας από τότε που οι νικηφόρες Συμμαχικές δυνάμεις ανταγωνίστηκαν για να προσελκύσουν τους καλύτερους επιστήμονες της Γερμανίας το 1945.

Ωστόσο, ο Σερ Τζον Μπελ, επικεφαλής του Ellison Institute of Technology στη Βρετανία, υποστηρίζει ότι μάλλον δεν υπάρχει λόγος να είμαστε άπληστοι. Αν υποθέσουμε ότι έχει δίκιο, τότε η ατμόσφαιρα στην ακαδημαϊκή κοινότητα των ΗΠΑ είναι τέτοια ώστε σύντομα θα υπάρχουν αρκετοί επιστημονικοί πρόσφυγες για όλους. «Οι καλύτεροι επιστήμονες στα καλύτερα πανεπιστήμια της Αμερικής, όλοι λένε: "Πότε μπορούμε να φύγουμε;"», δήλωσε. Η διαρροή επιστημονικού δυναμικού, ωστόσο, συνήθως δεν λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο. Κανένα ίδρυμα στον κόσμο δεν συγκρίνεται με τα πανεπιστήμια των ΗΠΑ όσον αφορά τον πλούτο ή τους πόρους. Λίγα μπορούν να συγκριθούν από άποψη φήμης. Ακόμα λιγότερα μπορούν να προσφέρουν συγκρίσιμους μισθούς. Από τους τελευταίους 20 νομπελίστες που γεννήθηκαν στη Βρετανία, οι δέκα επέλεξαν να ολοκληρώσουν τη σταδιοδρομία τους στις ΗΠΑ. Υπάρχει όμως και κάτι άλλο που δεν έχουν τα πανεπιστήμια εκτός των ΗΠΑ: τον Πρόεδρο Τραμπ. Μετά την εκλογή του, οι ακαδημαϊκοί σε ιδρύματα που θεωρούνται από τους Ρεπουμπλικάνους ως προμαχώνες της αριστερής σκέψης φοβούνται όλο και περισσότερο ότι δέχονται επίθεση.

Η κυβέρνηση Τραμπ επιδιώκει να περικόψει τη χρηματοδότηση των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας (National Institutes of Health) κατά 21 δισεκατομμύρια δολάρια, μειώνοντας σχεδόν στο μισό τον προϋπολογισμό του μεγαλύτερου φορέα χρηματοδότησης ιατρικών προγραμμάτων στον κόσμο. Ο άνθρωπος που φέρει την τελική ευθύνη γι' αυτό, ο Ρόμπερτ Φ. Κένεντι Τζούνιορ, δεν θεωρείται από τους ερευνητές ως φίλος της επιστήμης. Έχει εξαπολύσει επανειλημμένες επιθέσεις κατά των εμβολίων και, σε μια περίπτωση, υποστήριξε την ιδέα ότι τα ίχνη συμπύκνωσης από τα αεροσκάφη είναι μια μυστική συνωμοσία για τον ψεκασμό του πληθυσμού με χημικές ουσίες. Μέχρι στιγμής, η υπόσχεση του Ρόμπερτ Φ. Κένεντι να σταματήσει «αυτό το έγκλημα» των «αεροψεκασμών» έχει μείνει ανεκπλήρωτη. Ωστόσο, άλλες υποσχέσεις της κυβέρνησης Τραμπ έχουν υλοποιηθεί. Στο πλαίσιο μιας προσπάθειας εξάλειψης του φαινομένου της «αφύπνισης» (wokeness) στα ακαδημαϊκά ιδρύματα, έχει παρακρατηθεί χρηματοδότηση δισεκατομμυρίων δολαρίων από κορυφαία πανεπιστήμια των ΗΠΑ, εκτός εάν συμμορφωθούν με απαιτήσεις που περιλαμβάνουν τη διακοπή των προγραμμάτων διαφορετικότητας. Μόνο στο Χάρβαρντ έχουν παγώσει κεφάλαια άνω των 2 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Οι αναταραχές αυτές δεν πέρασαν απαρατήρητες στο εξωτερικό. Ο Πάτρικ Κράμερ, πρόεδρος των γερμανικών ινστιτούτων Max Planck, έστειλε επιστολή στον πρόεδρο του Χάρβαρντ για να εκφράσει την αλληλεγγύη του. «Οι απειλές για την επιστήμη σε οποιοδήποτε μέρος αποτελούν απειλές για την επιστήμη παντού», δήλωσε, ενώ παράλληλα, με ελαφρώς λιγότερη αλληλεγγύη, δημιούργησε ένα «διατλαντικό πρόγραμμα» για την προσέλκυση ταλέντων από μέρη όπως το Χάρβαρντ. Είναι πολύ νωρίς για να γνωρίζουμε αν αυτό μεταφράζεται σε μετανάστευση. Όμως, σε μια συζήτηση με την επιτροπή επιστήμης και τεχνολογίας της Βουλής των Λόρδων, ο Μπελ, ο οποίος είναι επίσης καθηγητής ιατρικής στην Οξφόρδη, απήχησε τις απόψεις των διεθνών ανταγωνιστών του: «Υπάρχει μια τεράστια ευκαιρία». Προσπαθεί να βρει κορυφαίους επιστήμονες για το Ellison Institute, ένα νέο μεγάλο ερευνητικό κέντρο στα περίχωρα της Οξφόρδης, και ακούει το ίδιο πράγμα από τα υποψήφια νέα μέλη. Ανέφερε: «Κάντε ένα νοητικό πείραμα. Είσαι ένας εξαιρετικός επιστήμονας. Βρίσκεστε σε ένα αμερικανικό ίδρυμα. Τα πράγματα δεν φαίνονται να πηγαίνουν καλά. Γνωρίζετε με σιγουριά ότι τα πράγματα δεν θα είναι καλά για τέσσερα χρόνια. Πιθανότατα να μην είναι καλά για οκτώ χρόνια. Θα χρειαστούν άλλα τέσσερα χρόνια για να επανέλθουν σε φυσιολογικές συνθήκες». «Αν είστε ένας σπουδαίος 40χρονος ή 50χρονος επιστήμονας, δεν πρόκειται να περιμένετε μέχρι να περάσει, έτσι δεν είναι; Αποκλείται».

Τώρα βρισκόμαστε σε έναν αγώνα δρόμου. Η Αυστραλιανή Ακαδημία Επιστημών δήλωσε ότι η χώρα πρέπει «να δράσει γρήγορα ... για να προσελκύσει τα πιο έξυπνα μυαλά που εγκαταλείπουν τις Ηνωμένες Πολιτείες» και ανακοίνωσε ένα παγκόσμιο πρόγραμμα ταλέντων. Το Πανεπιστήμιο Aix-Marseille στη Γαλλία διαθέτει πλέον το πρόγραμμα «Ασφαλές μέρος για την επιστήμη». Το Πανεπιστήμιο Vrije στις Βρυξέλλες ανακατανέμει κονδύλια για τη δημιουργία μιας τηλεφωνικής γραμμής για τους Αμερικανούς ακαδημαϊκούς που ενδιαφέρονται για το Βέλγιο. Ο Γιαν Ντάνκερτ, πρύτανης του πανεπιστημίου, δήλωσε: «Τα πανεπιστήμια των ΗΠΑ ... είναι θύματα πολιτικών και ιδεολογικών παρεμβάσεων. Βλέπουν να εξαφανίζονται εκατομμύρια δολάρια ερευνητικών χρηματοδοτήσεων για ιδεολογικούς λόγους». Μήπως όμως πρόκειται για ευσεβείς πόθους; Θα φύγουν πράγματι οι επιστήμονες από μια ήπειρο όπου, όπως πιστεύουν κάποιοι, η επιστήμη περικόπτεται για ιδεολογικούς λόγους, για να καταλήξουν σε μια ήπειρο όπου η επιστήμη περικόπτεται για οικονομικούς λόγους; Αν και η Ευρώπη μπορεί να ισχυρίζεται ότι προσφέρει μεγαλύτερη ελευθερία από ακαδημαϊκή άποψη, σίγουρα παρέχει λιγότερη από χρηματική άποψη. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, μια πρόσφατη έκθεση του οργανισμού Office for Students προέβλεψε ότι το 72% των ιδρυμάτων θα μπορούσε να βρίσκεται σε έλλειμμα το επόμενο έτος και θα πρέπει να προβούν σε «ολοένα και δραστικότερα μέτρα» για να αντιμετωπίσουν την πτώση των εσόδων και την αύξηση του κόστους. Αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο πολιτικοί και ακαδημαϊκοί προσπαθούν να δεσμεύσουν συγκεκριμένα κονδύλια. Στην Ολλανδία, ο υπουργός επιστήμης δήλωσε ότι οι δαπάνες για την προσέλκυση ταλέντων θα αποσβεστούν από μόνες τους. «Οι κορυφαίοι επιστήμονες αξίζουν το βάρος τους σε χρυσό», επεσήμανε.

 Φυσικά, οι Ευρωπαίοι ακαδημαϊκοί θέλουν να πιστεύουν ότι αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με τα χρήματα. Σε ομιλία της στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η Εκατερίνα Ζαχαρίεβα, Επίτροπος της ΕΕ για την έρευνα, επικαλέστηκε την ίδια τη φιλοσοφία της επιστήμης. «Ως γενέτειρα του Διαφωτισμού και της Επιστημονικής Επανάστασης, η Ευρώπη έχει ιστορική ευθύνη να υπερασπιστεί την ακαδημαϊκή ελευθερία», τόνισε. Όμως, δεν χρειαζόταν να προσθέσει ότι για μια σκληρωτική ήπειρο που ανησυχεί ότι μένει πίσω τόσο οικονομικά όσο και τεχνολογικά, αυτή είναι επίσης μια ιστορική ευκαιρία να αποκτήσει μερικούς πολύτιμους ακαδημαϊκούς σε καλή τιμή.