Έρευνα-κόλαφος για τους εθισμούς των εφήβων: Τζόγος, αλκοόλ και κάνναβη από τα 13 - "Πρωταθλήτρια" η Ελλάδα
Στις πρώτες θέσεις η Ελλάδα
Η μεγαλύτερη πανευρωπαϊκή έρευνα αποκαλύπτει ανησυχητικά στοιχεία για τη χρήση ουσιών και τις εξαρτητικές συμπεριφορές μεταξύ των εφήβων στην Ευρώπη, με έμφαση στην Ελλάδα και την Κύπρο
Τρεις δεκαετίες συμπληρώνει φέτος η μεγαλύτερη πανευρωπαϊκή σχολική έρευνα για τη χρήση ουσιών και τις συμπεριφορές υψηλού κινδύνου στους εφήβους: το European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs (ESPAD). Η έρευνα του 2024, που διεξήχθη σε 37 χώρες με τη συμμετοχή περισσότερων από 113.000 εφήβων ηλικίας 15–16 ετών, εστιάζει όχι μόνο στην κατανάλωση ναρκωτικών και αλκοόλ, αλλά και στην ψυχική υγεία, τις προληπτικές παρεμβάσεις και τις σύγχρονες μορφές εθισμού, συμπεριλαμβανομένου του διαδικτυακού τζόγου και της προβληματικής χρήσης κοινωνικών δικτύων.
Για πρώτη φορά, η έρευνα περιλαμβάνει στοιχεία σχετικά με την ευημερία των εφήβων και την αντίληψή τους για τη διαθεσιμότητα ουσιών, αναγνωρίζοντας τον καθοριστικό ρόλο του ψυχοκοινωνικού περιβάλλοντος στη διαμόρφωση της εφηβικής συμπεριφοράς. Τα ευρήματα αποτυπώνουν μια δυναμική και ταχέως μεταβαλλόμενη εικόνα της εφηβικής πραγματικότητας στην Ευρώπη και αναδεικνύουν τις ιδιαίτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν διάφορες χώρες, όπως η Ελλάδα και η Κύπρος. Η επισκόπηση των αποτελεσμάτων στέλνει ένα καθαρό μήνυμα προς τις πολιτικές υγείας και παιδείας: η έγκαιρη, τεκμηριωμένη πρόληψη του εθισμού στους εφήβους είναι πιο αναγκαία από ποτέ.
Διαβάστε: SOS για την υγεία των εφήβων: 1 στους 2 θα αρρωστήσει σοβαρά μέχρι το 2030 - "Σαρώνουν" παχυσαρκία και ψυχικές διαταραχές
Παρά τη μείωση του παραδοσιακού καπνίσματος τα τελευταία 30 χρόνια, η νικοτίνη παραμένει ευρέως διαδεδομένη στους Ευρωπαίους εφήβους, με τη χρήση να μετατοπίζεται δυναμικά από τα συμβατικά τσιγάρα στα ηλεκτρονικά. Κατά μέσο όρο, το 32% των εφήβων 15-16 ετών έχει καπνίσει έστω και μία φορά, ενώ όταν προσμετρώνται και τα ηλεκτρονικά τσιγάρα, το ποσοστό αυξάνεται στο 47%.
Η χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων καταγράφει απότομη άνοδο σε πολλές χώρες, με εντυπωσιακές αυξήσεις στην Ελλάδα (από 35% το 2019 σε 52% το 2024) και στη Σερβία (από 18% σε 51%). Σε 13 από τις 37 συμμετέχουσες χώρες, πάνω από τους μισούς εφήβους έχουν δοκιμάσει. Η καθημερινή χρήση φτάνει πλέον το 14% κατά μέσο όρο στην Ευρώπη, ξεπερνώντας το αντίστοιχο ποσοστό του παραδοσιακού καπνίσματος (7,9%).
Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί η αύξηση της πρώιμης χρήσης (κάτω των 13 ετών), η οποία παρατηρείται κυρίως στις χώρες της Βαλτικής και εμφανίζεται πιο έντονα στα κορίτσια. Στην Εσθονία, για παράδειγμα, το 37% των κοριτσιών δηλώνει ότι δοκίμασε ηλεκτρονικό τσιγάρο πριν τα 13. Στις περισσότερες χώρες, τα κορίτσια εμφανίζουν πλέον υψηλότερα ποσοστά χρήσης σε σχέση με τα αγόρια, τόσο σε επίπεδο πειραματισμού όσο και καθημερινής κατανάλωσης.
Η πρόσβαση στα προϊόντα παραμένει εύκολη: το 60% των εφήβων στην Ευρώπη δηλώνει ότι μπορεί να προμηθευτεί ηλεκτρονικό τσιγάρο εύκολα, με τη Δανία να καταγράφει το υψηλότερο ποσοστό (82%). Τα δεδομένα επιβεβαιώνουν μια σαφή στροφή των εφήβων προς τις νέες μορφές καπνίσματος και αναδεικνύουν την ανάγκη για στοχευμένες παρεμβάσεις πρόληψης του εθισμού που ανταποκρίνονται στις σημερινές προκλήσεις της εφηβικής υγείας.
Η κατανάλωση αλκοόλ μεταξύ των εφήβων στην Ευρώπη παρουσιάζει συνολική πτωτική τάση τις τελευταίες δεκαετίες, ωστόσο οι συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, όπως η υπερκατανάλωση και η μέθη, παραμένουν διαδεδομένες. Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, το 31% των εφήβων δηλώνει ότι έχει καταναλώσει 5 ή περισσότερα ποτά σε μία μόνο περίσταση τον τελευταίο μήνα, ενώ το 13% αναφέρει ότι έχει μεθύσει τουλάχιστον μία φορά την ίδια περίοδο.
Στην Ελλάδα, αν και η συνολική χρήση αλκοόλ παρουσιάζει κάμψη, τα φαινόμενα υπερκατανάλωσης παραμένουν έντονα, ιδιαίτερα μεταξύ ορισμένων ομάδων εφήβων. Σε χώρες όπως η Δανία, η Γερμανία και η Ουγγαρία, τα ποσοστά "binge drinking" υπερβαίνουν το 50%, παραμένοντας σταθερά υψηλά. Εντυπωσιακές διαφοροποιήσεις μεταξύ των φύλων καταγράφονται στην Κύπρο, όπου τα κορίτσια αναφέρουν ποσοστά πρόσφατης μέθης σχεδόν τριπλάσια σε σχέση με τα αγόρια (12% έναντι 4,4%).
Εξίσου ανησυχητική είναι η ευκολία πρόσβασης: το 75% των εφήβων στην Ευρώπη θεωρεί το αλκοόλ εύκολα διαθέσιμο, με τα υψηλότερα ποσοστά να εντοπίζονται στη Δανία (94%) και την Ελλάδα (92%). Παρά τις νομοθετικές ρυθμίσεις, οι έφηβοι εξακολουθούν να έχουν ευρεία και σχεδόν ανεμπόδιστη πρόσβαση σε αλκοολούχα ποτά, γεγονός που ενισχύει τον κίνδυνο εθισμού και την ανάγκη για πιο αποτελεσματικές παρεμβάσεις.
Η κάνναβη παραμένει η πιο διαδεδομένη παράνομη ουσία μεταξύ των Ευρωπαίων εφήβων, με ποσοστό διά βίου χρήσης στο 12% κατά μέσο όρο. Η Ελλάδα φτάνει για πρώτη φορά τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (13%), ενώ η αντίληψη διαθεσιμότητας αυξήθηκε σημαντικά: το 34% των Ελλήνων εφήβων θεωρεί πλέον εύκολη την πρόσβαση σε κάνναβη, έναντι μόλις 26% το 2019. Η αύξηση αυτή σχετίζεται με τη μεταβαλλόμενη στάση απέναντι στη χρήση ναρκωτικών και τη μειωμένη αντίληψη κινδύνου.
Οι υψηλότεροι δείκτες ισόβιας χρήσης κάνναβης καταγράφονται στην Τσεχία (24%) και το Λιχτενστάιν (23%), ενώ στην Ιταλία και τη Σλοβενία η τρέχουσα χρήση (τελευταίες 30 ημέρες) αγγίζει το 9%. Η πρώιμη έναρξη παραμένει ανησυχητικό φαινόμενο: στην Ουκρανία, σχεδόν το 5% των εφήβων δηλώνει ότι ξεκίνησε τη χρήση ναρκωτικών πριν την ηλικία των 13 ετών, ενώ παρόμοια ποσοστά καταγράφονται και στην Τσεχία.
Η Κύπρος παρουσιάζει ιδιαίτερα υψηλούς δείκτες σε μια σειρά από ναρκωτικές ουσίες. Συγκεκριμένα, καταγράφει τη μεγαλύτερη ισόβια χρήση LSD (6,8%) και κοκαΐνης (6,2%) μεταξύ των συμμετεχουσών χωρών, ενώ είναι πρώτη και στη χρήση έκστασης/MDMA (4,7%), crack και ηρωίνης (αμφότερα στο 4,1%) και GHB (3,4%). Παράλληλα, καταγράφει το υψηλότερο ποσοστό χρήσης αναβολικών στεροειδών (4,2%) σημαντικά υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 1,5%.
Ο εθισμός των εφήβων στα τυχερά παιχνίδια αποτελεί ένα φαινόμενο που προκαλεί έντονη ανησυχία στην Ευρώπη, με την Ελλάδα να βρίσκεται σε ιδιαίτερα δυσμενή θέση. Τα στοιχεία δείχνουν πως ο τζόγος κερδίζει συνεχώς έδαφος στη νεολαία, παρουσιάζοντας χαρακτηριστικά παρόμοια με άλλες μορφές εθισμού όπως το αλκοόλ και τα ναρκωτικά, με τις συνέπειες να είναι εξίσου καταστροφικές για την ψυχική υγεία των νέων.
Στην Ελλάδα, το 36% των μαθητών ηλικίας 15-16 ετών αναφέρει ότι στοιχημάτισε χρήματα τους τελευταίους 12 μήνες, ποσοστό σημαντικά υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 23%. Αυτό τοποθετεί τη χώρα μας στην τρίτη θέση πανευρωπαϊκά, μετά την Ιταλία (45%) και την Ισλανδία (41%), αναδεικνύοντας ένα σοβαρό κοινωνικό ζήτημα που χρήζει άμεσης αντιμετώπισης.
Οι περισσότεροι έφηβοι που εμπλέκονται με τυχερά παιχνίδια συνεχίζουν να το κάνουν σε φυσικούς χώρους, όπως μπαρ, λέσχες και πρακτορεία. Συγκεκριμένα, το 92% των νεαρών παικτών στην Ελλάδα δηλώνουν ότι συμμετείχαν στον τζόγο με φυσική παρουσία. Την ίδια στιγμή όμως, η διείσδυση του διαδικτυακού στοιχηματισμού αυξάνεται με ανησυχητικούς ρυθμούς: το 72% των εφήβων που παίζουν τυχερά παιχνίδια στην Ελλάδα συνδέεται πλέον σε online πλατφόρμες, είτε αποκλειστικά είτε συνδυαστικά με φυσικά σημεία, γεγονός που διευκολύνει την ανάπτυξη εθιστικών συμπεριφορών.
Αν και η ενασχόληση με τυχερά παιχνίδια παραμένει συχνότερη στα αγόρια (29% έναντι 16%), σε ορισμένες χώρες οι διαφορές μειώνονται εντυπωσιακά. Στην Ισλανδία, το χάσμα σχεδόν εκμηδενίζεται, με 42% των αγοριών και 41% των κοριτσιών να δηλώνουν ότι έχουν στοιχηματίσει. Παράλληλα, η συμμετοχή των κοριτσιών στον διαδικτυακό τζόγο έχει τριπλασιαστεί από το 2019 (από 2,7% σε 8,7%), ενώ η αντίστοιχη αύξηση στα αγόρια είναι από 13% σε 20%. Τα στοιχεία αυτά καταρρίπτουν το στερεότυπο ότι ο τζόγος αποτελεί κυρίως "ανδρική" συνήθεια.
Η χρήση του διαγνωστικού εργαλείου Lie/Bet αποκαλύπτει ότι το 8,5% των μαθητών που παίζουν τυχερά παιχνίδια παρουσιάζουν πιθανή επιβλαβή συμπεριφορά και σημάδια εθισμού, ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από εκείνο του 2019 (4,7%). Αν και τα αγόρια συνεχίζουν να εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά εθισμού (11% έναντι 4,6% των κοριτσιών), η αύξηση είναι εντονότερη στα κορίτσια, γεγονός που προκαλεί πρόσθετη ανησυχία.
Στην Κύπρο, το φαινόμενο του εθισμού στον τζόγο δεν είναι αμελητέο: 8,3% των νεαρών παικτών εμφανίζουν πιθανή εθιστική συμπεριφορά, με τα κορίτσια (5%) να πλησιάζουν τα αγόρια (8,3%), ένδειξη ότι τα στερεότυπα περί "ανδρικού" στοιχήματος υποχωρούν. Αντίστοιχες αποκλίσεις παρατηρούνται και στη Μάλτα, όπου τα κορίτσια (7,1%) ξεπερνούν τα αγόρια (3,7%) στα ποσοστά εθισμού.
Παρά τις αυστηρότερες νομοθετικές ρυθμίσεις που έχουν υιοθετήσει πολλές ευρωπαϊκές χώρες τα τελευταία χρόνια, η συμμετοχή των εφήβων στα τυχερά παιχνίδια παραμένει σταθερή, ενώ ο διαδικτυακός τζόγος αυξάνεται με ραγδαίους ρυθμούς. Αυτό υποδηλώνει ότι τα υπάρχοντα μέτρα δεν επαρκούν για την προστασία των νέων από τον εθισμό στον τζόγο, ο οποίος μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές ψυχολογικές επιπτώσεις παρόμοιες με αυτές που προκαλούν το αλκοόλ και τα ναρκωτικά.
Οι ειδικοί επισημαίνουν την ανάγκη για:
- Αυστηρότερους ελέγχους ηλικίας στις διαδικτυακές πλατφόρμες τζόγου
- Εκπαιδευτικά προγράμματα πρόληψης στα σχολεία
- Ενημέρωση γονέων για τα προειδοποιητικά σημάδια εθισμού
- Περιορισμό της διαφήμισης τυχερών παιχνιδιών που στοχεύει σε νέους
- Δημιουργία εξειδικευμένων δομών απεξάρτησης για εφήβους με εθισμό στον τζόγο
Η αντιμετώπιση του εθισμού των εφήβων στον τζόγο απαιτεί συντονισμένη προσπάθεια από την πολιτεία, τους εκπαιδευτικούς φορείς και τις οικογένειες, καθώς οι συνέπειες μπορεί να είναι εξίσου καταστροφικές με αυτές άλλων μορφών εθισμού όπως το αλκοόλ και τα ναρκωτικά.
Παράλληλα, σχεδόν οι μισοί έφηβοι (47%) παρουσιάζουν ενδείξεις προβληματικής χρήσης των κοινωνικών δικτύων. Η Ελλάδα ευθυγραμμίζεται με τον μέσο όρο (48%), ενώ τα κορίτσια συνεχίζουν να εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα αντιλαμβανόμενου κινδύνου από τα social media (53% έναντι 42% των αγοριών).
Η ψυχική υγεία των εφήβων αποκτά κομβική σημασία, ιδιαίτερα μετά την πανδημία και εν μέσω γεωπολιτικών κρίσεων. Σύμφωνα με τον δείκτη WHO-5, μόλις το 59% των μαθητών εμφανίζει καλή ψυχική ευημερία, με σημαντικές αποκλίσεις ανά φύλο και χώρα.
Στην Ελλάδα, η ανισότητα μεταξύ φύλων είναι ιδιαίτερα έντονη: το 66% των αγοριών δηλώνει καλή ψυχική κατάσταση, έναντι μόλις 35% των κοριτσιών, διαφορά 31 μονάδων, από τις μεγαλύτερες καταγεγραμμένες στην Ευρώπη. Αυτή η διαφορά υποδεικνύει την ανάγκη για στοχευμένες παρεμβάσεις που θα λαμβάνουν υπόψη τις διαφορετικές ανάγκες των φύλων.
- Μόνο 31% των μαθητών έχει λάβει ενημέρωση για ναρκωτικά και παράνομες ουσίες
- 49% έχει ενημερωθεί για το αλκοόλ
- 38% έχει ενημερωθεί για τον καπνό
- Μόλις 28% έχει ενημερωθεί για κινδύνους όπως ο τζόγος και το gaming
Πέρα από τις απλές ενημερωτικές εκδηλώσεις, η έρευνα εξετάζει για πρώτη φορά τη συμμετοχή σε διαδραστικά προγράμματα με στόχο την ανάπτυξη κοινωνικών και προσωπικών δεξιοτήτων. Τα κορίτσια συμμετέχουν συχνότερα από τα αγόρια (60% έναντι 51%) σε δράσεις πρόληψης, επιβεβαιώνοντας μια σταθερή τάση εμπλοκής τους.
Η έρευνα καταλήγει με μια ισχυρή σύσταση προς τα κράτη: να ενισχύσουν τις εθνικές στρατηγικές πρόληψης με τεκμηριωμένες μεθόδους, διατομεακή συνεργασία και μακροπρόθεσμο σχεδιασμό. Ιδιαίτερα για την Ελλάδα, όπου τα ποσοστά εθισμού των εφήβων σε τζόγο, αλκοόλ και ψηφιακές δραστηριότητες είναι υψηλά, απαιτείται μια πιο συστηματική προσέγγιση.
Οι πιο αποτελεσματικές παρεμβάσεις, με έμφαση στις δεξιότητες και τη διαδραστικότητα, υλοποιούνται κυρίως σε χώρες της δυτικής και νότιας Ευρώπης, προσφέροντας ένα μοντέλο που θα μπορούσε να υιοθετηθεί και στη χώρα μας για την αποτελεσματικότερη πρόληψη του εθισμού των εφήβων σε ναρκωτικά, αλκοόλ και τζόγο.
Πηγή: Τα Νέα
Για πρώτη φορά, η έρευνα περιλαμβάνει στοιχεία σχετικά με την ευημερία των εφήβων και την αντίληψή τους για τη διαθεσιμότητα ουσιών, αναγνωρίζοντας τον καθοριστικό ρόλο του ψυχοκοινωνικού περιβάλλοντος στη διαμόρφωση της εφηβικής συμπεριφοράς. Τα ευρήματα αποτυπώνουν μια δυναμική και ταχέως μεταβαλλόμενη εικόνα της εφηβικής πραγματικότητας στην Ευρώπη και αναδεικνύουν τις ιδιαίτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν διάφορες χώρες, όπως η Ελλάδα και η Κύπρος. Η επισκόπηση των αποτελεσμάτων στέλνει ένα καθαρό μήνυμα προς τις πολιτικές υγείας και παιδείας: η έγκαιρη, τεκμηριωμένη πρόληψη του εθισμού στους εφήβους είναι πιο αναγκαία από ποτέ.
Διαβάστε: SOS για την υγεία των εφήβων: 1 στους 2 θα αρρωστήσει σοβαρά μέχρι το 2030 - "Σαρώνουν" παχυσαρκία και ψυχικές διαταραχές
Η νέα επιδημία των ηλεκτρονικών τσιγάρων στους εφήβους
Παρά τη μείωση του παραδοσιακού καπνίσματος τα τελευταία 30 χρόνια, η νικοτίνη παραμένει ευρέως διαδεδομένη στους Ευρωπαίους εφήβους, με τη χρήση να μετατοπίζεται δυναμικά από τα συμβατικά τσιγάρα στα ηλεκτρονικά. Κατά μέσο όρο, το 32% των εφήβων 15-16 ετών έχει καπνίσει έστω και μία φορά, ενώ όταν προσμετρώνται και τα ηλεκτρονικά τσιγάρα, το ποσοστό αυξάνεται στο 47%.Η χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων καταγράφει απότομη άνοδο σε πολλές χώρες, με εντυπωσιακές αυξήσεις στην Ελλάδα (από 35% το 2019 σε 52% το 2024) και στη Σερβία (από 18% σε 51%). Σε 13 από τις 37 συμμετέχουσες χώρες, πάνω από τους μισούς εφήβους έχουν δοκιμάσει. Η καθημερινή χρήση φτάνει πλέον το 14% κατά μέσο όρο στην Ευρώπη, ξεπερνώντας το αντίστοιχο ποσοστό του παραδοσιακού καπνίσματος (7,9%).
Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί η αύξηση της πρώιμης χρήσης (κάτω των 13 ετών), η οποία παρατηρείται κυρίως στις χώρες της Βαλτικής και εμφανίζεται πιο έντονα στα κορίτσια. Στην Εσθονία, για παράδειγμα, το 37% των κοριτσιών δηλώνει ότι δοκίμασε ηλεκτρονικό τσιγάρο πριν τα 13. Στις περισσότερες χώρες, τα κορίτσια εμφανίζουν πλέον υψηλότερα ποσοστά χρήσης σε σχέση με τα αγόρια, τόσο σε επίπεδο πειραματισμού όσο και καθημερινής κατανάλωσης.
Η πρόσβαση στα προϊόντα παραμένει εύκολη: το 60% των εφήβων στην Ευρώπη δηλώνει ότι μπορεί να προμηθευτεί ηλεκτρονικό τσιγάρο εύκολα, με τη Δανία να καταγράφει το υψηλότερο ποσοστό (82%). Τα δεδομένα επιβεβαιώνουν μια σαφή στροφή των εφήβων προς τις νέες μορφές καπνίσματος και αναδεικνύουν την ανάγκη για στοχευμένες παρεμβάσεις πρόληψης του εθισμού που ανταποκρίνονται στις σημερινές προκλήσεις της εφηβικής υγείας.
Αλκοόλ και έφηβοι: Μειωμένη χρήση, αλλά επικίνδυνα πρότυπα κατανάλωσης
Η κατανάλωση αλκοόλ μεταξύ των εφήβων στην Ευρώπη παρουσιάζει συνολική πτωτική τάση τις τελευταίες δεκαετίες, ωστόσο οι συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, όπως η υπερκατανάλωση και η μέθη, παραμένουν διαδεδομένες. Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, το 31% των εφήβων δηλώνει ότι έχει καταναλώσει 5 ή περισσότερα ποτά σε μία μόνο περίσταση τον τελευταίο μήνα, ενώ το 13% αναφέρει ότι έχει μεθύσει τουλάχιστον μία φορά την ίδια περίοδο.Στην Ελλάδα, αν και η συνολική χρήση αλκοόλ παρουσιάζει κάμψη, τα φαινόμενα υπερκατανάλωσης παραμένουν έντονα, ιδιαίτερα μεταξύ ορισμένων ομάδων εφήβων. Σε χώρες όπως η Δανία, η Γερμανία και η Ουγγαρία, τα ποσοστά "binge drinking" υπερβαίνουν το 50%, παραμένοντας σταθερά υψηλά. Εντυπωσιακές διαφοροποιήσεις μεταξύ των φύλων καταγράφονται στην Κύπρο, όπου τα κορίτσια αναφέρουν ποσοστά πρόσφατης μέθης σχεδόν τριπλάσια σε σχέση με τα αγόρια (12% έναντι 4,4%).
Εξίσου ανησυχητική είναι η ευκολία πρόσβασης: το 75% των εφήβων στην Ευρώπη θεωρεί το αλκοόλ εύκολα διαθέσιμο, με τα υψηλότερα ποσοστά να εντοπίζονται στη Δανία (94%) και την Ελλάδα (92%). Παρά τις νομοθετικές ρυθμίσεις, οι έφηβοι εξακολουθούν να έχουν ευρεία και σχεδόν ανεμπόδιστη πρόσβαση σε αλκοολούχα ποτά, γεγονός που ενισχύει τον κίνδυνο εθισμού και την ανάγκη για πιο αποτελεσματικές παρεμβάσεις.
Κάνναβη και άλλα ναρκωτικά: Ανησυχητικά στοιχεία για τους Έλληνες εφήβους
Η κάνναβη παραμένει η πιο διαδεδομένη παράνομη ουσία μεταξύ των Ευρωπαίων εφήβων, με ποσοστό διά βίου χρήσης στο 12% κατά μέσο όρο. Η Ελλάδα φτάνει για πρώτη φορά τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (13%), ενώ η αντίληψη διαθεσιμότητας αυξήθηκε σημαντικά: το 34% των Ελλήνων εφήβων θεωρεί πλέον εύκολη την πρόσβαση σε κάνναβη, έναντι μόλις 26% το 2019. Η αύξηση αυτή σχετίζεται με τη μεταβαλλόμενη στάση απέναντι στη χρήση ναρκωτικών και τη μειωμένη αντίληψη κινδύνου.Οι υψηλότεροι δείκτες ισόβιας χρήσης κάνναβης καταγράφονται στην Τσεχία (24%) και το Λιχτενστάιν (23%), ενώ στην Ιταλία και τη Σλοβενία η τρέχουσα χρήση (τελευταίες 30 ημέρες) αγγίζει το 9%. Η πρώιμη έναρξη παραμένει ανησυχητικό φαινόμενο: στην Ουκρανία, σχεδόν το 5% των εφήβων δηλώνει ότι ξεκίνησε τη χρήση ναρκωτικών πριν την ηλικία των 13 ετών, ενώ παρόμοια ποσοστά καταγράφονται και στην Τσεχία.
Η Κύπρος παρουσιάζει ιδιαίτερα υψηλούς δείκτες σε μια σειρά από ναρκωτικές ουσίες. Συγκεκριμένα, καταγράφει τη μεγαλύτερη ισόβια χρήση LSD (6,8%) και κοκαΐνης (6,2%) μεταξύ των συμμετεχουσών χωρών, ενώ είναι πρώτη και στη χρήση έκστασης/MDMA (4,7%), crack και ηρωίνης (αμφότερα στο 4,1%) και GHB (3,4%). Παράλληλα, καταγράφει το υψηλότερο ποσοστό χρήσης αναβολικών στεροειδών (4,2%) σημαντικά υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 1,5%.
Νέες μορφές εθισμού: Διαδικτυακός τζόγος και κοινωνικά δίκτυα
Ο εθισμός των εφήβων στα τυχερά παιχνίδια αποτελεί ένα φαινόμενο που προκαλεί έντονη ανησυχία στην Ευρώπη, με την Ελλάδα να βρίσκεται σε ιδιαίτερα δυσμενή θέση. Τα στοιχεία δείχνουν πως ο τζόγος κερδίζει συνεχώς έδαφος στη νεολαία, παρουσιάζοντας χαρακτηριστικά παρόμοια με άλλες μορφές εθισμού όπως το αλκοόλ και τα ναρκωτικά, με τις συνέπειες να είναι εξίσου καταστροφικές για την ψυχική υγεία των νέων.Στην Ελλάδα, το 36% των μαθητών ηλικίας 15-16 ετών αναφέρει ότι στοιχημάτισε χρήματα τους τελευταίους 12 μήνες, ποσοστό σημαντικά υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 23%. Αυτό τοποθετεί τη χώρα μας στην τρίτη θέση πανευρωπαϊκά, μετά την Ιταλία (45%) και την Ισλανδία (41%), αναδεικνύοντας ένα σοβαρό κοινωνικό ζήτημα που χρήζει άμεσης αντιμετώπισης.
Οι περισσότεροι έφηβοι που εμπλέκονται με τυχερά παιχνίδια συνεχίζουν να το κάνουν σε φυσικούς χώρους, όπως μπαρ, λέσχες και πρακτορεία. Συγκεκριμένα, το 92% των νεαρών παικτών στην Ελλάδα δηλώνουν ότι συμμετείχαν στον τζόγο με φυσική παρουσία. Την ίδια στιγμή όμως, η διείσδυση του διαδικτυακού στοιχηματισμού αυξάνεται με ανησυχητικούς ρυθμούς: το 72% των εφήβων που παίζουν τυχερά παιχνίδια στην Ελλάδα συνδέεται πλέον σε online πλατφόρμες, είτε αποκλειστικά είτε συνδυαστικά με φυσικά σημεία, γεγονός που διευκολύνει την ανάπτυξη εθιστικών συμπεριφορών.
Αν και η ενασχόληση με τυχερά παιχνίδια παραμένει συχνότερη στα αγόρια (29% έναντι 16%), σε ορισμένες χώρες οι διαφορές μειώνονται εντυπωσιακά. Στην Ισλανδία, το χάσμα σχεδόν εκμηδενίζεται, με 42% των αγοριών και 41% των κοριτσιών να δηλώνουν ότι έχουν στοιχηματίσει. Παράλληλα, η συμμετοχή των κοριτσιών στον διαδικτυακό τζόγο έχει τριπλασιαστεί από το 2019 (από 2,7% σε 8,7%), ενώ η αντίστοιχη αύξηση στα αγόρια είναι από 13% σε 20%. Τα στοιχεία αυτά καταρρίπτουν το στερεότυπο ότι ο τζόγος αποτελεί κυρίως "ανδρική" συνήθεια.
Η χρήση του διαγνωστικού εργαλείου Lie/Bet αποκαλύπτει ότι το 8,5% των μαθητών που παίζουν τυχερά παιχνίδια παρουσιάζουν πιθανή επιβλαβή συμπεριφορά και σημάδια εθισμού, ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από εκείνο του 2019 (4,7%). Αν και τα αγόρια συνεχίζουν να εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά εθισμού (11% έναντι 4,6% των κοριτσιών), η αύξηση είναι εντονότερη στα κορίτσια, γεγονός που προκαλεί πρόσθετη ανησυχία.
Στην Κύπρο, το φαινόμενο του εθισμού στον τζόγο δεν είναι αμελητέο: 8,3% των νεαρών παικτών εμφανίζουν πιθανή εθιστική συμπεριφορά, με τα κορίτσια (5%) να πλησιάζουν τα αγόρια (8,3%), ένδειξη ότι τα στερεότυπα περί "ανδρικού" στοιχήματος υποχωρούν. Αντίστοιχες αποκλίσεις παρατηρούνται και στη Μάλτα, όπου τα κορίτσια (7,1%) ξεπερνούν τα αγόρια (3,7%) στα ποσοστά εθισμού.
Παρά τις αυστηρότερες νομοθετικές ρυθμίσεις που έχουν υιοθετήσει πολλές ευρωπαϊκές χώρες τα τελευταία χρόνια, η συμμετοχή των εφήβων στα τυχερά παιχνίδια παραμένει σταθερή, ενώ ο διαδικτυακός τζόγος αυξάνεται με ραγδαίους ρυθμούς. Αυτό υποδηλώνει ότι τα υπάρχοντα μέτρα δεν επαρκούν για την προστασία των νέων από τον εθισμό στον τζόγο, ο οποίος μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές ψυχολογικές επιπτώσεις παρόμοιες με αυτές που προκαλούν το αλκοόλ και τα ναρκωτικά.
Οι ειδικοί επισημαίνουν την ανάγκη για:
- Αυστηρότερους ελέγχους ηλικίας στις διαδικτυακές πλατφόρμες τζόγου
- Εκπαιδευτικά προγράμματα πρόληψης στα σχολεία
- Ενημέρωση γονέων για τα προειδοποιητικά σημάδια εθισμού
- Περιορισμό της διαφήμισης τυχερών παιχνιδιών που στοχεύει σε νέους
- Δημιουργία εξειδικευμένων δομών απεξάρτησης για εφήβους με εθισμό στον τζόγο
Η αντιμετώπιση του εθισμού των εφήβων στον τζόγο απαιτεί συντονισμένη προσπάθεια από την πολιτεία, τους εκπαιδευτικούς φορείς και τις οικογένειες, καθώς οι συνέπειες μπορεί να είναι εξίσου καταστροφικές με αυτές άλλων μορφών εθισμού όπως το αλκοόλ και τα ναρκωτικά.
Ψηφιακός εθισμός: Βιντεοπαιχνίδια και κοινωνικά δίκτυα
Η ενασχόληση των εφήβων με τα ψηφιακά παιχνίδια καταγράφει εντυπωσιακή άνοδο στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα, το 71% των μαθητών δηλώνει ενεργή συμμετοχή στο gaming, με το χάσμα μεταξύ φύλων να φτάνει τις 35 ποσοστιαίες μονάδες. Το 21% των εφήβων στη χώρα μας εμφανίζει χαρακτηριστικά εθισμού στα βιντεοπαιχνίδια, ενώ η Κύπρος καταγράφει το υψηλότερο σχετικό ποσοστό στην Ευρώπη (37%).Παράλληλα, σχεδόν οι μισοί έφηβοι (47%) παρουσιάζουν ενδείξεις προβληματικής χρήσης των κοινωνικών δικτύων. Η Ελλάδα ευθυγραμμίζεται με τον μέσο όρο (48%), ενώ τα κορίτσια συνεχίζουν να εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα αντιλαμβανόμενου κινδύνου από τα social media (53% έναντι 42% των αγοριών).
Ψυχική υγεία των εφήβων: Έντονες ανισότητες μεταξύ φύλων
Η ψυχική υγεία των εφήβων αποκτά κομβική σημασία, ιδιαίτερα μετά την πανδημία και εν μέσω γεωπολιτικών κρίσεων. Σύμφωνα με τον δείκτη WHO-5, μόλις το 59% των μαθητών εμφανίζει καλή ψυχική ευημερία, με σημαντικές αποκλίσεις ανά φύλο και χώρα.Στην Ελλάδα, η ανισότητα μεταξύ φύλων είναι ιδιαίτερα έντονη: το 66% των αγοριών δηλώνει καλή ψυχική κατάσταση, έναντι μόλις 35% των κοριτσιών, διαφορά 31 μονάδων, από τις μεγαλύτερες καταγεγραμμένες στην Ευρώπη. Αυτή η διαφορά υποδεικνύει την ανάγκη για στοχευμένες παρεμβάσεις που θα λαμβάνουν υπόψη τις διαφορετικές ανάγκες των φύλων.
Πρόληψη εθισμού σε αλκοόλ, ναρκωτικά και τζόγο: Ελλείψεις στην Ελλάδα
Η πρόληψη παραμένει κρίσιμη για την αντιμετώπιση των εξαρτητικών συμπεριφορών στους εφήβους. Στην Ελλάδα, το 72% των μαθητών δηλώνει ότι έχει συμμετάσχει σε τουλάχιστον μία προληπτική δράση τα τελευταία δύο χρόνια, ωστόσο τα θέματα που καλύπτονται παραμένουν ανισοβαρή:- Μόνο 31% των μαθητών έχει λάβει ενημέρωση για ναρκωτικά και παράνομες ουσίες
- 49% έχει ενημερωθεί για το αλκοόλ
- 38% έχει ενημερωθεί για τον καπνό
- Μόλις 28% έχει ενημερωθεί για κινδύνους όπως ο τζόγος και το gaming
Πέρα από τις απλές ενημερωτικές εκδηλώσεις, η έρευνα εξετάζει για πρώτη φορά τη συμμετοχή σε διαδραστικά προγράμματα με στόχο την ανάπτυξη κοινωνικών και προσωπικών δεξιοτήτων. Τα κορίτσια συμμετέχουν συχνότερα από τα αγόρια (60% έναντι 51%) σε δράσεις πρόληψης, επιβεβαιώνοντας μια σταθερή τάση εμπλοκής τους.
Ανάγκη για ολοκληρωμένες στρατηγικές πρόληψης
Η έρευνα καταλήγει με μια ισχυρή σύσταση προς τα κράτη: να ενισχύσουν τις εθνικές στρατηγικές πρόληψης με τεκμηριωμένες μεθόδους, διατομεακή συνεργασία και μακροπρόθεσμο σχεδιασμό. Ιδιαίτερα για την Ελλάδα, όπου τα ποσοστά εθισμού των εφήβων σε τζόγο, αλκοόλ και ψηφιακές δραστηριότητες είναι υψηλά, απαιτείται μια πιο συστηματική προσέγγιση.Οι πιο αποτελεσματικές παρεμβάσεις, με έμφαση στις δεξιότητες και τη διαδραστικότητα, υλοποιούνται κυρίως σε χώρες της δυτικής και νότιας Ευρώπης, προσφέροντας ένα μοντέλο που θα μπορούσε να υιοθετηθεί και στη χώρα μας για την αποτελεσματικότερη πρόληψη του εθισμού των εφήβων σε ναρκωτικά, αλκοόλ και τζόγο.
Πηγή: Τα Νέα
