Εκατό χρόνια μετά τη Συνθήκη της Λωζάννης και την ανταλλαγή των πληθυσμών, έναν αιώνα αφότου οι κάτοικοι της Τραπεζούντας άφησαν ορφανά τα σπίτια τους, ανήμερα της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ακούστηκαν και πάλι οι ψαλμωδίες στην Παναγία Σουμελά, χοροστατούντος του Οικουμενικού Πατριάρχη, Βαρθολομαίου.

Με εξαίρεση τεσσάρων ετών, λόγω κορονοϊού και έργων συντήρησης, οι τουρκικές Αρχές δίνουν από το 2010 άδεια για να τελείται μία φορά τον χρόνο, ανήμερα της Παναγίας, Θεία Λειτουργία εδώ, στο ιστορικό μοναστήρι της Σουμελά, που χρονολογείται από τον 4ο αιώνα. Ιστορία 17 αιώνων, τη σκιά της οποίας αισθάνεται βαριά ο κάθε επισκέπτης -πολλώ δε μάλλον αν έχει μεγαλώσει με προσφυγικά ακούσματα- καθώς ανηφορίζει στις βουνοκορφές της Τραπεζούντας, μέχρι που συναντά καρφωμένη πάνω σε έναν βράχο την αετοφωλιά του Πόντου.

«Αισθάνομαι ότι επανασυνδεόμεθα με το παρελθόν», μας είπε ο κ. Βαρθολομαίος, υπενθυμίζοντας ότι σε αυτά τα ευλογημένα χώματα της Μικράς Ασίας υπάρχουν οι νεκροί μας, και εμφανώς ικανοποιημένος δήλωσε «χαρούμενος και συγκινημένος» που τον αξίωσε ο Θεός για δέκατη φορά να κάνει τη Λειτουργία σε αυτό το Παλλάδιο του ποντιακού Ελληνισμού. Πρωτεργάτης του εγχειρήματος ο Οικουμενικός Πατριάρχης, εμπνευστής όμως ήταν ο μακαριστός μητροπολίτης Δράμας, Παύλος.

Η αγάπη του για την πατρίδα του, την Τραπεζούντα, ήταν τόσο μεγάλη, που ενστάλαξε αυτή την αγάπη και το ενδιαφέρον σε εμάς και στο Πατριαρχείο μας, είπε στο κήρυγμά του ο κ. Βαρθολομαίος. «Αυτή η αγάπη, για την οποία ο αείμνηστος μητροπολίτης Παύλος έθεσε τα θεμέλια, έχει μεγαλώσει ακόμα περισσότερο με το ενδιαφέρον σας, αγαπητοί Τραπεζούντιοι», πρόσθεσε ενώπιον των εκατοντάδων προσκυνητών που ήρθαν όχι μόνο από την Ελλάδα και τη γειτονική Γεωργία, αλλά και από τις ΗΠΑ ή το Ιράν. Προσευχήθηκε για την ειρήνη και την ευημερία όλων των χωρών γύρω από τη Μαύρη Θάλασσα και για το τέλος του πολέμου στην Ουκρανία. Το προηγούμενο διάστημα υπήρξαν έντονα αρνητικά δημοσιεύματα στον τουρκικό Τύπο, αλλά και δηλώσεις πολιτικών κατά της παραχώρησης άδειας για την τέλεση της Λειτουργίας.

Μεταξύ εκείνων που εκφράστηκαν ακραία ήταν και ο εμπνευστής της «Γαλάζιας Πατρίδας», απόστρατος υποναύαρχος Τζιχάτ Γιαϊτζί. «Το να επιτρέψουμε αυτή τη Λειτουργία είναι σαν να συντρίβουμε τη Λωζάννη», είπε, συνδέοντας παράλληλα τον συμβολισμό του εορτασμού στη Σουμελά με την επέτειο της κατάκτησης της Τραπεζούντας από τον Μωάμεθ τον Πορθητή στις 15 Αυγούστου 1461. Ο ίδιος πρότεινε σε αντάλλαγμα με τη Σουμελά να γίνει θρησκευτικό μνημόσυνο για τον Κεμάλ στο τέμενος Φετχιγέ στην Αθήνα. Περίπου τα ίδια επιχειρήματα επικαλέστηκε και ο Κιουρσάτ Ζορλού, εκπρόσωπος του «Καλού Κόμματος» της Μεράλ Ακσενέρ, ο οποίος ζήτησε να ακυρωθεί η άδεια για τη Λειτουργία, όπως και ένας βουλευτής του μικρού ισλαμιστικού «Κόμματος της Νέας Ευημερίας», κυβερνητικού εταίρου του προέδρου Ερντογάν. Οι αντιδράσεις προέρχονται κυρίως από εθνικιστικούς, κεμαλικούς και μιλιταριστικούς κύκλους που πρόσκεινται στην αντιπολίτευση, καθώς και από τους ακροδεξιούς «Γκρίζους Λύκους».

Πρωτοβουλία του Ερντογάν ήταν, άλλωστε, η πρώτη άδεια για Λειτουργία, την εποχή που ο Τούρκος ηγέτης έκανε τα δημοκρατικά ανοίγματα, χρόνια πριν από τα πραξικοπήματα και τη ριζοσπαστικοποίηση της πολιτικής σύγκρουσης στη χώρα.

Ανάλογες δυσκολίες

Δεν ήταν η πρώτη φορά που το Πατριαρχείο βρέθηκε αντιμέτωπο με ανάλογες δυσκολίες. Εχει εμπειρία στο να χειρίζεται τέτοιες καταστάσεις και διαύλους επικοινωνίας με τις τουρκικές Αρχές. Την παραμονή της εορτής εκδόθηκε ανακοίνωση από το Φανάρι, στην οποία αναφέρεται ότι «είμαστε βαθύτατα θλιμμένοι από τη στοχοποίηση της θρησκευτικής μας δραστηριότητας από ορισμένους πολιτικούς τις τελευταίες ημέρες» και τονίζεται η εμπιστοσύνη στις επίσημες Αρχές.

Ερωτηθείς στο τέλος της Λειτουργίας για τις δυσκολίες που αντιμετώπισε το Οικουμενικό Πατριαρχείο σε σχέση με την άδεια, που δόθηκε γραπτώς την τελευταία στιγμή, και τα αρνητικά δημοσιεύματα, ο κ. Βαρθολομαίος απάντησε χαμογελώντας «τις ξεπεράσαμε», για να καταλήξει χαρακτηριστικά: «Ηappy end». Το προηγούμενο απόγευμα ο Οικουμενικός Πατριάρχης τέλεσε τον Εσπερινό στην καθολική εκκλησία της Τραπεζούντας, τη Σάντα Μαρία. Η άδεια των τουρκικών Αρχών για Λειτουργία αφορούσε μόνο τη Σουμελά - δεν δέχτηκαν να παραχωρήσουν τη Μονή της Θεοσκέπαστης για τον Εσπερινό. Ετσι, τη λύση έδωσαν οι καθολικοί. Τα μέτρα ασφαλείας στον φιδωτό δρόμο που οδηγεί στη Σουμελά, αλλά και μέσα σε αυτήν, ήταν ασφυκτικά. Η Χωροφυλακή σταμάτησε το αυτοκίνητό μας σε δύο σημεία ελέγχου στη διαδρομή. Ενας τρίτος έλεγχος έγινε στο σημείο όπου σταματούν τα αυτοκίνητα και ξεκινούν ο πεζόδρομος και το μονοπάτι, ενώ στην πύλη έγινε έλεγχος στα σακίδια και τον εξοπλισμό μας.

Εκ των υστέρων, τα αρνητικά δημοσιεύματα ήταν ελάχιστα. Σχεδόν το σύνολο του τουρκικού Τύπου περιορίστηκε στην τέλεση της Λειτουργίας με περιγραφικό τρόπο, σε γενικές γραμμές, και επικεντρώθηκε στην παρουσία στη Σουμελά του Τάσου Μπακασέτα και του Δημήτρη Κουρμπέλη, ποδοσφαιριστών της τοπικής Τράμπζονσπορ και της Εθνικής Ελλάδας. Ιδιαίτερα θετικό είναι το γεγονός ότι η Λειτουργία μεταδόθηκε στην Ελλάδα από το Mega και γι' αυτό τον λόγο ο Oικουμενικός Πατριάρχης ευχαρίστησε δημόσια τη Διοίκηση του σταθμού.

Αποστολή στην Τραπεζούντα του ανταποκριτή μας, Γιάννη Μανδαλίδη
Δημοσιεύτηκε στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ στις 19/8