Συνταγματικός κρίθηκε από την Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας ο νόμος 5094/2024 για την ίδρυση και λειτουργία παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα. Η ιστορική απόφαση απορρίπτει τις προσφυγές πανεπιστημιακών και συνδικαλιστικών φορέων, ανοίγοντας τον δρόμο για τη λειτουργία 12 συνολικά μη κρατικών πανεπιστημίων από τον Σεπτέμβριο του 2025.



Ιστορική απόφαση για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια στην Ελλάδα

Για «ιστορική απόφαση» έκανε λόγο ο Κυριάκος Πιερρακάκης, πρώην υπουργός Παιδείας, ο οποίος ήταν στο τιμόνι της προσπάθειας θεσμοθέτησης του νόμου. Η νυν υπουργός Παιδείας, Σοφία Ζαχαράκη, δήλωσε πως η απόφαση του ΣτΕ ανοίγει το δρόμο για την υλοποίηση μιας ιστορικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που αφορά τα πανεπιστήμια της χώρας.

Οι υποψήφιοι φοιτητές θα μπορούν να εγγραφούν στα νέα ιδιωτικά πανεπιστήμια από τον Σεπτέμβριο του 2025, δημιουργώντας νέες ευκαιρίες στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.



Το σκεπτικό της απόφασης του Συμβουλίου της Επικρατείας

Σύμφωνα με το σκεπτικό της απόφασης του ΣτΕ, η οποία έκρινε ως συνταγματική την ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων στη χώρα μας υπό αυστηρούς όρους: «Δεν αποκλείεται κατά το Σύνταγμα η ίδρυση και λειτουργία παραρτημάτων αλλοδαπών πανεπιστημίων προερχομένων από την Ευρωπαϊκή Ένωση ή από χώρα συμβεβλημένη στην GATS, κατά τους όρους ειδικού νόμου, με τον οποίον διασφαλίζεται υψηλό επίπεδο σπουδών και προστατεύεται η ακαδημαϊκή ελευθερία».

Η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας, με πρόεδρο τον Μιχάλη Πικραμμένο, συνήλθε σε διασκέψεις στις 2.6.2025 και 13.6.2025 για υποθέσεις σχετικές με την εγκατάσταση και λειτουργία στην Ελλάδα Παραρτημάτων και Νομικών Προσώπων Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης (ΝΠΠΕ).



Κύρια σημεία της δικαστικής απόφασης

Το Δικαστήριο έκρινε ότι οι διατάξεις των παραγράφων 5 και 8 του άρθρου 16 του Συντάγματος ερμηνεύονται σε αρμονία με το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια μπορούν να λειτουργήσουν ενόψει των νεότερων νομοθετικών και νομολογιακών δεδομένων που αφορούν:

• Την παροχή ανώτατης εκπαίδευσης (άρθρο 165 ΣΛΕΕ)
• Την ελευθερία εγκατάστασης (άρθρο 49 ΣΛΕΕ)
• Το θεμελιώδες δικαίωμα ίδρυσης εκπαιδευτικών ιδρυμάτων
• Τον σεβασμό των δημοκρατικών αρχών

Κατόπιν αυτών, απορρίφθηκαν κατά πλειοψηφία τρεις αιτήσεις ακυρώσεως που είχαν ασκηθεί από καθηγητές ΑΕΙ και την ΠΟΣΔΕΠ.



Οι προσφυγές κατά των ιδιωτικών πανεπιστημίων

Κατά του νόμου 5094/2024 είχαν προσφύγει η ΠΟΣΔΕΠ (Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού), επτά πανεπιστημιακοί καθηγητές καθώς και ο πρώην υπουργός Γιώργος Κατρούγκαλος σε συνεργασία με την ΠΟΣΕΕΔΙΠ ΑΕΙ.

Κοινό σημείο όλων των προσφυγών ήταν η θέση ότι ο νόμος παραβιάζει το άρθρο 16 του Συντάγματος, το οποίο απαγορεύει ρητά την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων. Η ΠΟΣΔΕΠ υποστήριξε πως σύμφωνα με το Σύνταγμα, η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου.

Επιπλέον, οι προσφεύγοντες υποστήριξαν ότι η επίκληση του ενωσιακού δικαίου δεν επαρκεί για να θεμελιωθεί η συνταγματικότητα του μέτρου που αφορά τα ιδιωτικά πανεπιστήμια.



Ισοτιμία τίτλων και ακαδημαϊκή ελευθερία

Ένα ακόμη σημείο προβληματισμού ήταν ότι ο νόμος προβλέπει ισοτιμία των τίτλων σπουδών που θα χορηγούν τα ΝΠΠΕ με εκείνους των ελληνικών πανεπιστημίων, χωρίς να απαιτεί αντίστοιχα προσόντα από το διδακτικό προσωπικό τους Προσφυγές κατατέθηκαν και από φορείς που εκπροσωπούν κολλέγια, τα οποία υποστήριξαν ότι η λειτουργία μη κρατικών πανεπιστημίων περιορίζει τη δραστηριότητά τους στον χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Το ΣτΕ έκρινε όμως πως οι περιορισμοί που επιφέρει ο νέος νόμος δεν είναι δυσανάλογοι.

Αξίζει να σημειωθεί ότι για το συγκεκριμένο ζήτημα των ιδιωτικών πανεπιστημίων μειοψήφησαν 11 ανώτατοι δικαστικοί, οι οποίοι τάχθηκαν υπέρ της παραπομπής της υπόθεσης στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Στόχος τους ήταν να εξεταστεί εάν επιτρέπεται από το ευρωπαϊκό και διεθνές δίκαιο (GATS) η ίδρυση τέτοιου τύπου πανεπιστημίων στην Ελλάδα.



Τα νέα μη κρατικά πανεπιστήμια

Η λειτουργία των νέων μη κρατικών πανεπιστημίων αναμένεται να ξεκινήσει τον Σεπτέμβριο του 2025, με τις πρώτες εγγραφές φοιτητών να ξεπερνούν τις 6.000. Ο αριθμός των προσφερόμενων προγραμμάτων σπουδών υπολογίζεται μεταξύ 100 και 120. Αρχικά, η πλειονότητα των νέων ιδρυμάτων αναμένεται να εγκατασταθεί στην Αττική, ενώ κάποια θα λειτουργήσουν και στη Θεσσαλονίκη. Οι αιτήσεις για ίδρυση ΝΠΠΕ από ξένα πανεπιστήμια έχουν ήδη κατατεθεί, με στόχο την πλήρη λειτουργία τους από την επόμενη ακαδημαϊκή χρονιά.

xena-panepistimia


Η διαδικασία ελέγχου των ΝΠΠΕ από την Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ), η οποία ακολουθεί ακριβώς ό,τι ισχύει με τις διαδικασίες και τα κριτήρια για τα δημόσια ΑΕΙ, περιλαμβάνει τα ακόλουθα στάδια:
  • την α’ φάση, όπου πραγματοποιείται έλεγχος του Φακέλου Αδειοδότησης από την ΕΘΑΑΕ και τον ΕΟΠΠΕΠ (για τις υποδομές).
  • τη β’ φάση, κατά την οποία γίνεται η αρχική Πιστοποίηση των Προγραμμάτων Σπουδών από την ΕΘΑΑΕ και δίνεται η Άδεια Έναρξης Λειτουργίας. Και την γ’ φάση, κατά την οποία πραγματοποιείται ετήσια καταγραφή των δεδομένων λειτουργίας από την ΕΘΑΑΕ καθώς και περιοδική πιστοποίηση Προγραμμάτων Σπουδών, και πάλι από την ΕΘΑΑΕ.
Με την απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ περί συνταγματικότητας του νόμου 5094/2024, ανοίγει ο δρόμος για «την υλοποίηση μίας ιστορικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης», δήλωσε η υπουργός Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού, Σοφία Ζαχαράκη.

«Η θεσμοθέτηση της δυνατότητας ίδρυσης και λειτουργίας παραρτημάτων διεθνών πανεπιστημίων στην Ελλάδα αποτελεί ένα κομβικό βήμα για την ενίσχυση της ακαδημαϊκής πολυμορφίας και της ελευθερίας επιλογής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση», είπε χαρακτηριστικά. Όσο για τη σημασία της έλευσης των 12 καταξιωμένων πανεπιστημίων του εξωτερικού στη χώρα μας στο εγγύς μέλλον, η υπουργός υπογράμμισε ότι «ενισχύει τη διεθνοποίηση της ελληνικής εκπαίδευσης και καθιστά την Ελλάδα περιφερειακό κόμβο γνώσης και προοπτικών».

Παράλληλα, στάθηκε στο σημαντικό ρόλο των δημοσίων πανεπιστημίων, τα οποία έχουν ενισχυθεί ουσιαστικά τα τελευταία χρόνια, και τόνισε ότι ο στόχος παραμένει κοινός, τόσο τα δημόσια όσο και τα ιδιωτικά πανεπιστήμια καλούνται να υπηρετήσουν τη συνολική αναβάθμιση της ανώτατης εκπαίδευσης και την προσφορά περισσότερων και καλύτερων επιλογών στους φοιτητές. Επιπλέον, πέρα από την αμιγώς εκπαιδευτική συμβολή τους, το νέο πλαίσιο πρόκειται να παίξει καταλυτικό ρόλο και για την οικονομική ανάπτυξη αλλά και την ενίσχυση του ανθρώπινου κεφαλαίου της χώρας.

Επεσήμανε, ωστόσο, ότι «η Κυβέρνηση παραμένει σταθερά προσηλωμένη στη διασφάλιση της ποιότητας των σπουδών, μέσω ισχυρών μηχανισμών αξιολόγησης και θεσμικής εποπτείας, με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον και τη μακροπρόθεσμη αναβάθμιση της χώρας στον διεθνή εκπαιδευτικό χάρτη».

Ο υπουργός Οικονομικών, Κυριάκος Πιερρακάκης, ο οποίος έφερε ως υπουργός Παιδείας το νόμο 5094/24 προς θεσμοθέτηση, ανέφερε σχετικά με την απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας που τον έκρινε συνταγματικό πως «συνιστά δικαίωση της βούλησης μας να γκρεμίσουμε τείχη, να σπάσουμε ριζωμένα ταμπού, να ξεπεράσουμε ιδεοληψίες και να δώσουμε περισσότερες επιλογές και ευκαιρίες στους φοιτητές που θέλουν να σπουδάσουν στη χώρα μας». Επεσήμανε πως πρόκειται για μία «ιστορική απόφαση», με την οποία «πραγματοποιείται ένα μεγάλο βήμα προόδου και αυτοπεποίθησης». Ο ίδιος, τόνισε πως μέχρι σήμερα, η επίκληση του Συντάγματος, λειτουργούσε ως πρόσχημα από πολλούς, με αποτέλεσμα φοιτητές να ακολουθούν το δρόμο της μετανάστευσης στο εξωτερικό για σπουδές, μην έχοντας άλλη επιλογή. Δεν παρέλειψε δε να αναφερθεί στη σημασία της αρμονικής συνύπαρξης στον ακαδημαϊκό χώρο μεταξύ των μη κρατικών και των δημοσίων πανεπιστημίων, υπογραμμίζοντας πως αυτή «ενισχύει την ακαδημαϊκή ανταγωνιστικότητα, την προσέλκυση επενδύσεων για έρευνα, καινοτομία και διεθνή συνεργασία».

Για επιβεβαίωση και μάλιστα με τον πλέον εμφατικό τρόπο, της «εμβληματικής μεταρρυθμιστικής πολιτικής της κυβέρνησης του Κυριάκου Μητσοτάκη και την ορθότητα και συνταγματική θεμελίωση του νόμου 5094/2024 του τότε Υπουργού Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού, Κυριάκου Πιερρακάκη», μίλησε ο Υφυπουργός Παιδείας αρμόδιος για την Ανώτατη Εκπαίδευση, Καθηγητής Νίκος Παπαϊωάννου, αναφερόμενος στην απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας. Όπως σημείωσε, με αυτή «κατοχυρώνεται η δυνατότητα εγκατάστασης και λειτουργίας παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα, όχι ως απειλή προς το δημόσιο πανεπιστήμιο, αλλά ως ευκαιρία για ανανέωση, αλληλεπίδραση και υγιή ανταγωνισμό».



Λειτουργία 12 μη κρατικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα μετά την απόφαση του ΣτΕ

Όσον αφορά το ενδιαφέρον που έχει ήδη εκδηλωθεί από 12 κορυφαία πανεπιστήμια του εξωτερικού για ίδρυση παραρτημάτων στη χώρα μας, ο Καθηγητής Παπαϊωάννου επισημαίνει ότι «η Ελλάδα καθίσταται ελκυστικός προορισμός όχι μόνο για σπουδές, αλλά και για εκπαιδευτικές επενδύσεις». Την ίδια στιγμή, «το δημόσιο πανεπιστήμιο εξακολουθεί να αποτελεί τον θεμέλιο λίθο του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη το έχει ενισχύσει με αυξημένη χρηματοδότηση και νέες δυνατότητες ανάπτυξης. Το πλαίσιο που διαμορφώσαμε προσφέρει στους φοιτητές περισσότερες ευκαιρίες και στα ιδρύματα περισσότερα εργαλεία να αναπτυχθούν, να συνεργαστούν και να ανταγωνιστούν με όρους εξωστρέφειας και ποιότητας», πρόσθεσε ενώ, όπως δήλωσε σχετικά με τη θεσμική θωράκιση του νόμου, που προσδίδει η απόφαση του ΣτΕ, «η νέα σελίδα στην ανώτατη εκπαίδευση δεν γράφεται με αποκλεισμούς, αλλά με συμπερίληψη, ελευθερία επιλογών και εμπιστοσύνη στην ακαδημαϊκή κοινότητα».

Αναφορικά με την κρίση της Ολομέλειας του ΣτΕ για τη συνταγματικότητα του νόμου περί μη κρατικών ΑΕΙ, ο Ευάγγελος Βενιζέλος στάθηκε ιδιαίτερα στην «τεράστια ερμηνευτική σημασία», που έχει. Συγκεκριμένα είπε: «Χαίρομαι γιατί έγινε αποδεκτή η θεωρητική προσέγγιση που έχω προτείνει περί «επαυξημένου Συντάγματος» που προκύπτει μέσα από τη σύμφωνη με το Δίκαιο της ΕΕ και την ΕΣΔΑ ερμηνεία του Συντάγματος. Χαίρομαι γιατί βρήκε πρακτική εφαρμογή η ερμηνευτική δήλωση στο άρθρο 28 του Συντάγματος που είχα εισηγηθεί στην αναθεώρηση του 2001. Είναι τιμητικό για τον καθηγητή Β. Σκουρή, πρώην Πρόεδρο του ΔΕΕ και εμένα το γεγονός ότι το ΣτΕ υιοθέτησε τις θέσεις που αναπτύξαμε στη σχετική κοινή μας γνωμοδότηση».

Αντιδράσεις καταγράφηκαν από την πλευρά της Νέας Αριστεράς, με τον κ.Νάσο Ηλιόπουλο να σχολιάζει αιχμηρά την απόφαση για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, κάνοντας λόγο για «Χώρα μπανανία – Δικαιοσύνη τσίρκο». Στο ίδιο μήκος κύματος και η ΚΝΕ, που ύστερα από την απόφαση, καλεί τους φοιτητές με τον αγώνα τους «να υπερασπιστούν το δικαίωμά τους σε σύγχρονες, αποκλειστικά δημόσιες και δωρεάν σπουδές».