Σήμερα, 14 Σεπτεμβρίου, σε ολόκληρη την Ελλάδα τιμάται η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, μια από τις σημαντικότερες εορτές του εκκλησιαστικού ημερολογίου. Η ημέρα αυτή δεν αποτελεί μόνο θρησκευτική γιορτή, αλλά και ένα φυσικό σταυροδρόμι εποχών: το καλοκαίρι ολοκληρώνεται, ξεκινά η σπορά, η ατμόσφαιρα γεμίζει μυρωδιά βασιλικού και η χρονιά αρχίζει με πίστη, ελπίδα και εγκράτεια.

Διαβάστε: Ύψωση Τιμίου Σταυρού: Η μεγάλη γιορτή της Ορθοδοξίας και ο λόγος που τηρούμε αυστηρή νηστεία στις 14 Σεπτεμβρίου (Βίντεο)

Ύψωση Τιμίου Σταυρού: Έθιμα και παραδόσεις σε όλη την Ελλάδα

Από τον Θεσσαλικό κάμπο και την Ήπειρο μέχρι τα νησιά του Αιγαίου και τα χωριά της Λέσβου και της Λήμνου, η ημέρα της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού γιορτάζεται με ευλάβεια στις εκκλησίες και συνεχίζεται με παραδοσιακές συνήθειες στο σπίτι και στο τραπέζι.

Στην Αγιάσο, στη Λήμνο, στο Μακρυχώρι, στις αυλές του Αιγαίου και στις εκκλησίες της ηπειρωτικής Ελλάδας, η 14η Σεπτεμβρίου αποτελεί πέρα από θρησκευτικό γεγονός και την αρχή μιας νέας χρονιάς. Οι τελετές περιλαμβάνουν πλύσιμο και αγιασμό, προετοιμασία προζυμιού και σπορά, ενώ στο τραπέζι πρωταγωνιστούν φασολάδα, φρέσκο ψωμί και λίγος βασιλικός στο νερό, σύμβολα καλής αρχής και ευημερίας.

Στο προζύμι βασιλικός και αγιασμός για καλή τύχη

Η παράδοση θέλει ότι όταν η Αγία Ελένη ανακάλυψε τον Σταυρό του Χριστού, στον τόπο αυτό φύτρωνε βασιλικός. Έτσι, σε όλη την Ελλάδα, κάθε αυλή, περβάζι ή αυλόπορτα φιλοξενεί βασιλικό «του Σταυρού». Ο βασιλικός φυτεύεται για να μεταφερθεί στην εκκλησία την ημέρα της γιορτής και να αγιαστεί. Στη συνέχεια, μπαίνει στα σπίτια, φυλάσσεται κοντά στις εικόνες και χρησιμοποιείται σε διάφορες εκφράσεις πίστης.

Η προετοιμασία του προζυμιού συνδέεται επίσης με τη γιορτή του Τιμίου Σταυρού. Οι πιστοί μοιράζονται τα λεγόμενα «Σταυρολούλουδα» – ένα ματσάκι βασιλικού με λίγο δεντρολίβανο. Τοποθετούνται σε βάζο με νερό, το οποίο σουρώνεται και χρησιμοποιείται για την παρασκευή του προζυμιού, προσθέτοντας αλεύρι σε κατάλληλη αναλογία.

Σε περιοχές όπως η Αγιάσος της Λέσβου, οι πιστοί χρησιμοποιούν τον αγιασμό του Σταυρού για να ευλογήσουν το προζύμι τους. Στη Λήμνο, οι νοικοκυρές φέρνουν στην εκκλησία ένα πήλινο δοχείο με νερό, αφήνοντάς το να αγιαστεί. Με αυτό το αγιασμένο νερό παρασκευάζουν το προζύμι της χρονιάς. Το παλιό προζύμι «σβήνει» την εβδομάδα πριν τη γιορτή, αντικαθιστάται από το νέο και ζυμώνεται με ευλογία.

Σπορά και αγιασμός στη Θεσσαλία και αλλού

Για τους γεωργούς, η 14η Σεπτεμβρίου σηματοδοτεί την έναρξη της καλλιεργητικής περιόδου. Η φράση «του Σταυρού σταύρωνε και σπέρνε» δεν είναι μεταφορική: είναι οδηγία. Τη μέρα αυτή «ανοίγει η γη» και οι πρώτοι σπόροι μπαίνουν στο χώμα με αγιασμό, προσευχή και ελπίδα. Σε ορισμένα νησιά, η σπορά γίνεται τελετουργικά, με τον βασιλικό να σταυρώνει τα χωράφια.

Το φαγητό της ημέρας

Η Ημέρα της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού συνδέεται με αυστηρή νηστεία, ως ένδειξη ταπείνωσης και ευλάβειας. Ο πιστός θυμάται τη θυσία του Χριστού και «σταυρώνει» τα πάθη του, αποφεύγοντας κρέας και ψάρι. Κύρια γεύση της μέρας είναι η φασολάδα, που φτιάχνεται με τα πρώτα όσπρια της σοδειάς και έχει συμβολική αξία ως ευλογία. Όταν η γιορτή πέφτει Σάββατο ή Κυριακή, επιτρέπεται το λάδι, δίνοντας τη θέση του στα λαδερά πιάτα.

Στο Μακρυχώρι Καβάλας, κάθε χρόνο στήνεται καζάνι με φασολάδα στην αυλή του σχολείου. Μετά τη Θεία Λειτουργία, οι κάτοικοι τρώνε όλοι μαζί από την ίδια κατσαρόλα, με τους άντρες να τοποθετούν τα καζάνια και τις γυναίκες να προετοιμάζουν τα όσπρια, δημιουργώντας μια συλλογική γιορτή της γειτονιάς. Στην Ήπειρο παρασκευάζονται νηστίσιμες πίτες, στη Νάξο ξεκινά η σπορά, ενώ στην Κρήτη μαγειρεύεται μπριάμ με βασιλικό και εποχικά λαχανικά. Παντού, η μαγειρική της ημέρας υπακούει στον άγραφο κανόνα της λιτότητας με νόημα.

Πατούδα: Το παραδοσιακό κρητικό γλυκό

Ένα από τα πιο δημοφιλή γλυκά της Κρήτης είναι η πατούδα. Αν και πιο γνωστό στην Ιεράπετρα κατά τον Δεκαπενταύγουστο, στη Σητεία σερβίρεται κυρίως την ημέρα του Τιμίου Σταυρού, στις 14 Σεπτεμβρίου, και παρασκευάζεται με καρπούς από τη νέα σοδειά.