Στο σπίτι της γιαγιάς μόλις είχε βγει από τον φούρνο το φρεσκοψημένο, μυρωδάτο κέικ. Το καντηλάκι αναμμένο και εκείνη έτοιμη να απολαύσει το λιτό, αγνό  πρωινό της. Ένα παξιμάδι, λίγες ελιές και το  καθιερωμένο καφεδάκι της. Το κέικ ήταν για την επόμενη ημέρα. Δεν καταλάβαινες γιατί. Ωστόσο κοντά στη γιαγιά νήστευες και εσύ αν τύχαινε να πας να τη δεις ημέρα Τετάρτη ή Παρασκευή. Συμμετείχες σε μια παράδοση που μετράει αιώνες χωρίς καλά, καλά να το καταλαβαίνεις. Μια κίνηση γεμάτη νόημα, πίστη και πειθαρχία. Τα χρόνια πέρασαν και αν τελικά ανήκεις σε εκείνους που υιοθέτησαν τη συνήθεια, ακόμα και όταν θα είσαι με το ακριβό κοστούμι σου στο meeting της εταιρείας θα αρνηθείς ευγενικά τα αρτύσιμα εδέσματα που θα μπούν στη μέση του μακρόστενου τραπεζιού συσκέψεων αν είναι Τετάρτη, Παρασκευή ή μια οποιαδήποτε ημέρα επίσημης νηστείας και θα απαντήσεις με αφοπλιστική ειλικρίνεια σε όσους σε ρωτήσουν ότι δεν είσαι σε δίαιτα, απλά νηστεύεις. 

Διαβάστε: Νηστεία Χριστουγέννων 2025: Πότε ξεκινάει η μικρή Σαρακοστή και τι τρώμε;

Πειθαρχείς, ενώνοντας το σώμα και την ψυχή σου για να βρούν τη δύναμη να αντισταθούν στους μικρούς και τους μεγάλους πειρασμούς της ζωής. Μια μικρή μορφή αντίστασης σ’ όλα όσα μας επιβάλει ο σύγχρονος τρόπος ζωής. Και αν το καλοσκεφτείς δεν είναι δα και τόσο μεγάλη θυσία μπροστά στο μεγαλείο της επίτευξης ενός στόχου που σου ανοίγει δρόμους γαλήνης, ευημερίας αλλά και ευεξίας. Στην εποχή του AI, των social media και της υπερκατανάλωσης, στην εποχή που η ύλη δημιουργεί την ψευδαίσθηση της πρόσκαιρης ευτυχίας υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός ανθρώπων που επιλέγουν να «καθαρίζουν» την ψυχή τους και να βγάζουν από πάνω τους όσα τους βαραίνουν τηρώντας κατά γράμμα τις νηστείες όλου του χρόνου ή κάποιες από αυτές. Δεν έχει συγκεκριμένο προφίλ εκείνος που νηστεύει, έχει όμως συγκεκριμένη θρησκευτική ταυτότητα. Βέβαια δεν πρέπει να μπερδευόμαστε διότι η νηστεία δεν είναι δίαιτα ούτε μια διατροφική επιλογή για υγιεινή διατροφή. Είναι μια επιλογή κάθαρσης της ψυχή μας, μια πνευματική άσκηση μεγάλης σημασίας για τους Χριστιανούς που θέλουν να βρίσκονται κοντά στον Θεό.

Η εβδομαδιαία νηστεία λειτουργεί ως πνευματική γυμναστική. Η τακτική της επανάληψη βοηθά τον άνθρωπο να πειθαρχεί, να θυμάται τον σκοπό του, να κρατά το νου σε εγρήγορση. Όπως ο αθλητής χρειάζεται συνεχή προπόνηση, έτσι κι ο χριστιανός χρειάζεται σταθερό ρυθμό ασκήσεως.

Ο πατέρας Γεννάδιος, Ιερομόναχος της Μονής Βατοπαιδίου, μοιράζεται μαζί μας μερικές αλήθειες πίσω από την απόφαση του κάθε ανθρώπου να νηστέψει… «Παρά το γεγονός ότι οι Ορθόδοξοι χριστιανοί τηρούν, και προσπαθούν να τηρούν τις νηστείες που έχει θεσπίσει η Εκκλησία, αγνοούν οι πιο πολλοί απ’ αυτούς τους χριστιανούς, τη σημασία, το νόημα και το περιεχόμενο της νηστείας. Από την άλλη πλευρά, εκείνοι που δεν νηστεύουν θεωρούν τη νηστεία σαν «παπαδική εφεύρεση», ή περιττό τύπο, που δεν έχει σχέση με τη ζωή ενός συγχρόνου «προοδευτικού», «μορφωμένου», «πολιτισμένου» κ.λπ. ανθρώπου. Γι’ αυτό το λόγο και οι πρώτοι και οι δεύτεροι είναι ανάγκη να κοιτάξουν βαθύτερα και να συνειδητοποιήσουν μερικές αλήθειες γύρω από τη νηστεία, που οπωσδήποτε δεν είναι σκοπός, αλλά μέσον για την τελειοποίηση του ανθρώπου».

Πρόκειται για μια από τις  αρχαιότερες πνευματικές πρακτικές της εκκλησίας μας. Από όλους τους τύπους νηστείας που καθιέρωσε η Εκκλησία, η νηστεία της Τετάρτης και της Παρασκευής είναι η πιο σταθερή και καθολική. Τηρούνταν ήδη από τους αποστολικούς χρόνους, και αναφέρεται ρητά στο αρχαίο εκκλησιαστικό κείμενο Διδαχή των Δώδεκα Αποστόλων (1ος αιώνας μ.Χ.). Η Εκκλησία διατήρησε αυτήν την παράδοση αδιάλειπτα μέχρι σήμερα, βλέποντάς την όχι ως εξωτερική συνήθεια, αλλά ως ιερή ανάμνηση των Παθών του Χριστού και σταθερό ρυθμό πνευματικής ζωής μέσα στην εβδομάδα. Ήταν Τετάρτη όταν ο Ιησούς προδόθηκε από τον Ιούδα ανοίγοντας το δρόμο προς τη σταύρωση Tου. Είναι η ευκαιρία μας να εξαγνίσουμε τη δική μας καθημερινή αστάθεια προς τον Θεό. Όσο για την Παρασκευή είναι ημέρα που ο Χριστός σταυρώθηκε για τη σωτηρία του κόσμου. Νηστεύουμε για να δείξουμε έμπρακτα τη δική μας συμμετοχή στη θυσία Tου. Όπως λέει ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης: «Η Τετάρτη και η Παρασκευή είναι δύο σταυροί που ο πιστός υψώνει κάθε εβδομάδα. Σταυρώνει τη σάρκα με τα πάθη και τις επιθυμίες, για να ζήσει ο Χριστός μέσα του». Η νηστεία της Τετάρτης και της Παρασκευής είναι επομένως μια εβδομαδιαία εξομολόγηση πίστης: «Θυμάμαι, Κύριε, την προδοσία Σου· πενθώ για την αχαριστία μου· ευχαριστώ για τον Σταυρό Σου· ελπίζω στην Ανάστασή Σου».

Νηστεία: "Η Τετάρτη και η Παρασκευή αντιπροσωπεύουν τις δύο όψεις του ανθρώπου"

Ο πατέρας Γεννάδιος μας εξηγεί τη σημασία που έχουν αυτές οι δύο ημέρες της εβδομάδας. «Η Τετάρτη και η Παρασκευή αντιπροσωπεύουν τις δύο όψεις του ανθρώπου: Την πτώση (προδοσία, αδυναμία), και τη λύτρωση (θυσία, σωτηρία). Κάθε εβδομάδα, με τη νηστεία, ξαναζούμε αυτήν την πορεία: από την πτώση στην ελπίδα, από τη λύπη στη χαρά, από τον σταυρό στην ανάσταση. Έτσι, ολόκληρος ο χρόνος μεταμορφώνεται σε προσκύνημα σωτηρίας, κι εμείς μαθαίνουμε ότι το Πάθος του Χριστού δεν είναι ένα μακρινό γεγονός, αλλά παρόν μυστήριο στη ζωή μας. Η Τετάρτη μας ρωτά: Πόσες φορές πρόδωσα τον Θεό, τον αδελφό, ή τον ίδιο μου τον εαυτό; Η Παρασκευή απαντά: Και όμως, ο Χριστός σε αγάπησε ως τον Σταυρό. Η νηστεία στην Ορθόδοξη παράδοση  μας μαθαίνει να ζούμε με απλότητα και ταπεινοφροσύνη, μας υπενθυμίζει την ελεημοσύνη και την φιλανθρωπία, μειώνω το φαγητό που καταλύω και το μοιράζομαι με τον άλλον, με τον πλησίον μου. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέει: «Η νηστεία δεν είναι απλώς στέρηση τροφής· είναι η νίκη της ψυχής επί των παθών.»

Η νηστεία καθαρίζει το σώμα και την ψυχή από τα πάθη της λαιμαργίας, την απληστία, την αυτοκατάκριση ή την υπερηφάνεια. Αλήθεια πόσα εγκλήματα ηθικά και όχι μόνο έχουν γίνει μετά από γεύματα χωρίς μέτρο και οινοποσίες χωρίς τέλος; Όπως μας εξηγεί ο πατέρας Γεννάδιος «Στο βάθος της, η νηστεία είναι συμμετοχή στον δρόμο του Χριστού, και εργαλείο για αυτογνωσία και θεοσυναίσθηση. Η στέρηση της τροφής συγχρόνως διδάσκει υπακοή και δίνει ένα μέτρο στη ζωή του ανθρώπου, ελέγχουμε έτσι τις επιθυμίες μας, μαθαίνουμε να μην είμαστε δούλοι των παθών μας, συνδέουμε το σώμα με το πνεύμα, αντί να ζει το σώμα ανεξέλεγκτα, για αυτό ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής τονίζει «Η νηστεία είναι η σκάλα που ανεβαίνει η ψυχή προς τον Θεό, σκαλί-σκαλί, με ταπεινοφροσύνη και έλεγχο του σώματος.» Το μέτρο αυτό είναι βασικό για τη ζωή του πιστού, γιατί χωρίς έλεγχο των επιθυμιών, η καρδιά δεν ανοίγει στην αγάπη και στην προσευχή. Η νηστεία διδάσκει ότι η δύναμη δεν βρίσκεται στην αφθονία, αλλά στην αυτοσυγκράτηση και στη συνειδητή επιλογή του καλού. Όπως λέει ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος «Νηστεύοντας, η ψυχή καθαρίζεται· και καθαρή ψυχή βλέπει Θεόν.» Η αποχή από φαγητό είναι συμβολική: μαθαίνουμε να λέμε όχι στις επιθυμίες μας, για να λέμε ναι στην αγάπη και τη θυσία. Η νηστεία, λοιπόν, είναι εργαλείο μεταμόρφωσης: όχι μόνο του σώματος, αλλά κυρίως της καρδιάς. Και σε αυτό το σημείο απαντούμε σε όλους εκείνους που για να δικαιολογήσουν εαυτόν γιατί δεν νηστεύουν, ψάχνοντας κάτι να αυτοαναπαύσουν την συνείδησή τους που κατά βάθος ελέγχεται, λένε ότι σημασία έχουν τα εξερχόμενα και όχι τα εισερχόμενα. Θέλοντας να πουν ότι καλύτερα να νηστεύεις τί βγαίνει από το στόμα σου, τι λες δηλαδή, παρά το τι εισέρχεται ως τροφή. Σας διαβεβαιώνω δεν είδα ποτέ κάποιον που δεν έλεγξε τα εισερχόμενα να έλεγξε να εξερχόμενα, αντιθέτως εκείνος που συνειδητά ελέγχει την τροφή μέσω της νηστείας κάνει μεγάλο αγώνα να ελέγξει και τα εξερχόμενα, αλλά, επαναλαμβάνω που το κάνει συνειδητά. Ο σύγχρονος άνθρωπος συχνά νηστεύει τυπικά, χωρίς συνειδητό σκοπό. Η πραγματική νηστεία όμως είναι η μυστική γλώσσα της ψυχής: η σιωπή του σώματος γίνεται διάλογος με τον Θεό, και η αφαίρεση των υλικών αγαθών γίνεται πρόσβαση στα πνευματικά αγαθά».

Ποιες είναι οι βασικές νηστείες του έτους και τι πρέπει να τρώμε κάθε Τετάρτη και Παρασκευή;

Η ουσιαστική νηστεία έχει δύο βασικές διαστάσεις από την μία είναι η αποχή από κάποια ήδη τροφών για κάποιο διάστημα ανάλογα με την νηστεία που προβλέπεται, προσοχή δεν υποτιμούμε τα τρόφιμα, ούτε τα υπερεκτιμούμε όπως οι vegans και από την άλλη είναι η αποχή από τα πάθη και όσα μας στερούν την κοινωνία μας με τον Θεό και τον πλησίον μας.

Ο πατέρας Γεννάδιος μας εξηγεί τις ρίζες της νηστείας «Η νηστεία είναι θεόσδοτη εντολή ή μάλλον η μόνη εντολή που έδωσε ο Θεός στον άνθρωπο, όταν ακόμα ήταν σε κοινωνία με τον Θεό πριν την πτώση. Η νηστεία είναι αρχαιότατη παράδοση και νομοθετήθηκε από τον ίδιο το Θεό ήδη πριν από την πτώση. Ήταν η πρώτη εντολή του Θεού στους πρωτόπλαστους. Γι’ αυτό και η Κυριακή της Τυρινής μας θυμίζει αυτή την πρώτη εντολή και μας καλεί να μπούμε στο στάδιο της νηστείας. Στην Παλαιά και Καινή Διαθήκη τονίζεται ιδιαίτερα η νηστεία, όπως και καταδικάζεται η τυποποίησή της. Ο ίδιος ο Χριστός νηστεύει σαράντα μέρες δίνοντας το παράδειγμα στους μαθητές του. Έτσι από την αρχή, η νηστεία μπήκε στην ζωή της εκκλησίας και οι Άγιοι Πατέρες καθόρισαν με πολύ σοφία τις μέρες και τις περιόδους νηστείας, όπως και τον τρόπο της νηστείας».

Σύμφωνα με το τυπικό της Εκκλησίας, οι επίσημες νηστείες είναι οι εξής:

Μεγάλη Τεσσαρακοστή

Αρχίζει την Καθαρά Δευτέρα και τελειώνει το Μεγάλο Σάββατο.

Είναι η αρχαιότερη και αυστηρότερη νηστεία (προβλέπει άλαδο φαγητό, εκτός Σαββάτου και Κυριακής, και επιτρέπει την κατάλυση ιχθύος την ημέρα του Ευαγγελισμού και την Κυριακή των Βαΐων). Ονομάζεται «Τεσσαρακοστή» διότι διαρκεί σαράντα ημέρες, κατά μίμηση της νηστείας του Χριστού στην έρημο (Ματθ. 4,2). Ο σκοπός της δεν είναι απλώς η αποχή από τροφές, αλλά η προετοιμασία για τη συνάντηση με τον Αναστημένο Χριστό. Μέσα από τη νηστεία προετοιμάζουμε και το σώμα και την ψυχή, φροντίζουμε και για τα δύο, καθώς ο άνθρωπος είναι ψυχοσωματική οντότητα.

Νηστεία των Χριστουγέννων

Αρχίζει στις 15 Νοεμβρίου και τελειώνει στις 24 Δεκεμβρίου.

Η Εκκλησία μάς καλεί να προετοιμαστούμε πνευματικά και σωματικά για να υποδεχθούμε το Μυστήριο της Ενανθρώπησης του Υιού και Λόγου του Θεού.

Στην νηστεία αυτή μέχρι τις 17 Δεκεμβρίου επιτρέπεται το λάδι, ο οίνος και το ψάρι, εκτός Τετάρτης και Παρασκευής, ενώ την υπόλοιπη περίοδο καταλύεται μόνο το λάδι. Ευπρεπίζουμε έτσι ψυχή και σώμα ώστε να γίνουν μία φάτνη νοητή για τον Κύριο.

Νηστεία των Αγίων Αποστόλων

Ξεκινά τη Δευτέρα μετά την Κυριακή των Αγίων Πάντων και λήγει στις 28 Ιουνίου, παραμονή της εορτής των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου.

Το μήκος της μεταβάλλεται κάθε χρόνο, γιατί εξαρτάται από το πότε εορτάζεται το Πάσχα. Η νηστεία αυτή καθιερώθηκε για να τιμήσουμε τους Αποστόλους, που μετά την Πεντηκοστή νήστευσαν και προσευχήθηκαν προτού εξέλθουν να κηρύξουν το Ευαγγέλιο.

Είναι μια νηστεία αποστολικού ήθους· μας καλεί να μιμηθούμε το θάρρος, την πίστη και την αφιέρωση των πρώτων μαρτύρων.

Νηστεία της Παναγίας (Δεκαπενταύγουστος)

Από 1 έως 14 Αυγούστου. Αποτελεί πνευματική προετοιμασία για την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.  Η Παναγία, «η Μητέρα της ζωής», είναι το πρότυπο υπακοής και ταπείνωσης, και η νηστεία της μας διδάσκει να πλησιάζουμε τον Θεό με αγνότητα και πνεύμα θυσίας. Η νηστεία αυτή είναι άλαδη, εκτός Σαββάτου και Κυριακής και της ημέρας της Μεταμορφώσεως του Κυρίου, όπου επιτρέπεται η κατάλυση ιχθύος.

Νηστεία Τετάρτης και Παρασκευής

Αυτές οι δύο ημέρες κάθε εβδομάδας είναι μικρές πνευματικές στάσεις μέσα στην καθημερινότητα. Είναι αρχαίες νηστείες, αυστηρά άλαδες, εκτός αν η εορτή ενός αγίου ή γεγονότος προβλέπει την κατάλυση οίνου και ελαίου. Η Τετάρτη μας υπενθυμίζει την Προδοσία του Κυρίου, και η Παρασκευή τη Σταύρωσή Του. Έτσι, ολόκληρη η εβδομάδα αποκτά σταυροαναστάσιμο ρυθμό: από τη συντριβή της Παρασκευής στην Ανάσταση της Κυριακής.

Ενιαίες ημέρες νηστείας:

  • 29 Αυγούστου – Αποτομή της Τιμίας Κεφαλής του Ιωάννη του Προδρόμο,
  • 14 Σεπτεμβρίου – Ύψωση του Τιμίου Σταυρού,
  • 5 Ιανουαρίου – Παραμονή Θεοφανίων

Αυτές οι ημέρες τηρούνται με αυστηρή νηστεία, ως έκφραση σεβασμού και κατάνυξης για τα γεγονότα που τιμώνται. Του Προδρόμου γιατί η απόφαση για την αποτομή της κεφαλής του πάρθηκε κατά την διάρκεια ενός πλούσιου δείπνου, η Ύψωση γιατί σύμφωνα με το τυπικό φέρει τα ίσα της Μεγάλης Παρασκευής, και η Παραμονή των Θεοφανίων, επειδή από την ημέρα της εορτής των Χριστουγέννων και όλο το 12ήμερο επιτρέπεται η κατάλυση εις πάντα, έρχεται η Εκκλησία και την παραμονή των Θεοφανίων, μας επαναφέρει στην προετοιμασίας και στην σπουδαιότητα της Δεσποτικής Εορτής και μας καλεί σε νηστεία ώστε να κοινωνήσουμε των Αχράντων Δώρων κατά την ημέρα εκείνη. Να σημειώσουμε εδώ πως υπάρχουν και περίοδοι κατάλυσης εις πάντα. Όπως συμβαίνει κατά το άγιο 12ήμερο των Χριστουγέννων, την Διακαινήσιμο Εβδομάδα και την Εβδομάδα μετά την Πεντηκοστή. Πότε σε κάποια από τις νηστείες μπορούν να διαφοροποιηθούν κάποια πράγματα; Π.χ. κάποιες φορές μπορεί να επιτρέπεται το λάδι.

«Η Εκκλησία, ως στοργική και σοφή μητέρα, δεν αντιμετωπίζει τη νηστεία με νομικίστικο τρόπο, σαν ένα αυστηρό σύστημα απαγορεύσεων, αλλά με πνευματική διάκριση. Η νηστεία δεν είναι αυτοσκοπός· είναι μέσο παιδαγωγίας, ταπείνωσης και αγιασμού. Γι’ αυτό και η Εκκλησία κάνει διαβαθμίσεις και οικονομίες, προσαρμόζοντας τη νηστεία στις περιστάσεις, στη σωματική δύναμη και στην πνευματική ωριμότητα του κάθε ανθρώπου» μας εξηγεί ο πατέρας Γεννάδιος και συνεχίζει εξηγώντας μας κάποιες εξαιρέσεις. «Η Εκκλησία, ακολουθώντας το παράδειγμα του Χριστού, που δεν ήρθε «καταλῦσαι ἀλλὰ πληρῶσαι» τον νόμο (Ματθ. 5,17), εφαρμόζει την οικονομία στους κανόνες του, που μπορεί να σημαίνει την επιείκεια ή την αυστηροποίηση. Αυτό σημαίνει πως ο πνευματικός πατέρας μπορεί, κατά διάκριση, να επιτρέψει στον πιστό χαλάρωση της νηστείας, όπως μπορεί να συμβεί σε περίπτωση ασθένειας ή εγκυμοσύνης, σε βαριά εργασία, ή όταν κάποιος δεν αντέχει σωματικά να τηρήσει πλήρως τη νηστεία, η αυστηροποίηση όταν κάποιος βαρύνεται πνευματικά με κάποιο αμάρτημα. Το βέβαιο είναι ότι πιστός πρέπει να προβαίνει σε αυτό με την άδεια του πνευματικού του και όχι από μόνος του. Η νηστεία σημειώνουν οι πατέρες είναι παθοκτόνος όχι σωματοκτόνος. Έτσι και η νηστεία υπάρχει για τον άνθρωπο, όχι ο άνθρωπος για τη νηστεία. Η νηστεία χωρίς διάκριση μπορεί να οδηγήσει σε υπερηφάνεια ή εξάντληση· γι’ αυτό οι Πατέρες λένε πως: «Καλύτερα να φας λίγο λάδι με ταπείνωση, παρά να νηστεύεις με υπερηφάνεια. Είναι ενδιαφέρον ότι η Εκκλησία μάς διδάσκει να μην υπερβάλλουμε ούτε στην αυστηρότητα ούτε στην χαλάρωση. Η νηστεία είναι πράξη αγάπης και υπακοής, όχι απόδειξη “πνευματικού επιπέδου”. Η «διαφοροποίηση» υπάρχει για να θυμίζει ότι ο σκοπός δεν είναι η τελειότητα της νηστείας, αλλά η τελείωση της καρδιάς. Ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος σημειώνει χαρακτηριστικά: «Αν νηστεύεις, αλλά υπερηφανεύεσαι για τη νηστεία σου, τότε καλύτερα να φας κρέας, γιατί το πάθος της υπερηφανείας είναι βαρύτερο από το φαγητό. Για αυτό πρέπει να πούμε πως όταν είναι περίοδος νηστείας και μας καλέσουν κάπου και μας προσφέρουν αρτύσιμο φαγητό, δεν θα καταλύσουμε την νηστεία για να μην, δήθεν, σκανδαλίσουμε, αλλά και δεν θα προσβάλουμε τους άλλους, διακριτικά και με ευγένεια θα πούμε «ευχαριστώ πολύ, αλλά είναι περίοδος νηστεία αυτόν τον καιρό».

-Γιατί όμως νηστεύουμε συγκεκριμένες τροφές; Ποιος είναι ο συμβολισμός;

«Οι νηστείες συνήθως περιλαμβάνουν αποχή από: Κρέας και γαλακτοκομικά, αυγά, ψάρια και κάποιες ημέρες λάδι και κρασί. Ο συμβολισμός είναι πολυδιάστατος: Το κρέας συμβολίζει δύναμη, εγωισμό και ηδονή. Η αποχή από κρέας δείχνει ότι η ψυχή υπερβαίνει τις αισθήσεις και την πλεονεξία. Αποχή από αυγά και γαλακτοκομικά, αυτά συνδέονται με τη ζωή και την αφθονία, και η αποχή συμβολίζει ταπείνωση και έλεγχο επιθυμιών. Το λάδι και κρασί όταν επιτρέπονται, δηλώνουν χαρά και ευλογία, π.χ. στις Κυριακές ή χαρμόσυνες εορτές μέσα στη νηστεία και όταν απαγορεύονται, η αποχή ενισχύει την πνευματική εγρήγορση. Το ψάρι συμβολίζει τη ζωή και τον Χριστό (ΙΧΘΥΣ = Ιησούς Χριστός Θεού Υιός Σωτήρ) για αυτό και η χρήση του χαρμόσυνες ημέρες εντός νηστείας εκφράζει πνευματική χαρά μέσα στην εγκράτεια. Επομένως η αποχή από συγκεκριμένα τρόφιμα είναι σύμβολο αυτοελέγχου και προσανατολισμού της ψυχής προς τον Θεό. Πρέπει όμως διαρκώς να έχουμε στον νου μας πως η η νηστεία δεν αρκεί μόνο στη στέρηση φαγητού. Οι Πατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν ότι: «Όποιος νηστεύει το σώμα, αλλά πληγώνει την ψυχή του με θυμό, φθόνο και κακία, δεν έχει ωφεληθεί καθόλου.» Για να είναι ολοκληρωμένη η νηστεία, πρέπει να συνδυάζει: Νηστεία της τροφής – εξωτερική πειθαρχία. Νηστεία της γλώσσας – αποχή από λόγια πικρά, κουτσομπολιά, ψέματα. Νηστεία της καρδιάς – αποχή από μίσος, φθόνο, εγωισμό. Προσευχή και ελεημοσύνη – έργα αγάπης προς τον Θεό και τον πλησίον. Ο Άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος λέει: «Ο άνθρωπος που νηστεύει σωστά είναι σαν φλόγα λαμπερή: καίει την αμαρτία, φωτίζει την ψυχή, θερμαίνει με αγάπη τον συνάνθρωπο.» Η νηστεία της τροφής ενεργοποιεί την πνευματική δύναμη, αλλά μόνο όταν συνοδεύεται από έργα αγάπης και εσωτερική καθαρότητα, γίνεται όντως εργαλείο σωτηρίας. Δεν νοείται χριστιανική ζωή χωρίς αγώνα, άθληση, άσκηση. Χωρίς, δηλαδή, την προσπάθεια εκείνη που αναλαμβάνει ο πιστός οδηγούμενος και ενισχυόμενος από την χάρη του Θεού, να απαλλαγεί από το ζυγό της αμαρτίας και την κυριαρχία των παθών και να ακολουθήσει με αυταπάρνηση το θέλημα του Θεού. Ο χριστιανός από τη στιγμή της βάπτισής του μπαίνει στο πνευματικό στάδιο και γίνεται αθλητής. Αυτό παρακαλεί και η εκκλησία το Θεό για το νέο μέλος της: «ον διαφύλαξον αήττητον αγωνιστήν διαμείναι». Στον ασκητικό αυτό αγώνα ιδιαίτερα σημαντική θέση κατέχει και η νηστεία. Αποτελεί ένα από τα καλύτερα όπλα στον αγώνα κατά των παθών. Δεν είναι, επομένως, η νηστεία απλώς η βίωση και η εφαρμογή μίας καλής παράδοσης, ούτε η δουλεία σε νόμο που επιβάλλεται έξωθεν, δεν είναι απλώς μία δίαιτα, ή μία γυμναστική της θέλησης, αλλά η προσπάθεια για να απαλλαγούμε από την δουλεία των παθών (της γαστριμαργίας και της λαιμαργίας), ο αγώνας για να ελευθερωθούμε από την τυραννία που θέλουν να επιβάλλουν τα κτίσματα, επομένως αγώνας για την ελευθερία του προσώπου. Γι’ αυτό και η εκκλησία δίνει μεγάλη σημασία στη νηστεία, η οποία έχει πολλές διαστάσεις και στάδια. Κάθε τι το γνήσιο κινδυνεύει να γίνει κάλπικο. Όπως κι ένα νόμισμα, ακόμη κι ένα έργο τέχνης, κινδυνεύουν να παραχαρακτούν και να γίνουν ψεύτικα. Ο κάτοχός τους μπορεί να ξεγελαστεί. Να νομίζει ότι κατέχει ένα θησαυρό και αυτός να είναι κάλπικος, να μην έχει αντίκρισμα. Η Αγία Γραφή και οι ερμηνευτές της, οι πατέρες της εκκλησίας, καταδικάζουν την τυποποίηση της νηστείας, τη λειψή ή ψεύτικη νηστεία. Η νηστεία δεν είναι ένας ξηρός τύπος. Συνδυάζεται πάντα με τις άλλες αρετές, την εγκράτεια, τη μετάνοια, την προσευχή, τη φιλανθρωπία, την ελεημοσύνη».