«Δεν υπάρχουν άλλες τέτοιες ταινίες», αναφέρει ο Τζέιμς Κάμερον, σηκώνοντας το χέρι του στον αέρα, διακόπτοντας τον προφανώς ανόητο ισχυρισμό μου ότι υπάρχουν ταινίες στο ίδιο επίπεδο με το franchise του Avatar. «Συγγνώμη», συνεχίζει, χωρίς να το εννοεί, «αλλά βρίσκομαι 20 χρόνια στον χώρο των ταινιών και είτε αρέσουν στον κόσμο είτε τις μισούν, ένα πράγμα είναι βέβαιο: τίποτα δεν συγκρίνεται με αυτές».

Συγγνώμη, Τζιμ (έτσι αποκαλούν όλοι τον Κάμερον). Σε αυτό έχεις δίκιο. Η συγκεκριμένη σειρά ταινιών αποτελεί μια τεράστια επιτυχία, με τις δύο προηγούμενες ταινίες της - το Avatar, που κυκλοφόρησε το 2009, και τη συνέχεια του, το Avatar: The Way of the Water, το 2022 - να έχουν αποφέρει συνολικά 5,3 δισεκατομμύρια δολάρια. Η πρώτη ταινία θεωρείται ως η μεγαλύτερη εισπρακτική επιτυχία στην ιστορία, η επόμενή της έρχεται τρίτη, ενώ ο Τιτανικός (1997) καταλαμβάνει την τέταρτη θέση. Ο 71χρονος Κάμερον δεν έχει χάσει ούτε μία στιγμή από την κυριαρχία του στο σινεμά, και μόνο ένας ανόητος θα αμφισβητούσε την επιτυχία του Avatar: Fire and Ash, της τρίτης ταινίας της σειράς, η οποία επιστρέφει στον μαγικό κόσμο της Πανδώρας για μια νέα περιπέτεια όπου οι αξιοπρεπείς μπλε ιθαγενείς έρχονται αντιμέτωποι με τους κακόβουλους ανθρώπινους εισβολείς.

Τελευταία φορά συνάντησα την Κάμερον πριν από τρία χρόνια. Τότε υπήρχαν σοβαρές αμφιβολίες για το αν το κοινό θα ήθελε μια επόμενη ταινία, εφόσον η δεύτερη ταινία ήρθε 13 χρόνια μετά το πρώτο Avatar. «Υποθέτω πως θα το δούμε στην πράξη», είχε πει ανασηκώνοντας τους ώμους όταν τον ρώτησα αν ανησυχούσε. Η ταινία «The Way of the Water» απέφερε έσοδα 2,32 δισεκατομμυρίων δολαρίων. «Ήταν φανερό ότι υπήρχε ακόμη ενδιαφέρον», λέει χαμογελώντας, χαλαρός στο σαλόνι του γεμάτο αναμνηστικά και καναπέδες, όταν συναντηθήκαμε ξανά. «Τώρα όμως υπάρχει ένα άλλο επιχείρημα. Κάποιοι λένε: «Λοιπόν, πριν από τρία χρόνια βγήκε το δεύτερο Avatar, επομένως οι θαυμαστές δεν θα ενδιαφερθούν». Δεν θα υπάρξει άλλη επιτυχία! Τι πρέπει λοιπόν να κάνουμε; Να παραιτηθούμε;»

Η παραίτηση δεν είναι μια λέξη που υπάρχει στο λεξιλόγιό του: ζει και αναπνέει γι' αυτές τις ταινίες. Θα προτιμούσαν οι θαυμαστές των πιο σκληρών, πιο ενήλικων έργων του Κάμερον, όπως οι δύο πρώτες ταινίες Terminator, Aliens, The Abyss και True Lies, να ξαναδούν κάτι ανάλογο; Φυσικά. Όμως το Avatar είναι το καμάρι του και ήδη έχουν περάσει 16 χρόνια από τότε που ο Κάμερον σκηνοθέτησε κάτι που δεν διαδραματιζόταν στην Πανδώρα. Το Fire and Ash συνεχίζει στον ίδιο δρόμο, αλλά είναι μεγαλύτερο και πιο αδυσώπητο από ποτέ: στις 3 ώρες και 15 λεπτά της ταινίας, η Νέιτρι (Ζόι Σαλντάνα) και ο Τζέικ Σάλι (Σαμ Γουόρθινγκτον) προσπαθούν να κρατήσουν ασφαλή την οικογένειά τους απέναντι στους ανθρώπους και τη σατανική νέα φυλή της σεξουαλικά ασταθούς Βάρανγκ (Ούνα Τσάπλιν).

«Κάτι νέο, θαυμαστό, μαγευτικό», είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Κάμερον περιγράφει τις ταινίες του. «Κατέληξα να γράψω ολόκληρο σενάριο που δεν χρησιμοποιήσαμε, με τίτλο The High Ground. Ήταν ένα εξαιρετικό techno-thriller, αλλά έλειπαν βασικά στοιχεία, όπως η πνευματικότητα και η ομορφιά. Έτσι, πέταξα εκείνο το σενάριο – αλλά αυτό εδώ; Το Fire and Ash; Ναι, είναι σίγουρα πιο τολμηρό». Εδώ βλέπουμε τον Κάμερον στο απόγειο της αυτοπεποίθησης και της αποφασιστικότητάς του – και ποιος θα τον κατηγορήσει; Με εξαίρεση τον Στίβεν Σπίλμπεργκ, είναι ο πιο επιτυχημένος σκηνοθέτης όσον αφορά τα έσοδα από τα εισιτήρια. Όταν όμως τον ρωτώ τι του δίδαξαν οι τεράστιες επιτυχίες του σχετικά με το τι θέλει το κοινό, φαίνεται αβέβαιος – ένας άνδρας που γνωρίζει πως η μεγάλη οθόνη, το αγαπημένο του μέσο, κινδυνεύει. «Δεν υπάρχει τρόπος να μιλήσουμε για το τι θέλει το κοινό χωρίς να αναφερθούμε στην παρακμή του κινηματογράφου», δήλωσε με έναν αναστεναγμό, σαν κάποιος που πρόκειται να αποχωριστεί το αγαπημένο του κατοικίδιο. «Η κινηματογραφική εμπειρία αντικαθίσταται στην πολιτιστική μας συζήτηση από το streaming. Η πανδημία του Covid επέφερε ένα ισχυρό πλήγμα στον κινηματογράφο και οι άνθρωποι στράφηκαν σε έναν διαφορετικό τρόπο να απολαμβάνουν τις ιστορίες τους. Επομένως, όταν οι άνθρωποι πηγαίνουν στο σινεμά, θέλουν να δουν κάτι τόσο διαφορετικό από το συνηθισμένο, που να δικαιολογεί ακόμη και να βρουν νταντά για να κρατήσει τα παιδιά τους. Το Avatar ανήκει σε αυτή τη δημογραφική ομάδα, οπότε δεν βλέπω να επηρεάζεται ιδιαίτερα, αλλά θρηνώ για τα έσοδα των κινηματογράφων. Αφήνουμε πίσω μας ένα καταστροφικό έτος για τις αίθουσες».

Ο Κάμερον αναφέρει την αυξανόμενη κυριαρχία της Netflix - η συζήτησή μας έγινε πριν η εταιρεία streaming προσπαθήσει να εξαγοράσει την Warner Bros. «Δεν μπορώ να κάθομαι και να λέω ότι θα γυρίσω την τέταρτη και την πέμπτη ταινία του Avatar», τονίζει. Οι ταινίες είναι προγραμματισμένες για το 2029 και το 2031. «Τα κόστη αυξάνονται, τα έσοδα μειώνονται, και ίσως φτάσουμε σε μια «νεκρή ζώνη», όπου το Avatar δεν θα είναι πια κερδοφόρο. Θα το μάθουμε τους επόμενους μήνες. Δεν έχω δεδομένα για να πάρω αυτή την απόφαση τώρα». Ο Κάμερον αναφέρει ότι παλιότερα οι ταινίες Avatar συνέχιζαν να αποφέρουν κέρδη την τρίτη, τέταρτη και πέμπτη εβδομάδα, αλλά «αν αυτό δεν συμβεί τώρα, καταρρέει όλο το επιχειρηματικό μας σχέδιο».

Τι θα έκανε λοιπόν αντ' αυτού; Είχα διαβάσει πως ίσως μεταφέρει στον κινηματογράφο το βιβλίο Ghosts of Hiroshima του Τσαρλς Πελεγκρίνο. «Ας μην χάνουμε πολύ χρόνο με αυτό», λέει περιφρονητικά. «Αυτό είναι μόνο ένα από πολλά έργα που ίσως κάνω ή ίσως όχι για το υπόλοιπο της ζωής μου – όση κι αν είναι. Όταν ξεθωριάσει το Avatar, θα εξετάσω άλλα πιθανά σχέδια. Είναι μια απόφαση που θα χρειαστεί να πάρω για πρώτη φορά μετά από 20 χρόνια. Και, φυσικά, υπάρχει πάντα και η εξερεύνηση των ωκεανών». Ας του φέρει τύχη αυτό το μοναδικό εγχείρημα. Μεταξύ των δύο πρώτων ταινιών Avatar, ο Κάμερον κατασκεύασε το δικό του υποβρύχιο και επισκέφτηκε «το πιο βαθύ σημείο του πλανήτη – όπως τόσος κόσμος». Δεν μπορείτε καν να φανταστείτε τον Μάρτιν Σκορσέζε να κάνει κάτι τέτοιο. «Ήταν καταπληκτικό, πραγματικά ικανοποιητικό», σχολιάζει ο Κάμερον για την κατάβασή του στην τάφρο των Μαριανών με το Deepsea Challenger το 2012. «Και μπορώ να φανταστώ να το κάνω ξανά».

Ο Κάμερον έχει φτάσει στα βάθη του πλανήτη μας και οι ταινίες του εξετάζουν τα όρια του διαστήματος. Άραγε, θα έπρεπε να ακολουθήσουμε το παράδειγμα του Avatar και να αναζητήσουμε άλλους κόσμους; Αναστενάζει. «Κοίτα», λέει αυστηρά, «εκτός από τη Γη, η Σελήνη και ο Άρης είναι τα καλύτερα μέρη στο ηλιακό μας σύστημα – και παρόλα αυτά, είναι φοβερά άσχημα μέρη για να ζεις κανείς. Θα ήταν το ίδιο με το να ζείτε στα έγκατα ενός ανθρακωρυχείου. Από την άλλη, υπάρχει η Ευρώπη, το φεγγάρι του Δία. Μπορεί να υπάρχει νερό, αλλά θα βρίσκεστε μέσα σε μια επικίνδυνη ζώνη έντονης ακτινοβολίας. Μόνο cyborgs θα μπορούσαν να πάνε στην επιφάνεια της Ευρώπης».

«Και μετά; Υπάρχει ένα τεράστιο, αχαρτογράφητο κενό. Εν τω μεταξύ, η Γη είναι ο καλύτερος πλανήτης σε ακτίνα 100 ετών φωτός σε οποιαδήποτε κατεύθυνση. Είναι ζωντανός, καταπράσινος, και εμείς τον αντιμετωπίζουμε σαν σκουπιδοτενεκέ. Τώρα, πόσο έξυπνο είναι αυτό;» Δείχνει αποστροφή και μιλά για τον Έλον Μασκ και τα σχέδιά του να αποικίσει τον Άρη. «Πόσο έξυπνος είναι ο Έλον που γυρίζει την πλάτη σε αυτόν τον πλανήτη; Παρόλο που μου αρέσει η ιδέα του αποικισμού του Άρη. Μελετάω το θέμα εδώ και 25 χρόνια, και όταν συναντάω τον Έλον σε πάρτι, απομονωνόμαστε σε μια γωνία και μιλάμε για πυραύλους. Όμως, ο Άρης δεν είναι το στοίχημα που αξίζει να βάλουμε όλα μας τα λεφτά. Πρέπει να επενδύσουμε στον πλανήτη μας, γιατί η επιβίωσή μας εξαρτάται από αυτόν, και αν αγνοήσουμε το γεγονός αυτό, δεν θα τα καταφέρουμε ως πολιτισμός. Ναι, θα υπάρχουν μερικοί δισεκατομμυριούχοι που θα μετοικίσουν στον Άρη, αλλά άραγε αυτή είναι η λύση για τον πολιτισμό μας; Ελπίζω όχι».

«Τον βλέπω περισσότερο σαν επιστήμονα», δηλώνει η Σαλντάνα, που πέρσι κέρδισε το Όσκαρ Β’ Γυναικείου Ρόλου για την Emilia Perez, όταν τη συναντώ μαζί με τον Γουόρθινγκτον μία εβδομάδα αργότερα. «Ποτέ δεν ήταν ο άνθρωπος που προσπαθεί να συμβαδίσει με τις εποχές. Στην ουσία, ο άνθρωπος αυτός πάντα ήταν 30 χρόνια μπροστά από εμάς, και ίσως αρκεί να τον ακούσουμε για να καταλάβουμε πού βρισκόμαστε σήμερα και πού μπορούμε να φτάσουμε αύριο». Το Avatar έχει εξασφαλίσει εργασία για τους πρωταγωνιστές του για δύο δεκαετίες. Η 47χρονη Σάλντανα θυμάται ότι ήταν στα μέσα των είκοσι όταν της τηλεφώνησε ο Κάμερον, χωρίς να καταλαβαίνει τι ακριβώς την περίμενε. «Φορούσαμε αυτές τις ολόσωμες φόρμες με Velcro», σχολιάζει, αναφερόμενη στη διαδικασία γυρισμάτων. «Δεν το είχα συνειδητοποιήσει μέχρι που μου έδειξε 30 δευτερόλεπτα από τα γυρίσματα». «Η πρώτη ταινία ήταν ανεξάρτητη, οπότε δεν υπήρχε η ψευδαίσθηση ότι θα ερχόταν και δεύτερη ταινία», σημειώνει ο Γουόρθινγκτον, που έχει ήδη διαβάσει τα σενάρια για τις επόμενες ταινίες που ίσως ποτέ να μην δούμε. Τι ποσοστό αυτής της δουλειάς είναι πραγματική υποκριτική και τι ποσοστό CGI; Πόσα από αυτά που βλέπουμε στην οθόνη είναι πραγματική δουλειά του Γουόρθινγκτον; «Τα πάντα», απαντά.

Αυτός ήταν ανέκαθεν ο «πονοκέφαλος» του Κάμερον: η ιδέα ότι επειδή το Avatar χρησιμοποιεί υπολογιστές για να «δημιουργήσει ένταση», σημαίνει ότι χρησιμοποιεί και γεννητική τεχνητή νοημοσύνη. Σύμφωνα με τον Κάμερον, αυτή η παρανόηση είναι ο λόγος που η δεύτερη ταινία αγνοήθηκε σε μεγάλο βαθμό από τα μεγάλα βραβεία, ενώ η πρώτη είχε προταθεί για 12 Όσκαρ. Πλέον, υπάρχει ένας φόβος για την τεχνητή νοημοσύνη που δεν υπήρχε το 2009. «Υπάρχει η λανθασμένη εντύπωση ότι είμαι τεχνοκράτης», λέει αναστενάζοντας, «αλλά στις ταινίες Avatar δεν χρησιμοποιούμε καθόλου γεννητική τεχνητή νοημοσύνη. Η γεννητική τεχνητή νοημοσύνη μπορεί κυριολεκτικά να αντικαταστήσει τους ηθοποιούς, αλλά εμείς στοχεύουμε σε άλλη κατεύθυνση. Οι ταινίες Avatar κοστίζουν μια περιουσία, όμως η υποκριτική θυμίζει θεατρική πρόβα». Αργότερα θα προστεθούν η φωτογραφία, τα μπλε δέρματα και οι πλανήτες, αλλά η κίνηση έχει ήδη καταγραφεί. Και αυτό είναι πραγματικό.

Αναγνωρίζει ότι τον ενδιαφέρει η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης για μείωση του κόστους των ειδικών εφέ, αλλά στο σύνολό του δεν φαίνεται να ανησυχεί για τις τεχνολογικές εξελίξεις, αλλά γενικά δεν φαίνεται να φοβάται τις εξελίξεις, παρά την ιστορία του να αφηγείται ιστορίες για το πώς τα ρομπότ θα μπορούσαν να καταστρέψουν τον κόσμο. «Φυσικά, η τεχνητή υπερνοημοσύνη είναι πραγματικά κακή ιδέα», αναφωνεί. «Διότι ως κοινωνία δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε ούτε σε ένα καταραμένο πράγμα. Μέχρι να ξεκαθαρίσουμε τι είναι καλό, ηθικό και δίκαιο, δεν υπάρχει τρόπος να διδάξουμε σε μια μηχανή να το κάνει για εμάς. Οπότε, αυτό το πράγμα πρέπει να σταματήσει».

Ολοκληρώνουμε τη συζήτησή μας με περισσότερη επιστήμη, φυσικά. Το Avatar είναι απλά μαγευτικό στο μάτι, με μια πρωτότυπη σύνθεση γεωλογίας και μηχανών που μοιάζει αδύνατη – ναι, τα αιωρούμενα βουνά – αλλά η συζήτηση με τον Κάμερον σε κάνει να καταλαβαίνεις ότι πίσω από όλη αυτή τη φαντασία υπάρχουν σίγουρα μαθηματικοί τύποι. «Για όλα έχω μια λογική εξήγηση», λέει χαμογελώντας, πριν αρχίσει να χρησιμοποιεί όρους όπως «φυσικά ενισχυμένα με ανθρακονήματα φυτικά υλικά» και «ενδοσυμβιωτικός βιοαντιδραστήρας που εκπέμπει υδρογόνο», για να καταλήξει ότι το γιγάντιο ιπτάμενο πλάσμα στις ταινίες, το windray, αξιοποιεί τεχνολογία πυκνότητας αέρα δοκιμασμένη για αερόστατα. «Θα μπορούσα να γράψω μια ολόκληρη εργασία γι' αυτά τα θέματα», λέει χαμογελώντας. Όπως πάντα, μόνο ένας ανόητος θα τον αμφισβητούσε.

(Avatar: Fire and Ashis στους κινηματογράφους από 19 Δεκεμβρίου)


ΠΗΓΗ: Times Media Ltd / News Licensing