Το πρόβλημα με το επικίνδυνο σπέρμα του Δανού δότη είναι η πολλαπλή χρήση του γενετικού υλικού - Τι λέει στο parapolitika.gr η καθηγήτρια Γενετικής Μαρία Γαζούλη

Αποκαλυπτικά όσο και ανησυχητικά είναι όλα όσα αναφέρει σήμερα στο parapolitika.gr η εργαστηριακή γενετίστρια, καθηγήτρια Βιολογίας – Γενετικής – Νανοϊατρικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Μαρία Γαζούλη, η οποία είναι εκείνη η οποία εισηγήθηκε τα μέτρα, τα οποία αποφάσισε να λάβει το Εποπτικό Συμβούλιο της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, μετά από την αποκάλυψη του βρετανικού δικτύου, BBC, σύμφωνα με την οποία Δανός δότης σπέρματος έχει μολύνει με μία επιθετικά καρκινογόνα μετάλλαξη το σύνολο των κυττάρων σε τουλάχιστον 197 παιδιά, σε δεκάδες χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. 

Διαβάστε: "Το ρίσκο δεν μηδενίζεται ποτέ": Η καθηγήτρια Γενετικής Jan Traeger Συνοδινού εξηγεί γιατί δεν εντοπίστηκε το καρκινικό γονίδιο στον δότη σπέρματος

Σπέρμα δότη από Δανία: Το πρόβλημα δεν είναι το DNA

«Το πρόβλημα δεν είναι το DNA», μας εξηγεί η Μαρία Γαζούλη και συμπληρώνει: «Το βασικό κενό που ανέδειξε η συγκεκριμένη εμπειρία δεν αφορά το εύρος των γενετικών ελέγχων, αλλά κυρίως την πολλαπλή χρήση του ίδιου γενετικού υλικού. Όταν ένας δότης χρησιμοποιείται επανειλημμένα, ένας σπάνιος και απρόβλεπτος γενετικός κίνδυνος μπορεί να πολλαπλασιαστεί. Έτσι, κάτι που από τη φύση του είναι σπάνιο αποκτά ευρύτερη σημασία. Η εμπειρία αυτή υπογραμμίζει ότι η γενετική πρόληψη δεν μπορεί να βασίζεται μόνο στην τεχνολογία, αλλά και στη συνετή οργάνωση του συστήματος. Ρεαλιστική κατανόηση των ορίων της γενετικής, διαρκής επανεκτίμηση των πρωτοκόλλων και προσεκτική χρήση του γενετικού υλικού αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την ασφαλή εφαρμογή της υποβοηθούμενης αναπαραγωγή».

Πως ελέγχονται, όμως, οι δότες σπέρματος; Δεν πρέπει αυτή να είναι μία εξαντλητική εργαστηριακή διαδικασία; Η Μαρία Γαζούλη αναφέρει σχετικά στο parapolitika.gr:

«Ένα κρίσιμο στοιχείο της υπόθεσης είναι ότι ο δότης δεν έφερε τη μετάλλαξη σε όλα τα κύτταρά του. Πρόκειται για γενετικό μωσαϊκισμό, δηλαδή την παρουσία της μετάλλαξης μόνο σε μέρος των κυττάρων, ορισμένων δηλαδή σπερματοζωαρίων. Ο δότης ήταν κλινικά υγιής και χωρίς γνωστό οικογενειακό ιστορικό καρκίνου, γεγονός που καθιστούσε πρακτικά αδύνατη την πρόβλεψη του κινδύνου με βάση τους συνήθεις ελέγχους. Οι γενετικοί έλεγχοι που εφαρμόζονται σήμερα στους δότες σπέρματος είναι συγκεκριμένοι και στοχευμένοι. Περιλαμβάνουν έλεγχο για χρωμοσωμικές ανωμαλίες, για συχνές υπολειπόμενες κληρονομικές παθήσεις και για λοιμώδη νοσήματα. Ο σχεδιασμός τους αποσκοπεί στον εντοπισμό γνωστών και σχετικά συχνών κινδύνων. Δεν περιλαμβάνουν, όμως, συστηματικό έλεγχο για σπάνιες μεταλλάξεις σε γονίδια καρκινικής προδιάθεσης, ιδιαίτερα όταν δεν υπάρχουν κλινικές ενδείξεις ή επιβαρυμένο οικογενειακό ιστορικό. Ακόμη και η εκτεταμένη αλληλούχιση γονιδιώματος δεν μπορεί να εγγυηθεί την ανίχνευση μεταλλάξεων χαμηλής συχνότητας, όπως αυτές του μωσαϊκισμού, ούτε την ασφαλή ερμηνεία όλων των ευρημάτων».

Ποιο είναι το γονίδιο TP53 και ποιες οι επικίνδυνες μεταλλάξεις του

Η Μαρία Γαζούλη μάς διευκρινίζει επίσης όλα τα κρίσιμα στοιχεία, τα οποία χαρακτηρίζουν το επίμαχο γονίδιο TP53, στο οποίο εντοπίστηκε η επιθετικά καρκινογόνος μετάλλαξη, η οποία προκάλεσε ένα πραγματικό διεθνές σκάνδαλο και έθεσε στο φως της επικαιρότητας όλα τα σχετικά προληπτικά μέτρα, με την ιατρική επιστημονική κοινότητα να ενεργοποιείται πάραυτα, προκειμένου να διερευνήσει εκ νέου και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο το σύνολο του σχετικού θεσμικού πλαισίου.

Συγκεκριμένα, η Μαρία Γαζούλη μας εξηγεί τα εξής:«Το γονίδιο TP53 θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα ογκοκατασταλτικά γονίδια στον ανθρώπινο οργανισμό. Κωδικοποιεί την πρωτεΐνη p53, η οποία λειτουργεί ως «φρουρός» του γονιδιώματος, ελέγχοντας την ακεραιότητα του DNA και παρεμβαίνοντας όταν ένα κύτταρο εμφανίζει σοβαρές γενετικές βλάβες. Σε φυσιολογικές συνθήκες, η p53 μπορεί να οδηγήσει είτε στην επιδιόρθωση του DNA είτε στον προγραμματισμένο κυτταρικό θάνατο, αποτρέποντας έτσι την ανάπτυξη καρκίνου.

Όταν όμως το TP53 φέρει παθογόνες μεταλλάξεις, ο μηχανισμός αυτός αποδυναμώνεται.

Ορισμένες μεταλλάξεις του TP53 συνδέονται με το σύνδρομο Li-Fraumeni, ένα σπάνιο κληρονομικό σύνδρομο καρκινικής προδιάθεσης. Τα άτομα με το σύνδρομο αυτό έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης διαφόρων μορφών καρκίνου, συχνά σε νεαρή ηλικία. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η παρουσία μιας τέτοιας μετάλλαξης δεν συνεπάγεται βεβαιότητα νόσου. Η διεισδυτικότητα διαφέρει, όπως και ο χρόνος ή το είδος της πιθανής κακοήθειας.

Στην περίπτωση που μελετήθηκε από ευρωπαϊκά κέντρα γενετικής, εντοπίστηκε η παραλλαγή c.325T>A, p.(Phe109Ile) στο TP53, η οποία επηρεάζει τη DNA-δεσμευτική περιοχή της πρωτεΐνης p53. Αρχικά, η παραλλαγή αυτή είχε χαρακτηριστεί ως άγνωστης κλινικής σημασίας, καθώς δεν υπήρχαν επαρκή δεδομένα για να τεκμηριωθεί η παθογονικότητά της. Η συστηματική συσχέτιση γενετικών ευρημάτων με κλινικές εκδηλώσεις σε παιδιά που είχαν συλληφθεί μέσω δωρεάς σπέρματος οδήγησε το 2023 τελικά στην επαναταξινόμησή της ως «πιθανώς παθογόνου», σύμφωνα με τα διεθνή κριτήρια του American College of Medical Genetics and Genomics».

Εν κατακλείδι, η Μαρία Γαζούλη καταλήγει στο εξής συμπέρασμα σχετικά με την τραγική αυτή υπόθεση: «Η γενετική συμβουλευτική στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή έχει ως στόχο τη μείωση του κινδύνου για σοβαρές κληρονομικές παθήσεις, όχι όμως την πλήρη εξάλειψή του. Η ευρωπαϊκή εμπειρία με έναν δότη σπέρματος που έφερε μια σπάνια μετάλλαξη στο γονίδιο TP53 ανέδειξε με σαφήνεια τόσο τις δυνατότητες όσο και τα όρια της σύγχρονης γενετικής, αλλά και τη σημασία του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποιείται το γενετικό υλικό».