EnΟι ωκεανοί υπό ασφυκτική πίεση - "Hotspot" η Μεσόγειος, προειδοποιεί ειδικός
Κλιματική αλλαγή, απώλεια βιοποικιλότητας και ρύπανση
Οι ωκεανοί βρίσκονται υπό άνευ προηγουμένου πίεση από αυτό που ο ΟΗΕ αποκαλεί "τριπλή πλανητική κρίση": κλιματική αλλαγή, απώλεια βιοποικιλότητας και ρύπανση
«Κανένα τμήμα των ωκεανών δεν έχει πλέον γλιτώσει από την τριπλή πλανητική κρίση: κλιματική αλλαγή, απώλεια βιοποικιλότητας και ρύπανση», τονίζει ο Πιερ Μπαουρέλ, γενικός διευθυντής του Mercator Ocean International. Ο κ. Μπαουρέλ ηγείται της προσπάθειας για ψηφιακή παρακολούθηση των ωκεανών μέσω του Ευρωπαϊκού Ψηφιακού Διδύμου του Ωκεανού, πλατφόρμας που αποτυπώνει ψηφιακά κάθε λεπτομέρεια των θαλασσών και αναδεικνύει τη Μεσόγειο ως κρίσιμο hotspot.
Όπως επισημαίνει ο κ. Μπαουρέλ αυτό που παρατηρούν είναι «ιδιαίτερα επείγουσες προκλήσεις στα ύδατα της ΕΕ». Παράλληλα, αναλύει τις περιοχές που ανησυχούν περισσότερο την επιστημονική κοινότητα με τη Μεσόγειο να αναδεικνύεται σε ένα από τα hotspot του πλανήτη. «Τον Ιούνιο του 2025, η λεκάνη της Μεσογείου κατέγραψε τον θερμότερο Ιούνιο που έχει σημειωθεί ποτέ, με θερμοκρασίες επιφάνειας που έφτασαν τους 30 °C, σχεδόν 5 °C πάνω από το κανονικό, και το 62% της επιφάνειάς της να επηρεάζεται από ισχυρούς ή ακραίους θαλάσσιους καύσωνες - το υψηλότερο ποσοστό που έχει παρατηρηθεί ποτέ», υπογραμμίζει.
Αναφερόμενος στη συμβολή της επιστήμης στη μελέτη των ωκεανών ο κ. Μπαουρέλ τονίζει ότι η «επιστήμη αφήνει τον ωκεανό να μιλήσει για τον εαυτό του μέσω διάφανων και αξιόπιστων στοιχείων». Επιπλέον, αναφέρεται στην αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης για την παρακολούθηση των ωκεανών ενώ μιλά για τη συνεργασία με την Ελλάδα και την ελληνική επιστημονική κοινότητα. «Η Ελλάδα είναι από πολλές απόψεις πρωτοπόρα στην Ευρώπη όσον αφορά την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης καθιστώντας την έναν από τους βασικούς συντελεστές στη σύγχρονη ωκεανογραφία», σημειώνει.
Τέλος, μιλά για την μετατροπή του Mercator Ocean International σε διακυβερνητικό οργανισμό που θα ηγηθεί της παγκόσμιας ανάπτυξης προηγμένων ψηφιακών υπηρεσιών για τους ωκεανούς. Σημειώνεται ότι ο κ. Μπαουρέλ, στο πλαίσιο της Γιορτής της Επιστήμης 2025 που διοργανώνει το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος σε συνεργασία με τη γαλλική πρεσβεία, θα συμμετέχει σε συζήτηση αύριο Δευτέρα στις 19.00, με θέμα «Η τεχνητή νοημοσύνη στην Υπηρεσία των Ωκεανών».
Όπως σχολίασε ο καθηγητής, το Mercator Ocean συντονίζει την έκθεση για την Κατάσταση των Ωκεανών του Copernicus για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Μέσα από την 9η έκδοση που δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο, και με τη συμμετοχή περισσότερων από 100 ειδικών από την Ευρώπη και όλο τον κόσμο, παρατηρούμε σαφή και ανησυχητικά σημάδια. Οι ωκεανοί βρίσκονται υπό άνευ προηγουμένου πίεση από αυτό που ο ΟΗΕ αποκαλεί «τριπλή πλανητική κρίση»: κλιματική αλλαγή, απώλεια βιοποικιλότητας και ρύπανση. Ο ωκεανός απορροφά περίπου το 90 % της υπερβολικής θερμότητας που παράγεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και, το 2024, η μέση παγκόσμια θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας έφτασε το ρεκόρ των 21 °C, ενώ ορισμένοι θαλάσσιοι καύσωνες διήρκησαν για πάνω από 300 ημέρες.
Η θέρμανση των ωκεανών έχει σχεδόν διπλασιαστεί από το 2005 και το 2023, το 22% της επιφάνειας των ωκεανών παγκοσμίως βίωσε τουλάχιστον ένα σοβαρό ή ακραίο θαλάσσιο κύμα καύσωνα. Αυτά τα κύματα καύσωνα προκαλούν ήδη μαζική θνησιμότητα μεταξύ των κοραλλιών, των δασών φυκιών και των θαλάσσιων λιβαδιών, μεταβάλλοντας την κατανομή των ψαριών και επιταχύνοντας την εξάπλωση των εισβάλλοντων ειδών.
Παρατηρούνται ιδιαίτερα επείγουσες προκλήσεις στα ύδατα της ΕΕ: συχνούς και έντονους θαλάσσιους καύσωνες στη Μεσόγειο, ταχεία εξάπλωση εισβάλλοντων ειδών όπως το γαλάζιο καβούρι του Ατλαντικού ή «το γενειοφόρο σκουλήκι φωτιάς», καθώς και οξίνιση των ωκεανών που προχωρά ταχύτερα στις ευρωπαϊκές θάλασσες από τον παγκόσμιο μέσο όρο, επηρεάζοντας άμεσα την υδατοκαλλιέργεια και τη βιοποικιλότητα. Η έκθεση για την κατάσταση των ωκεανών υπογραμμίζει, για παράδειγμα, πώς ο καύσωνας του 2023 στη Μεσόγειο συνέβαλε στην κατάρρευση της αλιείας αχιβάδων στο Δέλτα του Πάδου στην Ιταλία.
Η στάθμη της θάλασσας έχει ήδη αυξηθεί κατά περίπου 228 mm από το 1901, με αποτέλεσμα την αύξηση των πλημμυρών, της διάβρωσης και της εισροής αλμυρού νερού, ιδίως στα Δέλτα και στις παράκτιες πόλεις που βρίσκονται σε χαμηλό υψόμετρο.
Αυτές οι αλλαγές επηρεάζουν άμεσα τους πολίτες: από την επισιτιστική ασφάλεια, καθώς τα αποθέματα ψαριών μετακινούνται ή μειώνονται, έως την ασφάλεια των παράκτιων οικισμών, τους κινδύνους για τα λιμάνια, τις υποδομές, τον τουρισμό και την πολιτιστική ταυτότητα των παράκτιων κοινοτήτων. Οι εκθέσεις για την κατάσταση των ωκεανών στοχεύουν ακριβώς στο να μετατρέψουν τους επιστημονικούς δείκτες σε χρήσιμες γνώσεις για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, τις επιχειρήσεις και την κοινωνία.
Η Μεσόγειος μία από τις περιοχές στον πλανήτη που ανησυχούν περισσότερο
Κανένα τμήμα των ωκεανών δεν έχει πλέον γλιτώσει από αυτή την τριπλή πλανητική κρίση, λέει ο κ. Μπαουρέλ. Σε όλο τον κόσμο, η θέρμανση των ωκεανών, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, η οξίνιση και η ρύπανση μάς επηρεάζουν όλους.
Η Μεσόγειος ξεχωρίζει ως ένα από τα πιο ανησυχητικά σημεία (hotspots). Θερμαίνεται ταχύτερα από τους παγκόσμιους ωκεανούς και βιώνει άνευ προηγουμένου θαλάσσιους καύσωνες. Τον Ιούνιο του 2025, η λεκάνη της Μεσογείου κατέγραψε τον θερμότερο Ιούνιο που έχει σημειωθεί ποτέ, με θερμοκρασίες επιφάνειας που έφτασαν τους 30 °C, σχεδόν 5 °C πάνω από το κανονικό, και το 62% της επιφάνειάς της να επηρεάζεται από ισχυρούς ή ακραίους θαλάσσιους καύσωνες -- το υψηλότερο ποσοστό που έχει παρατηρηθεί ποτέ. Οι καύσωνες στις αρχές της σεζόν προσθέτουν επιπλέον πίεση στα οικοσυστήματα και τις κοινωνίες.
Οι πολικές περιοχές παραμένουν ένα άλλο θέμα προτεραιότητας. Ο πάγος της Αρκτικής έχει μειωθεί κατά 4% ανά δεκαετία από το 1979, ενώ ο πάγος της Ανταρκτικής έφτασε στο χαμηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί ποτέ το 2023 -- 1,9 εκατομμύρια km² κάτω από τον μέσο όρο της περιόδου 1993-2010. Αυτές οι αλλαγές διαταράσσουν ολόκληρα οικοσυστήματα, μεταβάλλουν τα καιρικά μοτίβα και επιταχύνουν την άνοδο της στάθμης της θάλασσας σε παγκόσμιο επίπεδο.
Οι ημι-κλειστές θάλασσες, όπως η Βαλτική, είναι εξαιρετικά ευαίσθητες. Το 2022, σχεδόν τα 2/3 της Βαλτικής Θάλασσας βίωσαν θαλάσσιους καύσωνες με ανωμαλίες έως +9,6 °C, σε συνδυασμό με φαινόμενα ευτροφισμού και έλλειψης οξυγόνου, προκαλώντας σοβαρό οικολογικό στρες.
Τέλος, οι «χαμηλές παράκτιες περιοχές » και τα μικρά νησιωτικά κράτη αντιμετωπίζουν ήδη εντονότερες πλημμύρες, διάβρωση και επιπτώσεις καταιγίδων λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας και των πιο έντονων κυμάτων.
Για την εξέλιξη των ακραίων καιρικών φαινομένων και κατά πόσο μπορούν να προβλεφθούν, σημειώνει: «Οι ωκεανοί και η ατμόσφαιρα είναι αδιαχώριστα συστήματα, επομένως οι διαταραχές στον ωκεανό επηρεάζουν έντονα τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Τα βελτιωμένα δίκτυα παρατήρησης και τα πιο ισχυρά μοντέλα σηματοδοτούν την δυνατότητα πρόβλεψης αυτών των φαινομένων με πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια, αλλά οι βασικές τάσεις είναι ανησυχητικές».
Οι εκθέσεις για την κατάσταση των ωκεανών δείχνουν ότι τα ακραία φαινόμενα στον ωκεανό γίνονται όλο και πιο συχνά, πιο έντονα και μεγαλύτερης διάρκειας. Το 1/5 των παγκόσμιων ωκεανών υπέστη σοβαρούς ή ακραίούς θαλάσσιους καύσωνες. Παρατηρούμε επίσης αύξηση των ακραίων κυμάτων, συμπεριλαμβανομένων κυμάτων άνω των 7 μέτρων που καταγράφηκαν στο λιμάνι της Μελίγια κατά τη διάρκεια μιας έντονης καταιγίδας το 2022.
Αυτά τα ακραία φαινόμενα των ωκεανών ενισχύουν τα ακραία φαινόμενα της ξηράς.
Στον τομέα των προβλέψεων, η πρόοδος είναι σημαντική. Μέσω της υπηρεσίας Copernicus Marine Service, το Mercator Ocean λειτουργεί παγκόσμια και περιφερειακά μοντέλα που αφομοιώνουν δορυφορικά και επιτόπια δεδομένα σε σχεδόν πραγματικό χρόνο. Αυτό μας επιτρέπει να βοηθήσουμε στην πρόβλεψη καταιγίδων, θαλασσίων καυσώνων, υψηλών κυμάτων ή πλημμυρών στις ακτές μερικές ημέρες έως εβδομάδες νωρίτερα, παρέχοντας κρίσιμες πληροφορίες έγκαιρης προειδοποίησης.
Ωστόσο, ορισμένα σύνθετα γεγονότα για παράδειγμα, ένα θαλάσσιο κύμα καύσωνα σε συνδυασμό με χαμηλά επίπεδα οξυγόνου και ρύπους, παραμένουν δύσκολο να προβλεφθούν με ακρίβεια.
Εδώ είναι που η επόμενη γενιά εργαλείων, συμπεριλαμβανομένου του European Digital Twin of the Ocean (Ψηφιακό Δίδυμο Ωκεανού) που υποστηρίζεται από υπολογιστές υψηλής απόδοσης και τεχνητή νοημοσύνη, αναμένεται να επιφέρει σημαντική πρόοδο, υπογραμμίζει.
Για μένα, το να δώσω «φωνή» στον ωκεανό σημαίνει να κάνω την μεταβαλλόμενη πραγματικότητά του ορατή και κατανοητή στην κοινωνία και στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, τονίζει ο καθηγητής.
Η επιστήμη δίνει φωνή στον ωκεανό με τρεις τρόπους:
Η επιστήμη δεν μιλά για τον ωκεανό με συμβολικό τρόπο, αφήνει τον ωκεανό να μιλήσει για τον εαυτό του μέσω διάφανων και αξιόπιστων στοιχείων.
Για την πλατφόρμα «Ψηφιακό Δίδυμο Ωκεανού» ( Digital Twin Ocean) και τι παρατηρεί μέχρι στιγμής, ειδικά για την περιοχή της Μεσογείου, ο κ. Μπαουρέλ είπε:
«Η Μεσόγειος είναι μια περιοχή προτεραιότητας για το Digital Twin Ocean, καθώς συγκεντρώνει πολλές παγκόσμιες προκλήσεις σε μια μικρή αλλά πυκνοκατοικημένη λεκάνη.
Επιστημονικές αναλύσεις δείχνουν:
Το Ευρωπαϊκό Ψηφιακό Δίδυμο του Ωκεανού, που αναπτύχθηκε μέσω του προγράμματος EDITO, ενσωματώνει πλέον αυτές τις παρατηρήσεις και τα μοντέλα σε ένα διαδραστικό περιβάλλον. Τα πρώτα παραδείγματα για τη Μεσόγειο επιτρέπουν ήδη στους χρήστες να:
Ο καθηγητής απάντησε σχετικά: Στη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τους Ωκεανούς στη Νίκαια, η Ελλάδα και 11 άλλες ευρωπαϊκές χώρες εξέφρασαν την υποστήριξή τους στην μετατροπή του Mercator Ocean International σε διακυβερνητικό οργανισμό (Intergovernmental Organization - IGO). Κατά τη διάρκεια αυτής της ειδικής εκδήλωσης, η σύμβαση για τον Διακυβερνητικό Οργανισμό (Convention of the future IGO) υιοθετήθηκε και άνοιξε για υπογραφές σε όλα τα ευρωπαϊκά κράτη, με τις πρώτες υπογραφές να έρχονται από τη Νορβηγία και τη Γαλλία.
Αυτό σηματοδότησε ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση της μετατροπής του σε κοινό ευρωπαϊκό και διεθνές απόκτημα αφιερωμένο στα «ψηφιακά συστήματα, πληροφορίες και υπηρεσίες για τους ωκεανούς». Η Ελλάδα υπήρξε βασικός εταίρος σε όλη αυτή τη διαδικασία. Τον Μάρτιο του 2025, το ελληνικό κοινοβούλιο φιλοξένησε μια ειδική συνεδρίαση για το Mercator Ocean IGO, που οργανώθηκε από την ειδική απεσταλμένη του Έλληνα πρωθυπουργού για τους ωκεανούς, Δρ. Αυγερινοπούλου. Η συνεδρίαση αυτή υπογράμμισε το ενδιαφέρον της Ελλάδας να γίνει ιδρυτικό μέλος και τόνισε τη στρατηγική σημασία για τομείς όπως η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, η διαχείριση των υδάτων, οι θαλάσσιες μεταφορές και η ψηφιακή πολιτική. Η συμμετοχή της Ελλάδας ήταν ιδιαίτερα σημαντική.
Οι Έλληνες επιστήμονες είναι διεθνώς αναγνωρισμένοι για την εξειδίκευσή τους στη δημιουργία μοντέλων για τους ωκεανούς και την ψηφιακή καινοτομία κάτι που επισημαίνεται και από τη μακροχρόνια συνεργασία μας. Ιδρύματα όπως το ΕΛΚΕΘΕ και το Πανεπιστήμιο Αθηνών, συμβάλλουν σε αυτό. Επιπλέον, η Ελλάδα είναι από πολλές απόψεις πρωτοπόρα στην Ευρώπη όσον αφορά την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης καθιστώντας την έναν από τους βασικούς συντελεστές στη σύγχρονη ωκεανογραφία.
Το Mercator Ocean είναι ο εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη διαχείριση σημαντικών προγραμμάτων που σχετίζονται με τον θαλάσσιο τομέα, συμπεριλαμβανομένης της ευρωπαϊκής υπηρεσίας πρόγνωσης Copernicus και της ανάπτυξης του μελλοντικού European Digital Twin Ocean. ενώ αποτελεί επίσης ευρωπαϊκό κέντρο, στο οποίο βασίζεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Σε μια εποχή που οι ωκεανοί βρίσκονται στο υψηλότερο επίπεδο της ατζέντας και η Ευρώπη τοποθετείται ως παγκόσμιος ηγέτης στην επιστημονική περιβαλλοντική διακυβέρνηση, είναι απαραίτητο μια σημαντική χώρα στη ναυτιλία όπως η Ελλάδα να συμμετέχει άμεσα στη διακυβέρνηση του Mercator - με την ένταξή της σε αυτόν. Η Ελλάδα θα συμβάλλει στο να διασφαλιστεί ότι οι βασικές «ναυτικές χώρες » της Ευρώπης θα συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων, ενισχύοντας τη συλλογική ικανότητα της Ευρώπης να παρέχει αξιόπιστες ψηφιακές πληροφορίες για τους ωκεανούς και να υποστηρίζει βιώσιμες πολιτικές για την μπλε οικονομία και το κλίμα».
Για τα εργαλεία που αναπτύσσει το Mercator Ocean International και πώς αξιοποιεί τα νέα δεδομένα για να βελτιώσετε τη διαχείριση των ωκεανών, ο κ. Μπαουρέλ είπε: «Οι προτεραιότητές μας σήμερα επικεντρώνονται στην ενίσχυση των ικανοτήτων της Ευρώπης στον τομέα της παρακολούθησης και της διαχείρισης των ωκεανών με δύο βασικούς τρόπους.
Πρώτον, επεκτείνουμε την υπηρεσία Copernicus Marine Service ώστε να περιλαμβάνει τη συστηματική παρακολούθηση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων -- και όχι μόνο των φυσικών και βιογεωχημικών παραμέτρων. Η επέκταση αυτή θα παρέχει μια πληρέστερη και πιο επίκαιρη εικόνα της κατάστασης των ωκεανών, η οποία είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την αειφόρο αλιεία.
Δεύτερον, ενσωματώνουμε τις τεχνολογίες Digital Twin Ocean στην υπηρεσία Copernicus Marine Service. Αυτή η διαδραστική πλατφόρμα επιτρέπει προηγμένες προσομοιώσεις και δοκιμές σεναρίων «τι θα συμβεί αν», βοηθώντας τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και τους επιστήμονες να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, τη διατήρηση, την ασφάλεια στη θάλασσα και την μπλε οικονομία.
Η τεχνητή νοημοσύνη γίνεται βασικός παράγοντας σε όλες αυτές τις δραστηριότητες.
Ο στόχος δεν είναι η τεχνολογία για την τεχνολογία αλλά να διασφαλιστεί ότι οι καλύτερες διαθέσιμες επιστημονικές γνώσεις για τους ωκεανούς θα μετατραπούν σε αξιόπιστες, αξιοποιήσιμες πληροφορίες που θα υποστηρίζουν τις πολιτικές για τη βιώσιμη γαλάζια οικονομία, την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και την αποτελεσματική διαχείριση των ωκεανών.
Ωστόσο, η πιο ελπιδοφόρα πτυχή της τεχνητής νοημοσύνης έγκειται πιθανώς στην ικανότητά της να υποστηρίζει την ανάπτυξη πιο ισχυρών, πιο προσιτών και πιο σχετικών εργαλείων εφαρμογής. Στόχος μας είναι να διευκολύνουμε αυτές τις εξελίξεις παρέχοντας βασικά δεδομένα, γενικά εργαλεία και συνδέσεις σε μια κοινή ευρωπαϊκή πλατφόρμα όπου μπορεί να υποστηρίξει αυτές τις πρωτοβουλίες που είναι προσανατολισμένες στις εφαρμογές. Πρόκειται για έναν τομέα που καθοδηγείται από την καλύτερη δημόσια και ιδιωτική επιχειρηματικότητα, και στον οποίο η Ελλάδα υπερέχει».
Όπως επισημαίνει ο κ. Μπαουρέλ αυτό που παρατηρούν είναι «ιδιαίτερα επείγουσες προκλήσεις στα ύδατα της ΕΕ». Παράλληλα, αναλύει τις περιοχές που ανησυχούν περισσότερο την επιστημονική κοινότητα με τη Μεσόγειο να αναδεικνύεται σε ένα από τα hotspot του πλανήτη. «Τον Ιούνιο του 2025, η λεκάνη της Μεσογείου κατέγραψε τον θερμότερο Ιούνιο που έχει σημειωθεί ποτέ, με θερμοκρασίες επιφάνειας που έφτασαν τους 30 °C, σχεδόν 5 °C πάνω από το κανονικό, και το 62% της επιφάνειάς της να επηρεάζεται από ισχυρούς ή ακραίους θαλάσσιους καύσωνες - το υψηλότερο ποσοστό που έχει παρατηρηθεί ποτέ», υπογραμμίζει.
Αναφερόμενος στη συμβολή της επιστήμης στη μελέτη των ωκεανών ο κ. Μπαουρέλ τονίζει ότι η «επιστήμη αφήνει τον ωκεανό να μιλήσει για τον εαυτό του μέσω διάφανων και αξιόπιστων στοιχείων». Επιπλέον, αναφέρεται στην αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης για την παρακολούθηση των ωκεανών ενώ μιλά για τη συνεργασία με την Ελλάδα και την ελληνική επιστημονική κοινότητα. «Η Ελλάδα είναι από πολλές απόψεις πρωτοπόρα στην Ευρώπη όσον αφορά την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης καθιστώντας την έναν από τους βασικούς συντελεστές στη σύγχρονη ωκεανογραφία», σημειώνει.
Τέλος, μιλά για την μετατροπή του Mercator Ocean International σε διακυβερνητικό οργανισμό που θα ηγηθεί της παγκόσμιας ανάπτυξης προηγμένων ψηφιακών υπηρεσιών για τους ωκεανούς. Σημειώνεται ότι ο κ. Μπαουρέλ, στο πλαίσιο της Γιορτής της Επιστήμης 2025 που διοργανώνει το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος σε συνεργασία με τη γαλλική πρεσβεία, θα συμμετέχει σε συζήτηση αύριο Δευτέρα στις 19.00, με θέμα «Η τεχνητή νοημοσύνη στην Υπηρεσία των Ωκεανών».
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στους ωκεανούς
Όπως σχολίασε ο καθηγητής, το Mercator Ocean συντονίζει την έκθεση για την Κατάσταση των Ωκεανών του Copernicus για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Μέσα από την 9η έκδοση που δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο, και με τη συμμετοχή περισσότερων από 100 ειδικών από την Ευρώπη και όλο τον κόσμο, παρατηρούμε σαφή και ανησυχητικά σημάδια. Οι ωκεανοί βρίσκονται υπό άνευ προηγουμένου πίεση από αυτό που ο ΟΗΕ αποκαλεί «τριπλή πλανητική κρίση»: κλιματική αλλαγή, απώλεια βιοποικιλότητας και ρύπανση. Ο ωκεανός απορροφά περίπου το 90 % της υπερβολικής θερμότητας που παράγεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και, το 2024, η μέση παγκόσμια θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας έφτασε το ρεκόρ των 21 °C, ενώ ορισμένοι θαλάσσιοι καύσωνες διήρκησαν για πάνω από 300 ημέρες.Η θέρμανση των ωκεανών έχει σχεδόν διπλασιαστεί από το 2005 και το 2023, το 22% της επιφάνειας των ωκεανών παγκοσμίως βίωσε τουλάχιστον ένα σοβαρό ή ακραίο θαλάσσιο κύμα καύσωνα. Αυτά τα κύματα καύσωνα προκαλούν ήδη μαζική θνησιμότητα μεταξύ των κοραλλιών, των δασών φυκιών και των θαλάσσιων λιβαδιών, μεταβάλλοντας την κατανομή των ψαριών και επιταχύνοντας την εξάπλωση των εισβάλλοντων ειδών.
Παρατηρούνται ιδιαίτερα επείγουσες προκλήσεις στα ύδατα της ΕΕ: συχνούς και έντονους θαλάσσιους καύσωνες στη Μεσόγειο, ταχεία εξάπλωση εισβάλλοντων ειδών όπως το γαλάζιο καβούρι του Ατλαντικού ή «το γενειοφόρο σκουλήκι φωτιάς», καθώς και οξίνιση των ωκεανών που προχωρά ταχύτερα στις ευρωπαϊκές θάλασσες από τον παγκόσμιο μέσο όρο, επηρεάζοντας άμεσα την υδατοκαλλιέργεια και τη βιοποικιλότητα. Η έκθεση για την κατάσταση των ωκεανών υπογραμμίζει, για παράδειγμα, πώς ο καύσωνας του 2023 στη Μεσόγειο συνέβαλε στην κατάρρευση της αλιείας αχιβάδων στο Δέλτα του Πάδου στην Ιταλία.
Η στάθμη της θάλασσας έχει ήδη αυξηθεί κατά περίπου 228 mm από το 1901, με αποτέλεσμα την αύξηση των πλημμυρών, της διάβρωσης και της εισροής αλμυρού νερού, ιδίως στα Δέλτα και στις παράκτιες πόλεις που βρίσκονται σε χαμηλό υψόμετρο.
Αυτές οι αλλαγές επηρεάζουν άμεσα τους πολίτες: από την επισιτιστική ασφάλεια, καθώς τα αποθέματα ψαριών μετακινούνται ή μειώνονται, έως την ασφάλεια των παράκτιων οικισμών, τους κινδύνους για τα λιμάνια, τις υποδομές, τον τουρισμό και την πολιτιστική ταυτότητα των παράκτιων κοινοτήτων. Οι εκθέσεις για την κατάσταση των ωκεανών στοχεύουν ακριβώς στο να μετατρέψουν τους επιστημονικούς δείκτες σε χρήσιμες γνώσεις για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, τις επιχειρήσεις και την κοινωνία.
Η Μεσόγειος μία από τις περιοχές στον πλανήτη που ανησυχούν περισσότερο
Κανένα τμήμα των ωκεανών δεν έχει πλέον γλιτώσει από αυτή την τριπλή πλανητική κρίση, λέει ο κ. Μπαουρέλ. Σε όλο τον κόσμο, η θέρμανση των ωκεανών, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, η οξίνιση και η ρύπανση μάς επηρεάζουν όλους.
Η Μεσόγειος ξεχωρίζει ως ένα από τα πιο ανησυχητικά σημεία (hotspots). Θερμαίνεται ταχύτερα από τους παγκόσμιους ωκεανούς και βιώνει άνευ προηγουμένου θαλάσσιους καύσωνες. Τον Ιούνιο του 2025, η λεκάνη της Μεσογείου κατέγραψε τον θερμότερο Ιούνιο που έχει σημειωθεί ποτέ, με θερμοκρασίες επιφάνειας που έφτασαν τους 30 °C, σχεδόν 5 °C πάνω από το κανονικό, και το 62% της επιφάνειάς της να επηρεάζεται από ισχυρούς ή ακραίους θαλάσσιους καύσωνες -- το υψηλότερο ποσοστό που έχει παρατηρηθεί ποτέ. Οι καύσωνες στις αρχές της σεζόν προσθέτουν επιπλέον πίεση στα οικοσυστήματα και τις κοινωνίες.
Οι πολικές περιοχές παραμένουν ένα άλλο θέμα προτεραιότητας. Ο πάγος της Αρκτικής έχει μειωθεί κατά 4% ανά δεκαετία από το 1979, ενώ ο πάγος της Ανταρκτικής έφτασε στο χαμηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί ποτέ το 2023 -- 1,9 εκατομμύρια km² κάτω από τον μέσο όρο της περιόδου 1993-2010. Αυτές οι αλλαγές διαταράσσουν ολόκληρα οικοσυστήματα, μεταβάλλουν τα καιρικά μοτίβα και επιταχύνουν την άνοδο της στάθμης της θάλασσας σε παγκόσμιο επίπεδο.
Οι ημι-κλειστές θάλασσες, όπως η Βαλτική, είναι εξαιρετικά ευαίσθητες. Το 2022, σχεδόν τα 2/3 της Βαλτικής Θάλασσας βίωσαν θαλάσσιους καύσωνες με ανωμαλίες έως +9,6 °C, σε συνδυασμό με φαινόμενα ευτροφισμού και έλλειψης οξυγόνου, προκαλώντας σοβαρό οικολογικό στρες.
Τέλος, οι «χαμηλές παράκτιες περιοχές » και τα μικρά νησιωτικά κράτη αντιμετωπίζουν ήδη εντονότερες πλημμύρες, διάβρωση και επιπτώσεις καταιγίδων λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας και των πιο έντονων κυμάτων.
Για την εξέλιξη των ακραίων καιρικών φαινομένων και κατά πόσο μπορούν να προβλεφθούν, σημειώνει: «Οι ωκεανοί και η ατμόσφαιρα είναι αδιαχώριστα συστήματα, επομένως οι διαταραχές στον ωκεανό επηρεάζουν έντονα τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Τα βελτιωμένα δίκτυα παρατήρησης και τα πιο ισχυρά μοντέλα σηματοδοτούν την δυνατότητα πρόβλεψης αυτών των φαινομένων με πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια, αλλά οι βασικές τάσεις είναι ανησυχητικές».
Οι εκθέσεις για την κατάσταση των ωκεανών δείχνουν ότι τα ακραία φαινόμενα στον ωκεανό γίνονται όλο και πιο συχνά, πιο έντονα και μεγαλύτερης διάρκειας. Το 1/5 των παγκόσμιων ωκεανών υπέστη σοβαρούς ή ακραίούς θαλάσσιους καύσωνες. Παρατηρούμε επίσης αύξηση των ακραίων κυμάτων, συμπεριλαμβανομένων κυμάτων άνω των 7 μέτρων που καταγράφηκαν στο λιμάνι της Μελίγια κατά τη διάρκεια μιας έντονης καταιγίδας το 2022.
Αυτά τα ακραία φαινόμενα των ωκεανών ενισχύουν τα ακραία φαινόμενα της ξηράς.
Στον τομέα των προβλέψεων, η πρόοδος είναι σημαντική. Μέσω της υπηρεσίας Copernicus Marine Service, το Mercator Ocean λειτουργεί παγκόσμια και περιφερειακά μοντέλα που αφομοιώνουν δορυφορικά και επιτόπια δεδομένα σε σχεδόν πραγματικό χρόνο. Αυτό μας επιτρέπει να βοηθήσουμε στην πρόβλεψη καταιγίδων, θαλασσίων καυσώνων, υψηλών κυμάτων ή πλημμυρών στις ακτές μερικές ημέρες έως εβδομάδες νωρίτερα, παρέχοντας κρίσιμες πληροφορίες έγκαιρης προειδοποίησης.
Ωστόσο, ορισμένα σύνθετα γεγονότα για παράδειγμα, ένα θαλάσσιο κύμα καύσωνα σε συνδυασμό με χαμηλά επίπεδα οξυγόνου και ρύπους, παραμένουν δύσκολο να προβλεφθούν με ακρίβεια.
Εδώ είναι που η επόμενη γενιά εργαλείων, συμπεριλαμβανομένου του European Digital Twin of the Ocean (Ψηφιακό Δίδυμο Ωκεανού) που υποστηρίζεται από υπολογιστές υψηλής απόδοσης και τεχνητή νοημοσύνη, αναμένεται να επιφέρει σημαντική πρόοδο, υπογραμμίζει.
"Φωνή στον ωκεανό" δίνει η επιστήμη
Για μένα, το να δώσω «φωνή» στον ωκεανό σημαίνει να κάνω την μεταβαλλόμενη πραγματικότητά του ορατή και κατανοητή στην κοινωνία και στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, τονίζει ο καθηγητής.Η επιστήμη δίνει φωνή στον ωκεανό με τρεις τρόπους:
- Με μετρήσεις και παρακολούθηση του ωκεανού
- Μεταφράζοντας τα δεδομένα σε σαφή και αξιοποιήσιμα μηνύματα
- Καθιστώντας την τεχνογνωσία και τις πληροφορίες για τους ωκεανούς προσβάσιμες και διαδραστικές
Η επιστήμη δεν μιλά για τον ωκεανό με συμβολικό τρόπο, αφήνει τον ωκεανό να μιλήσει για τον εαυτό του μέσω διάφανων και αξιόπιστων στοιχείων.
Για την πλατφόρμα «Ψηφιακό Δίδυμο Ωκεανού» ( Digital Twin Ocean) και τι παρατηρεί μέχρι στιγμής, ειδικά για την περιοχή της Μεσογείου, ο κ. Μπαουρέλ είπε:
«Η Μεσόγειος είναι μια περιοχή προτεραιότητας για το Digital Twin Ocean, καθώς συγκεντρώνει πολλές παγκόσμιες προκλήσεις σε μια μικρή αλλά πυκνοκατοικημένη λεκάνη.
Επιστημονικές αναλύσεις δείχνουν:
- Μια ισχυρή τάση θέρμανσης και επαναλαμβανόμενα θαλάσσια κύματα καύσωνα, συμπεριλαμβανομένων φαινομένων που εκτείνονται σε βάθη 1.500 μέτρων.
- Αυξανόμενους παράκτιους κινδύνους, που οφείλονται στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας, την αλλαγή της ενέργειας των κυμάτων και τη μεταβολή των ανεμολογικών μοτίβων.
- Ιδιαίτερα δυναμική βιογεωχημεία, όπως αποδεικνύεται από το φαινόμενο του 2022 νοτιοανατολικά της Κρήτης, όπου μια ασυνήθιστη περίοδος ψύχους προκάλεσε άνθιση φυτοπλαγκτόν 50% πιο έντονη από το μέσο όρο.
Το Ευρωπαϊκό Ψηφιακό Δίδυμο του Ωκεανού, που αναπτύχθηκε μέσω του προγράμματος EDITO, ενσωματώνει πλέον αυτές τις παρατηρήσεις και τα μοντέλα σε ένα διαδραστικό περιβάλλον. Τα πρώτα παραδείγματα για τη Μεσόγειο επιτρέπουν ήδη στους χρήστες να:
- Οπτικοποιήσουν πώς θα εξελιχθούν οι μελλοντικοί θαλάσσιοι καύσωνες και ποιες παράκτιες ή προστατευόμενες περιοχές θα επηρεαστούν περισσότερο.
- Εξερευνήσουν σενάρια παράκτιων πλημμυρών υπό διαφορετικές συνθήκες καταιγίδας και στάθμης της θάλασσας.
- Αξιολογήσουν πώς οι μεταβολές στην κυκλοφορία, τη θερμοκρασία και τα επίπεδα θρεπτικών ουσιών θα μπορούσαν να επηρεάσουν την κατανομή των ειδών, την εξάπλωση των εισβάλλοντων ειδών ή την αλιεία.
Πώς εξελίσσεται η μετατροπή του Mercator Ocean σε διακυβερνητικό οργανισμό και ποια η συνεργασία με την Ελλάδα
Ο καθηγητής απάντησε σχετικά: Στη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τους Ωκεανούς στη Νίκαια, η Ελλάδα και 11 άλλες ευρωπαϊκές χώρες εξέφρασαν την υποστήριξή τους στην μετατροπή του Mercator Ocean International σε διακυβερνητικό οργανισμό (Intergovernmental Organization - IGO). Κατά τη διάρκεια αυτής της ειδικής εκδήλωσης, η σύμβαση για τον Διακυβερνητικό Οργανισμό (Convention of the future IGO) υιοθετήθηκε και άνοιξε για υπογραφές σε όλα τα ευρωπαϊκά κράτη, με τις πρώτες υπογραφές να έρχονται από τη Νορβηγία και τη Γαλλία.Αυτό σηματοδότησε ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση της μετατροπής του σε κοινό ευρωπαϊκό και διεθνές απόκτημα αφιερωμένο στα «ψηφιακά συστήματα, πληροφορίες και υπηρεσίες για τους ωκεανούς». Η Ελλάδα υπήρξε βασικός εταίρος σε όλη αυτή τη διαδικασία. Τον Μάρτιο του 2025, το ελληνικό κοινοβούλιο φιλοξένησε μια ειδική συνεδρίαση για το Mercator Ocean IGO, που οργανώθηκε από την ειδική απεσταλμένη του Έλληνα πρωθυπουργού για τους ωκεανούς, Δρ. Αυγερινοπούλου. Η συνεδρίαση αυτή υπογράμμισε το ενδιαφέρον της Ελλάδας να γίνει ιδρυτικό μέλος και τόνισε τη στρατηγική σημασία για τομείς όπως η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, η διαχείριση των υδάτων, οι θαλάσσιες μεταφορές και η ψηφιακή πολιτική. Η συμμετοχή της Ελλάδας ήταν ιδιαίτερα σημαντική.
Οι Έλληνες επιστήμονες είναι διεθνώς αναγνωρισμένοι για την εξειδίκευσή τους στη δημιουργία μοντέλων για τους ωκεανούς και την ψηφιακή καινοτομία κάτι που επισημαίνεται και από τη μακροχρόνια συνεργασία μας. Ιδρύματα όπως το ΕΛΚΕΘΕ και το Πανεπιστήμιο Αθηνών, συμβάλλουν σε αυτό. Επιπλέον, η Ελλάδα είναι από πολλές απόψεις πρωτοπόρα στην Ευρώπη όσον αφορά την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης καθιστώντας την έναν από τους βασικούς συντελεστές στη σύγχρονη ωκεανογραφία.
Το Mercator Ocean είναι ο εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη διαχείριση σημαντικών προγραμμάτων που σχετίζονται με τον θαλάσσιο τομέα, συμπεριλαμβανομένης της ευρωπαϊκής υπηρεσίας πρόγνωσης Copernicus και της ανάπτυξης του μελλοντικού European Digital Twin Ocean. ενώ αποτελεί επίσης ευρωπαϊκό κέντρο, στο οποίο βασίζεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Σε μια εποχή που οι ωκεανοί βρίσκονται στο υψηλότερο επίπεδο της ατζέντας και η Ευρώπη τοποθετείται ως παγκόσμιος ηγέτης στην επιστημονική περιβαλλοντική διακυβέρνηση, είναι απαραίτητο μια σημαντική χώρα στη ναυτιλία όπως η Ελλάδα να συμμετέχει άμεσα στη διακυβέρνηση του Mercator - με την ένταξή της σε αυτόν. Η Ελλάδα θα συμβάλλει στο να διασφαλιστεί ότι οι βασικές «ναυτικές χώρες » της Ευρώπης θα συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων, ενισχύοντας τη συλλογική ικανότητα της Ευρώπης να παρέχει αξιόπιστες ψηφιακές πληροφορίες για τους ωκεανούς και να υποστηρίζει βιώσιμες πολιτικές για την μπλε οικονομία και το κλίμα».
Για τα εργαλεία που αναπτύσσει το Mercator Ocean International και πώς αξιοποιεί τα νέα δεδομένα για να βελτιώσετε τη διαχείριση των ωκεανών, ο κ. Μπαουρέλ είπε: «Οι προτεραιότητές μας σήμερα επικεντρώνονται στην ενίσχυση των ικανοτήτων της Ευρώπης στον τομέα της παρακολούθησης και της διαχείρισης των ωκεανών με δύο βασικούς τρόπους.
Πρώτον, επεκτείνουμε την υπηρεσία Copernicus Marine Service ώστε να περιλαμβάνει τη συστηματική παρακολούθηση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων -- και όχι μόνο των φυσικών και βιογεωχημικών παραμέτρων. Η επέκταση αυτή θα παρέχει μια πληρέστερη και πιο επίκαιρη εικόνα της κατάστασης των ωκεανών, η οποία είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την αειφόρο αλιεία.
Δεύτερον, ενσωματώνουμε τις τεχνολογίες Digital Twin Ocean στην υπηρεσία Copernicus Marine Service. Αυτή η διαδραστική πλατφόρμα επιτρέπει προηγμένες προσομοιώσεις και δοκιμές σεναρίων «τι θα συμβεί αν», βοηθώντας τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και τους επιστήμονες να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, τη διατήρηση, την ασφάλεια στη θάλασσα και την μπλε οικονομία.
Η τεχνητή νοημοσύνη γίνεται βασικός παράγοντας σε όλες αυτές τις δραστηριότητες.
Ο στόχος δεν είναι η τεχνολογία για την τεχνολογία αλλά να διασφαλιστεί ότι οι καλύτερες διαθέσιμες επιστημονικές γνώσεις για τους ωκεανούς θα μετατραπούν σε αξιόπιστες, αξιοποιήσιμες πληροφορίες που θα υποστηρίζουν τις πολιτικές για τη βιώσιμη γαλάζια οικονομία, την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και την αποτελεσματική διαχείριση των ωκεανών.
Ωστόσο, η πιο ελπιδοφόρα πτυχή της τεχνητής νοημοσύνης έγκειται πιθανώς στην ικανότητά της να υποστηρίζει την ανάπτυξη πιο ισχυρών, πιο προσιτών και πιο σχετικών εργαλείων εφαρμογής. Στόχος μας είναι να διευκολύνουμε αυτές τις εξελίξεις παρέχοντας βασικά δεδομένα, γενικά εργαλεία και συνδέσεις σε μια κοινή ευρωπαϊκή πλατφόρμα όπου μπορεί να υποστηρίξει αυτές τις πρωτοβουλίες που είναι προσανατολισμένες στις εφαρμογές. Πρόκειται για έναν τομέα που καθοδηγείται από την καλύτερη δημόσια και ιδιωτική επιχειρηματικότητα, και στον οποίο η Ελλάδα υπερέχει».
