Oι παγκόσμιες συγκρούσεις για το νερό κλιμακώνονται καθώς η Ινδία απειλεί την ύπαρξη του Πακιστάν

Ο βασιλιάς Εζεκίας του Ιούδα θα ήξερε ακριβώς τι σκάρωνε ο Ινδός πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι. Πριν από περίπου 2.700 χρόνια, ο λαός του Εζεκία βρισκόταν σε πόλεμο με τους Ασσύριους. Έτσι, ο βασιλιάς εξέδωσε μια διαταγή. Οι κρήνες έπρεπε να σταματήσουν. Τα ρυάκια έπρεπε να φράξουν. Τίποτα δεν έπρεπε να ρέει πέρα από τη γη που κατείχαν.

Έθεσε το ερώτημα: «Γιατί να έρθουν οι βασιλιάδες της Ασσυρίας και να βρουν πολύ νερό;» Γιατί, όντως.

Ο Σεχμπάζ Σαρίφ, ο πρωθυπουργός του Πακιστάν, θα μπορούσε να επικαλεστεί έναν διαφορετικό ιστορικό παραλληλισμό, όταν αυτή την εβδομάδα βρέθηκε αντιμέτωπος με τις ινδικές απειλές για διακοπή της πρόσβασης της χώρας του στον ποταμό Ινδό και τη δέσμευση του Μόντι ότι «το νερό της Ινδίας θα ρέει προς όφελος της Ινδίας».

Δύο χιλιετίες νωρίτερα, οι πόλεις-κράτη των Σουμερίων πολεμούσαν για τα δικαιώματα άρδευσης. Ο βασιλιάς Ιλ, ο κυβερνήτης της Ούμα, προσπάθησε να κερδίσει τη σύγκρουση εκτρέποντας έναν ποταμό με τον ίδιο τρόπο που απειλεί σήμερα η Ινδία. Ο Μόντι θα πρέπει μάλλον να γνωρίζει ότι ο εν λόγω κυβερνήτης περιγράφηκε για τους μεταγενέστερους, σμιλευμένος στην πέτρα για πάντα, ως ο άνθρωπος που «κλέβει χωράφια και μιλάει άσχημα».

Οι συγκρούσεις για το νερό χρονολογούνται από τότε που υπάρχουν άνθρωποι. Τώρα, με την αναστολή της Συνθήκης για τα Ύδατα του Ινδού, της συμφωνίας που επί 65 χρόνια, μέσα από πολέμους και αψιμαχίες, εξασφάλιζε την κοινή χρήση του ποταμού που ρέει πρώτα στην Ινδία και μετά στο Πακιστάν, οι διαμάχες επανεμφανίζονται.

Και όχι μόνο στον Ινδό. Πέρυσι, η Αίγυπτος ζήτησε από τα Ηνωμένα Έθνη να παρέμβουν σε μια διαμάχη με την Αιθιοπία σχετικά με το νέο φράγμα του Νείλου, χαρακτηρίζοντας την Αιθιοπία «αδιάλλακτη», «επιθετική», η οποία «παραβιάζει επανειλημμένα το διεθνές δίκαιο». Στον ποταμό Μεκόνγκ, τον οποίο μοιράζονται έξι χώρες, όλες με υδροηλεκτρικά συστήματα και αρδευτικές ανάγκες, οι εντάσεις μπορούν να κλιμακωθούν με την αιφνιδιαστικότητα των ορμητικών ρευμάτων στην πηγή του στο Θιβέτ.

Μερικές φορές οι εντάσεις μπορεί να είναι κάτι παραπάνω από διπλωματικές. Στο Σουδάν, κατά τη διάρκεια ενός εμφυλίου πολέμου που στοίχισε τη ζωή σε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους σε μια χώρα όπου κυριαρχεί η έρημος, τα αποθέματα νερού έγιναν στρατηγικοί στόχοι. Όταν οι παραστρατιωτικές Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης κατέλαβαν για λίγο την υδατοδεξαμενή Golo πέρυσι, ο τοπικός διοικητής δήλωσε ότι ο συγκεκριμένος στόχος του ήταν να μην επιτρέψει την πρόσβαση στους εχθρούς του. «Από τώρα και στο εξής», δήλωνε με χαιρεκακία για τους 270.000 ανθρώπους που εξαρτώνται από την εν λόγω υδατοδεξαμενή για πόσιμο νερό, «θα πρέπει να παίρνουν νερό από την Ερυθρά Θάλασσα». 

Το θέμα με το νερό, είπε ο Πίτερ Γκλικ από το Pacific Institute στο Όουκλαντ της Καλιφόρνια, είναι ότι «όποιος έχει τα χέρια στη στρόφιγγα» έχει την εξουσία. «Υπάρχει μακρά ιστορία της χρήσης του νερού ως όπλο, στόχος ή αφορμή για συγκρούσεις», είπε.

Έχει κρατήσει ένα υπολογιστικό φύλλο. Ξεκίνησε με τους Σουμέριους. Αυτό συνέβη το 225 π.Χ. στην Κίνα, όταν ένας στρατός των Τσιν ανακατεύθυνε τον Κίτρινο Ποταμό, σκοτώνοντας 100.000 ανθρώπους. Υπήρξε ο Πόλεμος των Έξι Ημερών στο Ισραήλ το 1967 και τα σχέδια για τον έλεγχο και την εκτροπή του ποταμού Ιορδάνη. Δύο χιλιάδες καταχωρίσεις αργότερα, μέσω των καρτέλ Σιναλόα που περιορίζουν την πρόσβαση σε πόσιμο νερό και της καταστροφής του φράγματος Καχόβκα στην Ουκρανία, φτάνουμε στο σήμερα. Και μπορούμε να διακρίνουμε ένα μοτίβο: η κατάσταση επιδεινώνεται. Ο Γκλικ κατέγραψε 50% περισσότερα συμβάντα το 2023 από ό,τι το 2022. Είτε πρόκειται για την κλιματική αλλαγή είτε απλώς για την αντανάκλαση ενός λιγότερο σταθερού κόσμου, ο ρυθμός των συγκρούσεων αυξάνεται, γεγονός που αναδεικνύει έντονα την αναστολή της Συνθήκης του Ινδού που εξασφαλίζει τη ροή του νερού μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν.

«Είναι εν μέρει το προηγούμενο που είναι τόσο επικίνδυνο», είπε. «Η Ινδία είναι επίσης ευάλωτη σε αυτό: η Κίνα ελέγχει τις ροές των ποταμών που καταλήγουν στην Ινδία. Θα ήμουν λίγο νευρικός αν ήμουν η Ινδία που δημιούργησε αυτό το προηγούμενο.

«Όταν έχεις ένα ποτάμι που διασχίζει τα σύνορα, έχεις διαφορά ισχύος», πρόσθεσε ο Γκλικ. «Η πακιστανική γεωργία εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από αυτές τις ροές. Δεν είναι μόνο η ποσότητα του νερού, αλλά και η χρονική στιγμή».

Ενώ ο Ινδός δεν μπορούσε να αποκλειστεί πραγματικά, η αναβολή της ροής την κατάλληλη στιγμή θα μπορούσε να είναι αρκετή για να αποτύχουν οι καλλιέργειες. Η συνέχιση της ροής θα μπορούσε να μετατρέψει την ξηρασία σε πλημμύρα. Αυτή ήταν η ανησυχία του Πακιστάν όταν εξέταζε τα έργα υποδομής της Ινδίας, δήλωσε ο Πίτερ Μέισον, σύμβουλος σε θέματα φραγμάτων και υδροηλεκτρικής ενέργειας. «Αν έχεις αρκετά φράγματα, έχεις τη δύναμη να στερήσεις το νερό από το Πακιστάν ή να το πλημμυρίσεις».

Μερικές φορές, ακόμη και η πιθανότητα να γίνει κάτι τέτοιο ήταν αρκετή για να αλλάξει η στρατηγική ισορροπία. Το 1990, η Τουρκία ολοκλήρωσε το φράγμα Ατατούρκ, το μεγαλύτερο από μια σειρά φραγμάτων κατά μήκος των νότιων συνόρων της. Ήταν εκεί, είπε η Τουρκία, για υδροηλεκτρική ενέργεια και άρδευση, τίποτα περισσότερο. Ωστόσο, μεταξύ τους, τα φράγματα έλεγχαν σε μεγάλο βαθμό τον Τίγρη και τον Ευφράτη. Το Ιράκ και η Συρία, χώρες που έχουν χτιστεί σε αυτούς τους ποταμούς, έκαναν επί χρόνια παράπονα ότι η ροή τους είχε μειωθεί.

Και αυτό ήταν που ανησύχησε την Αίγυπτο σχετικά με το Μεγάλο Φράγμα Αναγέννησης της Αιθιοπίας. Η Αίγυπτος έχει υπερδιπλάσιο ΑΕΠ από την Αιθιοπία και δαπανά μεγαλύτερο ποσοστό αυτού του ΑΕΠ για τον στρατό της. Ωστόσο, χωρίς τον Νείλο δεν θα μπορούσε να υπάρξει.

Τώρα, στα ανάντη - σε όλο το μήκος πέρα του Σουδάν - η Αιθιοπία έβαλε δέκα εκατομμύρια κυβικά μέτρα σκυροδέματος στην πορεία του ποταμού. Πρόκειται για το μεγαλύτερο έργο παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας στην Αφρική, το οποίο έδωσε στη χώρα ηλεκτρική και γεωστρατηγική ισχύ.

Το 2020, καθώς η δεξαμενή άρχισε να γεμίζει, ο πρόεδρος Τραμπ είπε ξεκάθαρα τι πίστευε ότι σημαίνει αυτό. «Είναι μια πολύ επικίνδυνη κατάσταση, διότι η Αίγυπτος δεν πρόκειται να μπορέσει να ζήσει με αυτόν τον τρόπο. Θα ανατινάξουν το φράγμα. Και κάτι πρέπει να κάνουν», είπε.

Πριν από πάνω από έναν αιώνα, ο Ουίνστον Τσόρτσιλ στάλθηκε στον Νείλο για να πολεμήσει για τον έλεγχο των άνω εκβολών του. Στο βιβλίο του The River War («Ο Πόλεμος των Ποταμών»), έλεγε ότι τίποτα δεν έχει νόημα αν δεν κατανοήσουμε τον ρόλο του ποταμού σε αυτό. «Είναι η σπουδαία μελωδία που επαναλαμβάνεται σε όλη την όπερα», έγραψε. «Είναι η ζωή των εδαφών τα οποία διασχίζει. Είναι η αιτία του πολέμου: τα μέσα με τα οποία πολεμάμε, ο σκοπός στον οποίο στοχεύουμε».