Η μαγεία των αριστουργημάτων της Αναγέννησης στη Φλωρεντία μπορεί να προκαλέσει κάτι περισσότερο από θαυμασμό. Το σύνδρομο Stendhal αποτελεί ένα σπάνιο φαινόμενο όπου η έκθεση σε έργα τέχνης δημιουργεί έντονες ψυχοσωματικές αντιδράσεις, από ταχυκαρδία και ίλιγγο μέχρι παραισθήσεις και αποπροσωποποίηση. Αυτή η μυστηριώδης κατάσταση συνδέεται άμεσα με την πλούσια καλλιτεχνική κληρονομιά της ιταλικής πόλης.

Τι είναι το σύνδρομο Stendhal και από πού προκαλείται

Το σύνδρομο Stendhal περιγράφει μια ψυχοσωματική κατάσταση που εμφανίζεται όταν άτομα εκτίθενται σε εξαιρετικά έργα τέχνης. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν επιταχυνμένο καρδιακό ρυθμό, ζάλη, σύγχυση και σε ακραίες περιπτώσεις παραισθήσεις. Η κατάσταση αυτή συνδέεται συχνότερα με την παρουσία μεγάλου αριθμού καλλιτεχνικών έργων σε περιορισμένο χώρο.

Η ονομασία προέρχεται από τον Γάλλο συγγραφέα Marie-Henri Beyle, γνωστό ως Stendhal, ο οποίος το 1817 περιέγραψε την εμπειρία του στη Φλωρεντία: «Βρισκόμουν σε κατάσταση έκστασης από τη σκέψη της παρουσίας μου στη Φλωρεντία. Με κατέλαβε άγριος καρδιακός παλμός, η πηγή της ζωής εξαντλήθηκε και περπατούσα με συνεχή ανησυχία μήπως καταρρεύσω».

Επιστημονική προσέγγιση και κλινικές παρατηρήσεις

Η ψυχίατρος Graziella Magherini περιέγραψε κλινικά το σύνδρομο το 1989, μελετώντας 106 τουρίστες στο νοσοκομείο Santa Maria Nuova της Φλωρεντίας. Οι ασθενείς παρουσίασαν ζάλη, αίσθημα παλμών, παραισθήσεις και αποπροσωποποίηση παρατηρώντας γλυπτά του Μικελάντζελο και πίνακες του Μποτιτσέλι.

Σύμφωνα με τη Magherini, πρόκειται για "κρίσεις πανικού προκαλούμενες από τον ψυχολογικό αντίκτυπο ενός σπουδαίου αριστουργήματος και της ταξιδιωτικής εμπειρίας". Η Simonetta Brandolini d'Adda, πρόεδρος της οργάνωσης Friends of Florence, αναφέρει ότι το φαινόμενο εμφανίζεται 10-20 φορές ετησίως σε ιδιαίτερα ευαίσθητα άτομα.

Περιστατικά και μαρτυρίες από τα Ουφίτσια

Η "Γέννηση της Αφροδίτης" του Μποτιτσέλι φαίνεται να αποτελεί ιδιαίτερο "έναυσμα" για το σύνδρομο. Ο διευθυντής των Ουφίτσι, Eike Schmidt, αναφέρει τουλάχιστον μία επιληπτική κρίση και μία καρδιακή προσβολή μπροστά στον συγκεκριμένο πίνακα.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Carlo Olmastroni, 68χρονου από την Τοσκάνη, που κατέρρευσε στα Ουφίτσια τον Δεκέμβριο 2018. "Πλησίασα τη Γέννηση της Αφροδίτης και ενώ θαύμαζα το αριστούργημα, οι αναμνήσεις μου εξαφανίστηκαν", περιγράφει. Ωστόσο, η διάγνωση αποδείχθηκε απόφραξη στεφανιαίων αρτηριών και όχι σύνδρομο Stendhal.

Επιστημονικές αμφιβολίες και εναλλακτικές θεωρίες

Πολλοί επαγγελματίες αμφισβητούν την κατηγοριοποίηση του συνδρόμου ως ψυχιατρική διαταραχή. Η ψυχοθεραπεύτρια Cristina de Loreto τονίζει ότι τα συμπτώματα δύσκολα διαφοροποιούνται από γενικότερες παθήσεις τουριστών, όπως η αγοραφοβία.

«Η παρατήρηση έργων τέχνης ενεργοποιεί συγκεκριμένες εγκεφαλικές περιοχές, όπως συμβαίνει όταν βλέπουμε κάτι όμορφο, αλλά αυτό δεν αρκεί για να χαρακτηριστεί σύνδρομο» εξηγεί. Το σύνδρομο δεν περιλαμβάνεται στο DSM-5, το επίσημο εγχειρίδιο ψυχικών διαταραχών.

Εναλλακτικά, το φαινόμενο μπορεί να συνδέεται με υπερβολικά υψηλές προσδοκίες τουριστών, παρόμοια με το σύνδρομο Ιερουσαλήμ ή το σύνδρομο Παρισιού. Οι λέξεις του ίδιου του Stendhal για «έκσταση από την ιδέα της παρουσίας στη Φλωρεντία» ενισχύουν αυτή την άποψη.

Η σύγχρονη πραγματικότητα της Φλωρεντίας

Ο ψυχοθεραπευτής Πάολο Μολίνο περιγράφει τη Φλωρεντία ως τόπο όπου «μπορείς να αναπνεύσεις την τέχνη», καθώς σε κάθε γωνία του κέντρου συναντάς κάτι όμορφο. Ωστόσο, εκφράζει ανησυχίες για τον υπερτουρισμό που μετατρέπει την πόλη σε «Ντίσνεϋλαντ τέχνης».

Πολλοί κάτοικοι αποφεύγουν πλέον το ιστορικό κέντρο λόγω του συνωστισμού, γεγονός που αλλάζει τη φυσιογνωμία της πόλης. Η ανησυχία εστιάζεται περισσότερο στους τουρίστες που «σκοτώνουν» τη Φλωρεντία παρά στη Φλωρεντία που επηρεάζει τους επισκέπτες.

Συμπεράσματα για το μυστηριώδες σύνδρομο

Το σύνδρομο Stendhal παραμένει ιατρικό μυστήριο χωρίς επιστημονική επικύρωση ως ψυχιατρική διαταραχή. Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι εγκεφαλικές περιοχές που εμπλέκονται σε συναισθηματικές αντιδράσεις ενεργοποιούνται κατά την έκθεση σε έργα τέχνης.

Το βέβαιο είναι ότι η τέχνη γενικά δεν αποτελεί κίνδυνο για την υγεία, αλλά αντίθετα προσφέρει ευεργετικές επιδράσεις στο σώμα και την ψυχή. Όπως υποστηρίζουν πολλοί ειδικοί, η τέχνη κάνει καλό τόσο στην καρδιά όσο και στο μυαλό, ανεξάρτητα από τις σπάνιες περιπτώσεις έντονων αντιδράσεων.