Υπήρξε μια εποχή που όλες οι πολιτικές προσωπικότητες της Λατινικής Αμερικής φαινόταν να προέρχονται από την Αριστερά. Από τον Φιντέλ Κάστρο στην Κούβα, με το πούρο στο στόμα, και τον σύντροφό του Τσε Γκεβάρα, έως τον Ντανιέλ Ορτέγα στη Νικαράγουα, μια ομάδα ιδεαλιστών επαναστατών διακήρυττε ότι οι τροπικές εκδοχές του μαρξισμού τους μπορούσαν να δώσουν λύσεις στα προβλήματα του κόσμου. Εκατομμύρια τους πίστεψαν.

Σήμερα, μια νέα γενιά ηγετών από την ίδια περιοχή βρίσκεται και πάλι στο επίκεντρο της παγκόσμιας προσοχής. Μόνο που αυτή τη φορά πρόκειται για ελευθεριακούς της Δεξιάς. Στο νέο αυτό «πάνθεον» συγκαταλέγονται ο πρόεδρος του Ελ Σαλβαδόρ, Ναγίμπ Μπουκέλε, ένας κομψός αυτοχαρακτηριζόμενος «δικτάτορας της χιλιετίας», και ο πρόεδρος της Αργεντινής, Χαβιέρ Μιλέι, του οποίου η «επίθεση με αλυσοπρίονο» στις δημόσιες δαπάνες τον έχει αναδείξει ως γκουρού για πολλούς συντηρητικούς.

Και οι δύο ηγούνται μιας ξεκάθαρης πολιτικής στροφής στην περιοχή, η οποία για μεγάλο μέρος των δύο τελευταίων δεκαετιών απεικονιζόταν στους πολιτικούς χάρτες κυρίως με κόκκινο χρώμα. Οι αριστεροί ηγέτες δεν έχουν κερδίσει ούτε μία προεδρική εκλογή στη Λατινική Αμερική φέτος. Η Βολιβία, ο Ισημερινός, η Ονδούρα και η Χιλή έχουν εκλέξει συντηρητικούς προέδρους, αν και η ψηφοφορία στην Ονδούρα βρίσκεται σε αναμονή για εκ νέου καταμέτρηση. Όλοι, με εξαίρεση τον Ισημερινό, όπου ο απερχόμενος πρόεδρος Ντανιέλ Νομπόα επανεκλέχθηκε, ανέτρεψαν τις αριστερές κυβερνήσεις κατά τη διαδικασία αυτή.

Στην Καραϊβική, ο βετεράνος της Αριστεράς Ραλφ Γκονσάλβες — γνωστός και ως «Σύντροφος Ραλφ» — έχασε τις εκλογές στον Άγιο Βικέντιο και τις Γρεναδίνες από την κεντροδεξιά αντιπολίτευση, θέτοντας τέλος σε μια σχεδόν «μοναρχική» πρωθυπουργία 24 ετών. Ένας συντηρητικός υποψήφιος φαίνεται να βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση για να κερδίσει τις προεδρικές εκλογές του επόμενου έτους στην Κολομβία. Η Βραζιλία φαίνεται να αποτελεί εξαίρεση. Ο αριστερός πρόεδρος Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα προηγείται σημαντικά των πιθανών δεξιών αντιπάλων του στις δημοσκοπήσεις για τις εκλογές του επόμενου Οκτωβρίου.

Κάποιοι κάνουν λόγο για ένα «γαλάζιο κύμα», αντιστρέφοντας το λεγόμενο «ροζ κύμα», έναν όρο που χρησιμοποιήθηκε εκτενώς από τους αναλυτές στις αρχές της δεκαετίας του 2000, όταν ο Ούγκο Τσάβες της Βενεζουέλας, με τα δισεκατομμύρια από την εκτίναξη των τιμών του πετρελαίου, συνέβαλε στην έμπνευση και χρηματοδότηση αριστερών κινημάτων και κυβερνήσεων στη Λατινική Αμερική. Τι συμβαίνει λοιπόν; Μήπως η μετατόπιση προς τα δεξιά είναι απλώς το αποτέλεσμα της «πολιτικής μπούμερανγκ» ενός εξαιρετικά ευμετάβλητου περιφερειακού εκλογικού σώματος, το οποίο, όταν του δίνεται η ευκαιρία, έχει την τάση να ανατρέπει τους εν ενεργεία κυβερνώντες; Ή μήπως συντελείται μια πιο βαθιά αλλαγή;

Ο Μπράιαν Γουίντερ, αντιπρόεδρος πολιτικής της Americas Society, μιας δεξαμενής σκέψης, δήλωσε: «Αυτή η μετατόπιση προς τα δεξιά δεν φαίνεται να είναι απλώς μια σχετικά μικρή, περιοδική ή προσωρινή μετακίνηση». Γράφοντας στο περιοδικό Foreign Affairs, πρόσθεσε: «Οι συντηρητικές ιδέες και πολιτικές προτεραιότητες φαίνεται να κερδίζουν έδαφος στη Λατινική Αμερική».

Ορισμένα θέματα έχουν συμβάλει στην αλλαγή της τάσης.  Ένας από τους παράγοντες που επηρέασαν αυτή την κατάσταση ήταν ο Πρόεδρος Τραμπ, ο οποίος υποστήριξε τους ηγέτες της δεξιάς πτέρυγας της περιοχής και υποσχέθηκε οικονομική στήριξη σε όσους τον υποστηρίζουν, ενώ απείλησε με αύξηση των δασμών όσους το αρνηθούν. Τον Οκτώβριο, πρόσφερε ένα πακέτο διάσωσης ύψους 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων στην Αργεντινή, με την προϋπόθεση ότι το κόμμα του Μιλέι θα κέρδιζε τις κοινοβουλευτικές εκλογές - κάτι που όντως συνέβη. Ο Γουίντερ δήλωσε: «Θα περίμενε κανείς ότι η άνοδος ενός σκληροπυρηνικού, εθνικιστή, δεξιού προέδρου των ΗΠΑ θα ωθούσε την αριστερή αντίσταση στην περιοχή». Ωστόσο, όπως τόνισε, φαίνεται ότι συμβαίνει το αντίθετο. Εκλέγονται όσοι «θαυμάζουν, κολακεύουν, ακόμη και μιμούνται» τον Τραμπ.

Αυτό ακριβώς επιδιώκει να επιτύχει η κυβέρνηση Τραμπ. Στη στρατηγική εθνικής ασφάλειας που δημοσίευσε τον περασμένο μήνα, παρουσίασε ένα σχέδιο για την «αποκατάσταση της αμερικανικής υπεροχής» στο δυτικό ημισφαίριο και την «στρατολόγηση» περιφερειακών εταίρων που μπορούν να λειτουργήσουν ως μοχλός πίεσης σε βασικά ζητήματα, όπως η καταπολέμηση του εγκλήματος, η παράνομη μετανάστευση, το λαθρεμπόριο ναρκωτικών και η επιρροή της Κίνας.

Ένας άλλος παράγοντας που ωθεί τα εκλογικά σώματα της περιοχής προς τα δεξιά είναι η Βενεζουέλα. Η κατάρρευση της χώρας, που ξεκίνησε υπό τον Τσάβες και επιταχύνθηκε υπό τον πρόεδρο Μαδούρο, αποδείχθηκε βαρύ φορτίο για κάθε αριστερό πολιτικό που επιδίωκε να αναλάβει δημόσιο αξίωμα. Όλοι οι υποψήφιοί πρέπει να διαβεβαιώσουν τους ψηφοφόρους ότι δεν σκοπεύουν να μετατρέψουν τις χώρες τους σε «άλλη μια Βενεζουέλα».

Στις εκλογές της Χιλής, η υποψήφια του κομμουνιστικού κόμματος, Τζαννέτ Χάρα, που ήταν αντίπαλος του τελικού νικητή, του υπερσυντηρητικού Χοσέ Αντόνιο Καστ, αντιμετώπιζε συνεχείς κατηγορίες ότι ήταν κρυφή υποστηρίκτρια του καθεστώτος της Βενεζουέλας. Αυτό συνέβη παρά το γεγονός ότι διαβεβαίωνε επανειλημμένα ότι έβλεπε τον Μαδούρο ως δικτάτορα.

Ο Χουάν Κριστομπάλ Ναγκέλ, οικονομολόγος στο Πανεπιστήμιο των Άνδεων στο Σαντιάγο της Χιλής, δήλωσε: «Οι Λατινοαμερικάνοι έχουν φτάσει στα όριά τους με τον Τσαβισμό-Μαδουρισμό». Η Βενεζουέλα αποτελεί κεντρικό σημείο αναφοράς, καθώς οι Λατινοαμερικάνοι έχουν βιώσει τις έντονες συνέπειες των κυβερνήσεων αυτών από πρώτο χέρι μέσω του φαινομένου της μετανάστευσης. Από την ανάληψη της εξουσίας από τον Μαδούρο το 2013, η οικονομία της Βενεζουέλας έχει συρρικνωθεί κατά περίπου τα τρία τέταρτα και περισσότερα από οκτώ εκατομμύρια άτομα έχουν μεταναστεύσει, δηλαδή το ένα τέταρτο του πληθυσμού. Η πλειονότητα έχει εγκατασταθεί στη Νότια Αμερική. Πολλοί μιλούν για τις δυσκολίες που βίωσαν στη Βενεζουέλα και κριτικάρουν ανοιχτά το καθεστώς που κυβερνά τη χώρα τους.

Το κύμα της μετανάστευσης ωφέλησε τους συντηρητικούς πολιτικούς, οι οποίοι υιοθέτησαν αντι-μεταναστευτικές θέσεις. Στη Χιλή, οι κάτοικοι που έχουν γεννηθεί στο εξωτερικό αποτελούν σχεδόν το 10% του πληθυσμού. Το 2010 το ποσοστό αυτό ήταν 2,1%. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, ο Καστ - όπως και ο Τραμπ - χαρακτήρισε αυτή την εισροή ως απειλή για την εθνική ασφάλεια. Υποσχέθηκε να ξεκινήσει μαζικές απελάσεις και να χτίσει τείχος στα ερημικά σύνορα της Χιλής με τη Βολιβία, σημείο εισόδου για τους Βενεζουελάνους.

Ο ίδιος και άλλοι ηγέτες της δεξιάς έχουν επίσης συνδέσει τη μετανάστευση με την εγκληματικότητα, η οποία, σύμφωνα με έρευνες που έχουν διεξαχθεί σε ολόκληρη την περιοχή, έχει αποδειχθεί ότι αποτελεί το κύριο άγχος των πολιτών. Η βία που συνδέεται με το οργανωμένο έγκλημα, ένα μακροχρόνιο πρόβλημα στη Λατινική Αμερική, βρίσκεται και πάλι σε έξαρση. Σε χώρες που παλαιότερα θεωρούνταν ασφαλείς, όπως ο Ισημερινός και η Χιλή, τα ποσοστά δολοφονιών έχουν φτάσει σε επίπεδα ρεκόρ. Μαφίες όπως η Tren de Aragua, η μεγαλύτερη συμμορία της Βενεζουέλας, βρίσκονται πίσω από ορισμένα από τα εγκλήματα.

Όλα αυτά οδήγησαν τους ψηφοφόρους στην αναζήτηση μιας ουσιαστικής λύσης. Εκατομμύρια άνθρωποι θαυμάζουν τον Μπουκέλε, ο οποίος έχει φυλακίσει περίπου το 3% των ανδρών του Ελ Σαλβαδόρ και έχει μειώσει σημαντικά την εγκληματικότητα σε μεγάλο μέρος της χώρας. Ως αποτέλεσμα, το ποσοστό αποδοχής του αυταρχικού προέδρου στο εσωτερικό της χώρας υπερβαίνει το 85%, το υψηλότερο από οποιονδήποτε εκλεγμένο ηγέτη στον κόσμο. Πολλοί πολιτικοί προσπάθησαν να μιμηθούν τον Μπουκέλε, μερικές φορές με ακραίες συνέπειες. Τον Οκτώβριο, μια αστυνομική επιχείρηση σε δύο φαβέλες του Ρίο ντε Τζανέιρο οδήγησε στη μεγαλύτερη σφαγή που έχει διαπραχθεί από τις δυνάμεις ασφαλείας της Βραζιλίας σε μία μόνο ημέρα στην ιστορία της χώρας. Υπήρξαν περισσότεροι από 120 θάνατοι. Ο κυβερνήτης της πολιτείας του Ρίο ντε Τζανέιρο, Κλάουντιο Κάστρο, περιέγραψε την επιχείρηση χωρίς ίχνος ενοχής ως επιτυχημένη. Οι δημοσκοπήσεις των επόμενων ημερών έδειξαν συντριπτική υποστήριξη για τη σκληρή του προσέγγιση.

Με τις αλλαγές που συντελούνται, ορισμένοι παρατηρητές υποστηρίζουν ότι το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι οι παραδοσιακοί ορισμοί της δεξιάς και της αριστεράς έχουν ξεπεραστεί. «Η Βενεζουέλα απέχει πολύ από τον καθαρό σοσιαλισμό», δήλωσε ο Τζέιμς Μπόσγουορθ από την Latin America Risk Report. «Το Ελ Σαλβαδόρ απέχει πολύ από τον καθαρό καπιταλισμό. Και στις δύο περιπτώσεις, το κράτος λειτουργεί υπό μια μορφή κλεπτοκρατικού και κερδοσκοπικού αυταρχισμού». Υποστήριξε ότι ο Μιλέι, ο πιο δυναμικός ηγέτης της δεξιάς στην περιοχή, κατάφερε να κερδίσει τις κοινοβουλευτικές εκλογές στην Αργεντινή κυρίως χάρη στη χρηματοδοτική ενίσχυση από μια ξένη δύναμη, κάτι που δεν συνάδει με τη συμπεριφορά ενός καθαρόαιμου υποστηρικτή της ελεύθερης αγοράς.


ΠΗΓΗ: Times Media Ltd / News Licensing