Το Χριστόψωμο είναι το ευλογημένο ψωμί που παρασκευάζουν οι γυναίκες προς τιμήν του Χριστού με μεγάλη υπομονή και αφοσίωση. Αυτό το χριστουγεννιάτικο ψωμί, αποτελεί παράδοση αιώνων ενώ κάθε περιοχή έχει και τις δικές της εκδοχές. Συμβολίζει την ευλογία και την ευημερία για κάθε οικογένεια. Η εμφάνιση, το σχήμα και η διακόσμηση του Χριστόψωμου καθορίζονται από τις τοπικές συνήθειες κάθε περιοχής. Στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας, στο κέντρο της επιφάνειας διαμορφώνουν με το ζυμάρι το σύμβολο του σταυρού, ενώ στις άκρες τοποθετούν αμύγδαλα και καρύδια που αντιπροσωπεύουν την αφθονία και την πλούσια παραγωγή.

Διαβάστε: Χριστόψωμο: Η παραδοσιακή συνταγή για το ψωμί της αγάπης

Πότε φτιάχνουμε το Χριστόψωμο

Το Χριστόψωμο φτιάχνεται παραδοσιακά τις παραμονές των Χριστουγέννων, συνήθως στις 23 ή 24 Δεκεμβρίου. Η διαδικασία παρασκευής αποτελεί μια ιεροτελεστία που περιλαμβάνει ειδικά υλικά και τελετουργικές κινήσεις.

Η διακόσμηση του Χριστόψωμου εξαρτάται συχνά από το επάγγελμα του νοικοκύρη. Όταν αυτός ασχολείται με τη γεωργία ή την κτηνοτροφία, στο ψωμί σχηματίζουν βόδια και αλέτρι ή πρόβατα και κατσίκια. Σε ορισμένες περιοχές, μέσα στο ζυμάρι τοποθετούν ένα νόμισμα ή κάποιο άλλο σημάδι, ώστε κατά το μοίρασμα να αποκαλυφθεί ο τυχερός της οικογένειας.

Πότε τρώμε το Χριστόψωμο

Το Χριστόψωμο τρώγεται την ημέρα των Χριστουγέννων κατά τη διάρκεια του μεσημεριανού γεύματος. Ο νοικοκύρης παίρνει το Χριστόψωμο, το σταυρώνει, το κόβει και το μοιράζει σε όλα τα μέλη της οικογένειας και σε όσους συμμετέχουν στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Πολλοί συγκρίνουν αυτή τη διαδικασία με το μυστήριο της Θείας Κοινωνίας.

Σε συγκεκριμένες περιοχές, όπως στην Αιτωλία, περίμεναν πριν το κόψουν να έρθει πρώτα ο ιερέας για να το ευλογήσει. Έτσι το Χριστόψωμο αποκτούσε τη θέση ιερής αρτοκλασίας. Μετά την ολοκλήρωση της ευχής, ο ιερέας έπαιρνε το Χριστόψωμο και το έσπαζε πάνω από το κεφάλι του. Αν το κομμάτι που κρατούσε με το δεξί χέρι ήταν μεγαλύτερο, σήμαινε ότι ο σκληρός χειμώνας είχε περάσει και τα ζώα θα γλίτωναν από το κρύο.

Τοπικές παραδόσεις

Ανάμεσα στις πιο εντυπωσιακές παραδόσεις ήταν το σαρακατσάνικο Χριστόψωμο, που περιλάμβανε ολόκληρες παραστάσεις από την ποιμενική ζωή. Οι Σαρακατσάνοι αντιμετωπίζουν τα Χριστούγεννα ως αμιγώς ποιμενική γιορτή και νιώθουν υπερηφάνεια επειδή ο Χριστός γεννήθηκε ανάμεσα σε βοσκούς και πρόβατα.

Στην Κρήτη, η παρασκευή του Χριστόψωμου αποτελεί πραγματική ιεροτελεστία. Χρησιμοποιούνται εκλεκτά υλικά όπως:

  • Ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι υψηλής ποιότητας
  • Ροδόνερο για το άρωμα
  • Μέλι για τη γλυκύτητα
  • Σουσάμι, κανέλα και γαρίφαλα για τη γεύση

Κατά τη διάρκεια του ζυμώματος, οι γυναίκες ψάλλουν παραδοσιακά τραγούδια: "Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει". Αρχικά διαμορφώνουν το ζυμάρι και χρησιμοποιώντας τη μισή ποσότητα δημιουργούν μια κουλούρα. Με την υπόλοιπη μισή ποσότητα κατασκευάζουν με λωρίδες έναν σταυρό.

Το Χριστόψωμο της Μικρασίας

Το μικρασιάτικο Χριστόψωμο ήταν επτάζυμο, δηλαδή ζυμωμένο επτά φορές. Στον Αδραμμυτινό κόλπο, απέναντι από τη βόρεια και ανατολική Λέσβο, προετοίμαζαν τη μαγιά καιρό πριν το ζύμωμα με ρεβιθόζουμο και βασιλικό.

Τα ρεβίθια μουσκεύονταν με αγιασμό και βασιλικό, στη συνέχεια τοποθετούνταν για επτά ημέρες κοντά στα εικονίσματα και ακολουθούσε το σούρωμα. Μετά το έβδομο ζύμωμα, η ζύμη διακοσμούνταν με καρύδια και σουσάμι, ενώ στα νοτιότερα τμήματα του Αδραμμυτινού κόλπου σφραγίζονταν με τα "αιτέλια", μια ξύλινη στρογγυλή σφραγίδα με τον δικέφαλο αετό.

Το μικρασιάτικο Χριστόψωμο καταναλωνόταν το πρωί της ημέρας των Χριστουγέννων μετά την εκκλησία, με την πρώτη μπουκιά να βουτιέται σε γλυκό λιαστό κρασί. Αυτή η μικρασιάτικη παράδοση διατηρείται ακόμη και σήμερα, 100 χρόνια μετά την καταστροφή, σε πολλά σπίτια της Λέσβου, κυρίως σε αυτά με κατοίκους προσφυγικής καταγωγής.

Το έθιμο του Χριστόψωμου παραμένει μια συνήθεια βαθιά ριζωμένη στον ελληνικό πολιτισμό και θεωρείται έργο θείο και έθιμο καθαρά χριστιανικό. Ανάλογα με την περιοχή, το συναντάμε σε διάφορες παραλλαγές ή ονομασίες όπως "το ψωμί του Χριστού", "Σταυροί" ή "βλάχες".