Η κλιματική αλλαγή και οι ακραίες θερμοκρασίες αποτελούν πλέον καθημερινή πραγματικότητα για δισεκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Στην Ινδία, όπου 1,4 δισεκατομμύρια κάτοικοι αντιμετωπίζουν καθημερινά τις συνέπειες της υπερθέρμανσης, το 50% του εργατικού δυναμικού εργάζεται υπαίθρια ενώ μόλις το 10% διαθέτει κλιματισμό στην κατοικία του. Αυτή η πραγματικότητα καθιστά τη ζέστη όχι απλώς ενόχληση, αλλά σοβαρή απειλή για την οικονομική ανάπτυξη και τη δημόσια υγεία.

Κύματα καύσωνα και οικονομικές επιπτώσεις στην Ινδία

Η Πουρναμίτα Ντασγκούπτα, καθηγήτρια Οικονομικών του Περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο του Δελχί, επισημαίνει ότι τα κύματα καύσωνα στη χώρα εντείνονται, επεκτείνονται σε νέες γεωγραφικές περιοχές και εμφανίζονται νωρίτερα από τις προβλέψεις. Οι θερμοκρασίες που καταγράφονται κατά τη διάρκεια αυτών των φαινομένων συχνά υπερβαίνουν τους 50 βαθμούς Κελσίου.

Η άμεση συσχέτιση μεταξύ αυξανόμενων θερμοκρασιών και μειωμένης παραγωγικότητας αποτυπώνεται σε ανησυχητικά στατιστικά στοιχεία. Το 2023, η Ινδία κατέγραψε απώλεια 182 δισεκατομμυρίων πιθανών εργατοωρών εξαιτίας των ακραίων θερμοκρασιών, σύμφωνα με δημοσίευση της ιατρικής επιθεώρησης The Lancet. Οι προβλέψεις για το 2030 είναι ακόμη πιο ανησυχητικές, καθώς εκτιμάται ότι η χώρα θα χάσει το αντίστοιχο 34 εκατομμυρίων θέσεων πλήρους απασχόλησης.

Tομείς που επηρεάζονται και εργασιακές συνθήκες

Οι τομείς της γεωργίας και των κατασκευών αναμένεται να δεχθούν τις σοβαρότερες επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή. Ωστόσο, οι συνέπειες δεν περιορίζονται αποκλειστικά στην υπαίθρια εργασία. Τα κακοαεριζόμενα κτίρια σε πυκνοκατοικημένες αστικές περιοχές λειτουργούν ως παγίδες θερμότητας, καθιστώντας αδύνατη την αποκατάσταση των εργαζομένων από τις υψηλές θερμοκρασίες της ημέρας.

Οι τοπικές κυβερνήσεις αρχίζουν να αναλαμβάνουν δράση θεσπίζοντας κανονισμούς που υποχρεώνουν τους εργοδότες να παρέχουν σκιά, τακτικά διαλείμματα και επαρκή ποσότητα νερού. Παράλληλα, ορισμένοι εργοδότες αναπτύσσουν ιδιωτικές πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση της μειωμένης παραγωγικότητας.

Σύμφωνα με την Ντασγκούπτα, σε θερμοκρασίες 35 βαθμών Κελσίου, ένας εργαζόμενος με μέτρια ένταση εργασίας χάνει περίπου το 50% της εργασιακής του ικανότητας. Όταν αυτό το φαινόμενο επεκταθεί σε ολόκληρη την οικονομία, δημιουργεί τεράστιο οικονομικό βάρος.

Παγκόσμιες οικονομικές απώλειες από την υπερθέρμανση

Το 2021, οι υψηλές θερμοκρασίες προκάλεσαν απώλειες εισοδήματος ύψους περίπου 159 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε κρίσιμους τομείς όπως η μεταποίηση, η γεωργία, οι υπηρεσίες και οι κατασκευές. Αυτό αντιστοιχεί στο 5,4% του ΑΕΠ της Ινδίας, σύμφωνα με τον οργανισμό Climate Transparency. Παρόμοιες οικονομικές απώλειες προβλέπονται μέχρι το 2030 για χώρες όπως η Ταϊλάνδη, η Καμπότζη και το Πακιστάν.

Αυτές οι απώλειες αποτελούν ιδιαίτερη απειλή για τις αναπτυσσόμενες χώρες με φιλόδοξους αναπτυξιακούς στόχους. Η Ινδία, που στοχεύει να επιτύχει πλήρη ανάπτυξη μέχρι το 2047, αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις από την κλιματική αλλαγή.

Το πρόβλημα έχει παγκόσμιες διαστάσεις. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι θερμικές απώλειες ανέρχονται ήδη στα 100 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, ποσό που σύμφωνα με το αμερικανικό think tank Atlantic Council αναμένεται να φτάσει τα 500 δισεκατομμύρια μέσα στα επόμενα 25 χρόνια. Στην Ευρώπη, τα κύματα καύσωνα έχουν ήδη αφαιρέσει 0,3% έως 0,5% από το ΑΕΠ, ενώ αν οι προσπάθειες προσαρμογής καθυστερήσουν, οι απώλειες θα μπορούσαν να πενταπλασιαστούν μέχρι το 2060.

Επιπτώσεις στη δημόσια υγεία και θνησιμότητα

Η κλιματική αλλαγή δεν επηρεάζει μόνο την οικονομία αλλά απειλεί άμεσα ανθρώπινες ζωές. Μια μόνο ημέρα ακραίας θερμότητας στην Ινδία οδηγεί σε εκτιμώμενους 3.400 επιπλέον θανάτους. Ένα κύμα καύσωνα διάρκειας πέντε ημερών μπορεί να αυξήσει αυτόν τον αριθμό στους 30.000, σύμφωνα με ερευνητές του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϋ.

Η Ευρώπη, που αποτελεί την ταχύτερα θερμαινόμενη ήπειρο παγκοσμίως, βιώνει ήδη θανατηφόρες συνέπειες. Κατά το καλοκαίρι του 2022, οι υψηλές θερμοκρασίες οδήγησαν σε 61.000 υπερβάλλοντες θανάτους, κυρίως ηλικιωμένων ατόμων.

Η Δρ. Σάντι Ρόμπερτσον, γιατρός επειγόντων περιστατικών στο Ηνωμένο Βασίλειο, επισημαίνει ότι τα σοβαρότερα προβλήματα υγείας εμφανίζονται λίγες μέρες μετά την έκθεση σε ακραίες θερμοκρασίες, όχι κατά τη διάρκεια της άμεσης έκθεσης.

Συμπτώματα και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις

Στην Ινδία, πολλοί χαμηλόμισθοι εργάτες δεν αναζητούν ιατρική βοήθεια για θερμοπληξία, καθώς δεν αντιλαμβάνονται την ανάγκη. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η Ρόμπερτσον παρατηρεί αύξηση στα εγκεφαλικά επεισόδια, τις καρδιακές προσβολές, τις αναπνευστικές κρίσεις και ακόμη και στα περιστατικά βίας, καθώς οι υψηλές θερμοκρασίες συνδέονται με αυξημένη επιθετικότητα.

Η παρατεταμένη έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες συνδέεται επίσης με:
• Νεφρικές παθήσεις και δυσλειτουργίες
• Επιδείνωση της ψυχικής υγείας
• Μείωση της γνωστικής λειτουργίας και συγκέντρωσης
• Αύξηση των καρδιαγγειακών προβλημάτων

Προκλήσεις στο σύστημα υγείας

Οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας αντιμετωπίζουν επίσης σημαντικές προκλήσεις. Πολλά νοσοκομεία στο Ηνωμένο Βασίλειο δεν διαθέτουν επαρκή κλιματισμό. Όταν η θερμοκρασία στα νοσηλευτήρια ξεπερνά τους 26°C, δημιουργούνται συνθήκες υπερθέρμανσης που θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια των ασθενών, επιβαρύνουν το ιατρικό προσωπικό και προκαλούν βλάβες σε κρίσιμο εξοπλισμό.

Η Ρόμπερτσον αναφέρει περιπτώσεις νοσοκομείων που υπέστησαν πλήρη κατάρρευση των πληροφοριακών συστημάτων λόγω υπερθέρμανσης. Σε ήδη φορτωμένους χώρους, οι συνθήκες καύσωνα και η πίεση, σε συνδυασμό με την απώλεια βασικών συστημάτων, δημιουργούν χαοτικές καταστάσεις.

Προστατευτικά μέτρα και συστάσεις

Για την αντιμετώπιση των κινδύνων από τις υψηλές θερμοκρασίες, οι ειδικοί συνιστούν απλά αλλά αποτελεσματικά προστατευτικά μέτρα. Αυτά περιλαμβάνουν τον έλεγχο των φαρμάκων που μπορεί να επηρεάζουν την ανοχή στη ζέστη, τη φροντίδα ηλικιωμένων γειτόνων και συγγενών, καθώς και τη δροσιά του σπιτιού μέσω νυχτερινού αερισμού και διατήρησης κλειστών στόρων κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Αστικές περιοχές και το φαινόμενο της θερμικής νησίδας

Οι πόλεις αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες προκλήσεις από την κλιματική αλλαγή. Οι αποπνικτικές θερμοκρασίες που γεμίζουν τα τμήματα επειγόντων περιστατικών είναι συχνότερες στις αστικές περιοχές. Η άσφαλτος, το τσιμέντο και οι αστικές κατασκευές απορροφούν και απελευθερώνουν περισσότερη θερμότητα σε σύγκριση με τις φυσικές περιοχές.

Στις πυκνοκατοικημένες πόλεις χωρίς επαρκείς πράσινους χώρους, το αστικό φαινόμενο θερμικής νησίδας μπορεί να αυξήσει τη θερμοκρασία έως και κατά 3,9°C σε σχέση με τις προαστιακές περιοχές.

Λύσεις και μέτρα

Ο κλιματισμός αποτελεί σημαντική λύση, ιδιαίτερα για ευάλωτες ομάδες όπως οι ηλικιωμένοι. Ωστόσο, εάν ο κλιματισμός λειτουργεί με ηλεκτρική ενέργεια από ρυπογόνα καύσιμα, ενισχύει την κλιματική αλλαγή, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο.

Κυβερνήσεις και πόλεις παγκοσμίως αναπτύσσουν καινοτόμες προσαρμοστικές στρατηγικές. Στο Αχμενταμπάντ της Ινδίας, οι τοπικές αρχές χρησιμοποιούν ανοιχτόχρωμες βαφές στις στέγες για να αντανακλούν τη θερμότητα. Στη Σεβίλλη της Ισπανίας, η πόλη έγινε η πρώτη που ονομάζει επίσημα τα κύματα καύσωνα, όπως γίνεται με τους τυφώνες, προκειμένου να ενισχύσει την επίγνωση του κοινού.

Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει η Ρόμπερτσον, η θερμότητα είναι ένας σιωπηλός δολοφόνος που συχνά αγνοούμε μέχρι να είναι πολύ αργά για αποτελεσματική αντίδραση.