Σε κίνδυνο τα ελληνικά δάση: Τα σκοτώνουν μύκητες εισαγωγής - Οι περιοχές που βρίσκονται στο "κόκκινο"
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος
Το φαινόμενο καταστροφής των δέντρων συνδέεται άμεσα με την κλιματική αλλαγή
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος που είναι σήμερα, Πέμπτη 5/06, ας στρέψουμε το βλέμμα μας στα ελατοδάση και τα πλατάνια στην καρδιά της ηπειρωτικής Ελλάδας που εκπέμπουν σήμα κινδύνου. Συγκεκριμένα, τα δέντρα ξεραίνονται μαζικά, προσβεβλημένα από παθογόνους μύκητες και φλοιοφάγα έντομα. Το φαινόμενο συνδέεται άμεσα με την κλιματική αλλαγή, αφού οι ακραίες θερμοκρασίες και η παρατεταμένη ξηρασία ευνοούν την ανάπτυξη των εχθρών που χτυπούν και εν τέλει ξεραίνουν τα δέντρα μέχρι τη ρίζα.
Μόνη λύση για τον περιορισμό του φαινομένου φαίνεται πως είναι η υλοτόμηση των δέντρων που έχουν πληγεί και η απομάκρυνσή τους από τα δάση. Ωστόσο, όσο η κλιματική κρίση δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη των ασθενειών η απειλή αφανισμού των δασών δεν μπορεί να εξαλειφθεί.
Το πρόβλημα εντοπίζεται σε όλους τους ορεινούς όγκους στην Ελλάδα και τα τελευταία χρόνια εντείνεται στα Τζουμέρκα, στην Κοιλάδα του Αχελώου και τα Άγραφα, χωρίς να αφήνει ανέγγιχτους τον Κιθαιρώνα -σε μικρότερο βαθμό, τον Ελικώνα, περιοχές της Ηπείρου, αλλά και την Πελοπόννησο.
Ο παθογόνος μύκητας έχει νεκρώσει χιλιάδες πλατάνια σε όλη την Ελλάδα, αρκετά εκ των οποίων ήταν υπεραιωνόβια, ενώ προσβάλλει και τα μικρά δέντρα αλλοιώνοντας το τοπίο στις παραποτάμιες περιοχές.
«Η καταλληλότερη περίοδος για μια τέτοια επέμβαση προτείνεται χρονικά από το φθινόπωρο μέχρι και την άνοιξη, καθώς σε αυτήν την περίοδο τα έντομα θα βρίσκονται κάτω από τον φλοιό και εντός του ξύλου των δέντρων κι έτσι οι επεμβάσεις έχουν άμεσο αντίκτυπο στο πληθυσμό τους», λέει η κυρία Καλαντζή, που προσθέτει ότι μεγάλη σημασία για τον περιορισμό της μεταφοράς των ασθενειών είναι τόσο ο έλεγχος στις εισαγωγές φυτωρίων όσο και η επιμελής απολύμανση των αλυσοπρίονων και των άλλων εργαλείων που χρησιμοποιούνται για την υλοτόμηση προκειμένου να μη μεταφέρονται οι παθογόνοι οργανισμοί από μια μολυσμένη σε μια παρθένα, υγιή περιοχή.
Ο ΕΛΓΟ «Δήμητρα» προτείνει επιπλέον στις περιπτώσεις δύσκολης πρόσβασης και αδυναμίας μεταφοράς των υλοτομημένων δέντρων να απομακρύνεται μόνο ο φλοιός όσων έχουν προσβληθεί. «Με τον τρόπο αυτό τα φλοιοφάγα έντομα θα εκτεθούν σε εξωγενείς βιοτικούς και αβιοτικούς παράγοντες που σταδιακά θα επιδράσουν αρνητικά στον πληθυσμό τους», αναφέρεται χαρακτηριστικά στην έκθεση που παραδόθηκε στις αρχές Μαΐου στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας που αντιμετωπίζει το πρόβλημα της ξήρανσης ελάτων και πεύκων, καθώς και πλατάνων εντονότερα στη Φθιώτιδα, στην Ευρυτανία, στη Φωκίδα και τη Βοιωτία. Οπως λέει η κυρία Καλαντζή, «τα αποτελέσματα της έρευνας κοινοποιήθηκαν επίσημα στο υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ώστε σε συνεργασία με την Επιθεώρηση Εφαρμογής Δασικής Πολιτικής και τις κατά τόπους επιτροπές δασών, των οποίων αρμοδιότητα αποτελεί η υλοτόμηση και απομάκρυνση των νεκρωμένων και προσβεβλημένων δέντρων, να εξασφαλιστούν οι αναγκαίες πιστώσεις και να επισπευστούν οι απαιτούμενες ενέργειες και όσο το δυνατό πιο σύντομα να αντιμετωπιστεί και να περιοριστεί το φαινόμενο».
Τα προσβεβλημένα έλατα ξεχωρίζουν λόγω του χαρακτηριστικού καφέ-κόκκινου χρώματος. Οι εργαστηριακές αναλύσεις δείχνουν ότι η ξήρανση οφείλεται σε συνδυαστική εμφάνιση ξυλοφάγων και φλοιοφάγων εντόμων, τα οποία εμφανίζουν πληθυσμιακή έκρηξη
Ο μύκητας Ceratocystis platani, που προκαλεί την ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους (προσβάλλει αποκλειστικά πλατάνια), σύμφωνα με το dasarxeio.com (ιστοτοπο με θέματα δασικού και περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος), έχει εισαχθεί στην Ευρώπη από τη Βόρεια Αμερική και κατά πάσα πιθανότητα έχει μεταφερθεί με κιβώτια από ξύλο πλατάνου από τα αμερικανικά στρατεύματα, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στην Ιταλία και τη Γαλλία.
Η λύση στην αντιμετώπιση του προβλήματος στα δέντρα
Μόνη λύση για τον περιορισμό του φαινομένου φαίνεται πως είναι η υλοτόμηση των δέντρων που έχουν πληγεί και η απομάκρυνσή τους από τα δάση. Ωστόσο, όσο η κλιματική κρίση δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη των ασθενειών η απειλή αφανισμού των δασών δεν μπορεί να εξαλειφθεί.Το πρόβλημα εντοπίζεται σε όλους τους ορεινούς όγκους στην Ελλάδα και τα τελευταία χρόνια εντείνεται στα Τζουμέρκα, στην Κοιλάδα του Αχελώου και τα Άγραφα, χωρίς να αφήνει ανέγγιχτους τον Κιθαιρώνα -σε μικρότερο βαθμό, τον Ελικώνα, περιοχές της Ηπείρου, αλλά και την Πελοπόννησο.
Ασθένεια εισαγωγής
Ειδικά για τα πλατάνια, μάλιστα, η πρώτη φορά που καταγράφηκε η ασθένεια που τώρα τα ξεραίνει μαζικά ήταν το 2003 στη Μεσσηνία. Τότε ο μύκητας Ceratokystis platani (προκαλεί μεταχρωματικό έλκος) είχε απονομονωθεί σε ετοιμοθάνατα ή νεκρά δέντρα. Αναλύσεις που είχαν γίνει τότε είχαν δείξει ότι το στέλεχος που είχε εντοπιστεί στην Ελλάδα είναι πανομοιότυπο με εκείνα που είχαν αναφερθεί στην Ιταλία, στη Γαλλία και την Ελβετία, πράγμα που δείχνει κατά πάσα πιθανότητα ότι η ασθένεια των πλατάνων εισήχθη με κάποιον τρόπο από αυτές τις χώρες, με πιθανότερη την Ιταλία απ’ όπου εισάγονταν φυτώρια. Μετά τη Μεσσηνία, επεκτάθηκε σε ολόκληρη την Πελοπόννησο. Πέρασε στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία και ακολούθως στη Στερεά και την Εύβοια.Ο παθογόνος μύκητας έχει νεκρώσει χιλιάδες πλατάνια σε όλη την Ελλάδα, αρκετά εκ των οποίων ήταν υπεραιωνόβια, ενώ προσβάλλει και τα μικρά δέντρα αλλοιώνοντας το τοπίο στις παραποτάμιες περιοχές.
Η λύση της υλοτόμησης
Ως τρόπο ανάσχεσης της εξάπλωσης των εντόμων, το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών του ΕΛΓΟ «Δήμητρα» προτείνει την έγκαιρη υλοτόμηση και απομάκρυνση των νεκρών και κυρίως των προσβεβλημένων πεύκων και ελάτων, στο μέτρο του δυνατού. Με τον τρόπο αυτό, αφενός θα μειωθεί το πληθυσμιακό δυναμικό των εντόμων, ενώ ταυτόχρονα θα ελαχιστοποιηθεί και η διαθέσιμη τροφή που θα συντηρούσε τον πληθυσμό τους.«Η καταλληλότερη περίοδος για μια τέτοια επέμβαση προτείνεται χρονικά από το φθινόπωρο μέχρι και την άνοιξη, καθώς σε αυτήν την περίοδο τα έντομα θα βρίσκονται κάτω από τον φλοιό και εντός του ξύλου των δέντρων κι έτσι οι επεμβάσεις έχουν άμεσο αντίκτυπο στο πληθυσμό τους», λέει η κυρία Καλαντζή, που προσθέτει ότι μεγάλη σημασία για τον περιορισμό της μεταφοράς των ασθενειών είναι τόσο ο έλεγχος στις εισαγωγές φυτωρίων όσο και η επιμελής απολύμανση των αλυσοπρίονων και των άλλων εργαλείων που χρησιμοποιούνται για την υλοτόμηση προκειμένου να μη μεταφέρονται οι παθογόνοι οργανισμοί από μια μολυσμένη σε μια παρθένα, υγιή περιοχή.
Ο ΕΛΓΟ «Δήμητρα» προτείνει επιπλέον στις περιπτώσεις δύσκολης πρόσβασης και αδυναμίας μεταφοράς των υλοτομημένων δέντρων να απομακρύνεται μόνο ο φλοιός όσων έχουν προσβληθεί. «Με τον τρόπο αυτό τα φλοιοφάγα έντομα θα εκτεθούν σε εξωγενείς βιοτικούς και αβιοτικούς παράγοντες που σταδιακά θα επιδράσουν αρνητικά στον πληθυσμό τους», αναφέρεται χαρακτηριστικά στην έκθεση που παραδόθηκε στις αρχές Μαΐου στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας που αντιμετωπίζει το πρόβλημα της ξήρανσης ελάτων και πεύκων, καθώς και πλατάνων εντονότερα στη Φθιώτιδα, στην Ευρυτανία, στη Φωκίδα και τη Βοιωτία. Οπως λέει η κυρία Καλαντζή, «τα αποτελέσματα της έρευνας κοινοποιήθηκαν επίσημα στο υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ώστε σε συνεργασία με την Επιθεώρηση Εφαρμογής Δασικής Πολιτικής και τις κατά τόπους επιτροπές δασών, των οποίων αρμοδιότητα αποτελεί η υλοτόμηση και απομάκρυνση των νεκρωμένων και προσβεβλημένων δέντρων, να εξασφαλιστούν οι αναγκαίες πιστώσεις και να επισπευστούν οι απαιτούμενες ενέργειες και όσο το δυνατό πιο σύντομα να αντιμετωπιστεί και να περιοριστεί το φαινόμενο».
Η εξάπλωση της ασθένειας στα δέντρα
Η ξήρανση των δέντρων δεν παρατηρείται μόνο στην Ελλάδα - ειδικά η ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους που προκαλείται από μύκητα και απειλεί τα πλατάνια σε όλη την Ελλάδα έχει καταγραφεί σε πολλές μεσογειακές, κατά κύριο λόγο, χώρες. Αντίστοιχα, η ξήρανση του ελάτου (abies cephalonica) έχει παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια σε πολλές περιοχές. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν αποχρωματισμό, ξήρανση κλαδιών και τελικά θάνατο των δέντρων. Οπως έχει διαπιστωθεί, η κλιματική αλλαγή με την αύξηση της θερμοκρασίας και τις περιόδους ξηρασίας επιδεινώνει την κατάσταση, με τα ελατοδάση να γίνονται πιο ευάλωτα σε ασθένειες και παράσιτα.Τα προσβεβλημένα έλατα ξεχωρίζουν λόγω του χαρακτηριστικού καφέ-κόκκινου χρώματος. Οι εργαστηριακές αναλύσεις δείχνουν ότι η ξήρανση οφείλεται σε συνδυαστική εμφάνιση ξυλοφάγων και φλοιοφάγων εντόμων, τα οποία εμφανίζουν πληθυσμιακή έκρηξη
Ο μύκητας Ceratocystis platani, που προκαλεί την ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους (προσβάλλει αποκλειστικά πλατάνια), σύμφωνα με το dasarxeio.com (ιστοτοπο με θέματα δασικού και περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος), έχει εισαχθεί στην Ευρώπη από τη Βόρεια Αμερική και κατά πάσα πιθανότητα έχει μεταφερθεί με κιβώτια από ξύλο πλατάνου από τα αμερικανικά στρατεύματα, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στην Ιταλία και τη Γαλλία.
