Mάχη μεταξύ αρχαιολόγων για την ''καταγωγή'' των Καρυάτιδων

Φλέγον θέμα των τελευταίων εικοσιτετραώρων είναι η καταγωγή που κρύβουν στα δάχτυλα των ποδιών τους οι Καρυάτιδες της Αμφίπολης. Σύμφωνα με ορισμένους αρχαιολόγους, η μορφολογία των κάτω άκρων τους δηλώνει πασιφανώς την ελληνική τους ταυτότητα. ’λλοι συνάδελφοί τους όμως είναι πολύ πιο επιφυλακτικοί, επισημαίνοντας ότι, ακριβώς αυτό που ονομάζεται «ελληνικό πόδι» στη γλυπτική μπορεί να ενισχύει την άποψη περί της ρωμαϊκής προέλευσης των Καρυάτιδων.

Όπως φάνηκε μόλις αποκαλύφθηκαν ως τα βάθρα τους, οι Κόρες της Αμφίπολης θα μπορούσαν να αποτελούν υπόδειγμα πλαστικής απόδοσης ενός κανόνα της γλυπτικής: Το μεσαίο δάχτυλο του ποδιού αποδίδεται στα αγάλματα πάντα ως μακρύτερο του μεγάλου δαχτύλου. Επίσης, το τρίτο δάχτυλο είναι σημαντικά πιο μικρό και φουσκωτό. Αυτό είναι το χαρακτηριστικό που έμεινε στην ιστορία της τέχνης ως «πους ο ελληνικός».

Το μακρύτερο μεσαίο δάχτυλο θεωρούνταν δείγμα ευγενούς καταγωγής και, μια δοξασία που ενισχύθηκε, διαδόθηκε και επικράτησε κυρίως κατά την περίοδο των κατακτήσεων του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Σε σαφή διάκριση από το «αιγυπτιακό πόδι», τύπο στον οποίον το μεγάλο δάχτυλο προεξέχει, το «ελληνικό πόδι» καθιερώθηκε ακόμη και στην αιγυπτιακή τέχνη, ιδιαίτερα μετά από τη δυναστεία που ίδρυσε ο Πτολεμαίος, ο Μακεδόνας στρατηγός του Αλεξάνδρου.

Παρόλ' αυτά, όπως υπογραμμίζουν ειδικοί στην αρχαία γλυπτική, το «ελληνικό πόδι» όπως αυτό που διακρίνεται εμφανώς πάνω από τα κρηπιδωτά υποδήματα των Καρυάτιδων, αποτελούσε κοινό τόπο, τόσο πριν από την εποχή της ακμής των Μακεδόνων όσο και πολύ μετά από αυτήν. Η γοητεία που ασκούσε στους καλλιτέχνες το προεξέχον μεσαίο δάχτυλο του ποδιού, το διατήρησε δημοφιλές και επίκαιρο σχεδόν επ' άπειρον: Η πορεία του «ελληνικού ποδός» ξεκινά από την αρχαία ελληνική γλυπτική, περνά στη ρωμαϊκή, αναγεννάται με τις κάθε είδους νεο-κλασσικιστικές τάσεις και φτάνει ακόμη και ως τα πελώρια πέλματα του Αγάλματος της Ελευθερίας.

Η γαλλική ονομασία του «ελληνικού ποδιού» είναι επίσης ενδεικτική των θεωριών που έχουν διατυπωθεί γύρω από αυτό: Εκτός από «pied grec» («ελληνικό πόδι»), οι Γάλλοι το αποκαλούν και «pied de Neanderthal», καθώς το προεξέχον μεσαίο δάχτυλο θεωρείται αταβιστικό κατάλοιπο της προέλευσης του ανθρώπου από τους πιθηκοειδείς συγγενείς του στο ζωικό βασίλειο.

Η προέκταση της χρήσης του «ελληνικού ποδιού», τόσο στην τέχνη πριν από την ελληνιστική περίοδο όσο και μετά από αυτήν, αφήνει κάποια περιθώρια επίρρωσης της θεωρίας περί ρωμαϊκής καταγωγής των Καρυάτιδων. Με το ίδιο κριτήριο όμως, επιβεβαιώνεται η ελληνικότητα των επιβλητικών γυναικείων αγαλμάτων στον τάφο της Αμφίπολης.