Του ΣΩΤΗΡΗ ΞΕΝΑΚΗ

Παρά τους απηνείς διωγμούς από την περίοδο της Αλωσης και μετά, αλλά και την πίεση από το σημερινό καθεστώς Ερντογάν, ο ελάχιστος Ελληνισμός που έχει απομείνει στην Κωνσταντινούπολη θα γιορτάσει τον Δεκαπενταύγουστο σε περισσότερες από δέκα εκκλησίες που είναι αφιερωμένες στη Θεοτόκο. Χτισμένες όλες εδώ και αιώνες, συντηρούνται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και χάρη στην πολύτιμη συμβολή των πιστών, αλλά και μερικών εξεχόντων Ελλήνων που δεν ζουν στην Πόλη, όμως βοηθούν με όποιον τρόπο μπορούν. Οι ναοί της Παναγίας στην Κωνσταντινούπολη ήταν πολύ περισσότεροι στο παρελθόν.

Ορισμένοι από αυτούς καταστράφηκαν κι άλλοι μετατράπηκαν σε τζαμιά από τους Οθωμανούς και τους Νεότουρκους. Τα «ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ», με τη βοήθεια πολύτιμων πληροφοριών από δημοσιογράφους, όπως η Βάνα Στέλλου, που μένει μόνιμα στην Κωνσταντινούπολη, από πηγές, όπως η ιστοσελίδα «Ομογένεια στην Τουρκία», αλλά και από δημοσιεύσεις της βυζαντινολόγου δρος Ελένης Ρωσσίδου- Κουτσού, παρουσιάζουν σήμερα αυτές τις ιστορικές εκκλησίες, μερικές από τις οποίες χτίστηκαν πριν από πολλούς αιώνες.

Οι ιεροί ναοί που είναι αφιερωμένοι στην Παναγία και υπάγονται σε διαφορετικές περιφέρειες της Κωνσταντινούπολης είναι μεταξύ 15 με 20. Ωστόσο, πολλοί από αυτούς υπάρχουν χωρίς να λειτουργούν ή ανοίγουν σπάνια τις πύλες τους για τον κόσμο. Ο κατάλογος που παρουσιάζουν τα «Π» είναι ενδεικτικός, καθώς δεν υπάρχει καμία πλήρης καταγραφή.

Οι εκκλησίες που υπάρχουν σήμερα στην Κωνσταντινούπολη

Ι.Ν. Εισοδίων της Θεοτόκου, Σταυροδρόμι-Ταξίμ

Είναι από τις παλαιότερες εκκλησίες της Κωνσταντινούπολης. Χτισμένη γύρω στα 1720, σε θέση παλιότερης εκκλησίας, διαθέτει πλούσιο εσωτερικό διάκοσμο και αποτελεί στολίδι για την πολιτιστική κληρονομιά της Πόλης. Στην ενορία ανήκουν 70 άτομα. 

Ι.Ν. Ευαγγελισμού Θεοτόκου Ταταούλων

Το ιστορικότερο κομμάτι της περιοχής Προπόδων των Ταταούλων (σημερινό Dolapdere). Ανήκει στα πραγματικά όμορφα αποκτήματα της Πανίερης Εκκλησίας. Στα γεγονότα του 1955 ο ναός υπέστη τρομερές ζημιές, αλλά με την πάροδο του χρόνου και τη θέληση όλων οι «πληγές» επουλώθηκαν γρήγορα.

 Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου Διπλοκιονίου

Μια παλιά, ιστορική εκκλησία. Κάποτε σε αυτήν ανήκαν περίπου 400 ενορίτες. Σήμερα, κανένας.

Ι.Ν. Γενεθλίων της Θεοτόκου Διπλοκιονίου

Ενα όμορφο εκκλησάκι, που έχει εξαιρετικό εσωτερικό διάκοσμο. Δεν υπάρχει ενορία.

Ι.Ν. Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Βαφειοχωρίου

Παλιά εκκλησία, με ωραίο εσωτερικό διάκοσμο, σε πολύ καλή κατάσταση.

 Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου Κουμαριωτίσσης Νεοχωρίου

Ακόμα μία από τις ιστορικές εκκλησίες της περιοχής, με γνήσια ψηφιδωτά και ενδιαφέροντα εσωτερικό χώρο. Επισκεφθείτε την καλύτερα Κυριακή, όταν έχει Θεία Λειτουργία.

Ι.Ν. Παναγίας Ελπίδας Κοντοσκαλίου

Ακόμα μία εκκλησία με μεγάλη ιστορία, που βρίσκεται σε πολύ καλή θέση. Ανοιχτή ώρες εκκλησιών. Δεν έχει πλέον ενορίτες.

Ι.Ν. Γενεθλίων της Θεοτόκου Βελιγραδίου (σερβο-ορθόδοξη)

Πρόκειται για την εκκλησία των Ορθοδόξων Σέρβων της Κωνσταντινούπολης. Ενορία 100 ατόμων. Ανοιχτή ώρες εκκλησιών. Ελέγχεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου Μουχλίου

Mία από τις μικρότερες εκκλησίες  (φωτ.) της Πόλης. Σήμερα τη φροντίζουν 20 ενορίτες. Ανοιχτή ώρες εκκλησιών.

Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου Μπαλίνου

Η εκκλησία διαθέτει πλούσιο εσωτερικό διάκοσμο και εικόνες. Δεν έχει ενορίτες.

Ι.Ν. Παναγίας Βλαχερνών

Ο Ιερός Ναός της Παναγίας των Βλαχερνών ή Βλαχερνίτισσας είναι ένα συγκρότημα όπου θα βρείτε την ομώνυμη εκκλησία, το Αγιο Λούμα, σημερινό Αγίασμα, που πάντοτε αναβλύζει και, φυσικά, τον όμορφο κήπο που περιποιείται και αγαπάει ο πατήρ της εκκλησίας. Δεν έχει ενορίτες, παρ’ όλα αυτά η εκκλησία δέχεται πάρα πολλούς τουρίστες. Λειτουργεί κανονικά σε ώρες εκκλησιών.

Ι.Ν. Παναγίας των Ουρανών Σαλματομβρουκίου

Μία από τις ιστορικότερες εκκλησίες της ευρωπαϊκής πλευράς της Πόλης. Κάποτε ήταν πολύ μεγάλη ενορία και έκανε μεγάλο πανηγύρι στις 25 Μαρτίου. Σήμερα, παρόλο που δεν υπάρχει ενορία, λειτουργεί κανονικά.

 Ι.Ν. Παναγίας Χατζεριώτισσας, Τεκφούρ Σαράι

Ακόμα μία ορθόδοξη εκκλησία κοντά στο Φανάρι. Δεν έχει ενορίτες.

Ι.Ν. Παναγίας Σούδας, Εγρίκαπι

Ο ιερός ναός της Παναγίας στο Εγρίκαπι έχει μια θαυματουργή εικόνα, η οποία και τον έσωσε κατά τις καταστροφές του 1955. Σήμερα η εκκλησία λειτουργεί κανονικά, αν και δεν υπάρχει ενορία.

Ιερό Αγίασμα Μητρόπολης Χαλκηδόνας

Ιερό Αγίασμα της Παναγίας.

Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου Πριγκήπου

Μετά τη Μητρόπολη, αυτός είναι ο δεύτερος ναός της νήσου. Στην ενορία ανήκουν 50 άτομα. Θεωρείται ένας από τους παλιότερους ναούς της Ορθοδοξίας στην Πόλη.

Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου Πρώτης

Ο μοναδικός ναός στη νήσο Πρώτη. Ελάχιστοι είναι οι ομογενείς εκεί. Παρ’ όλα αυτά, η εκκλησία βρίσκεται σε άριστη κατάσταση. Αριθμεί περίπου 25 ενορίτες.

Καταστράφηκαν ή έγιναν ερείπια

Μια σειρά από εκκλησίες και μοναστήρια αφιερωμένα στην Παναγία που βρίσκονται στην Πόλη, σύμφωνα με τη φιλόλογο-βυζαντινολόγο δρα Ελένη Ρωσσίδου-Κουτσού, είτε έχουν καταστραφεί ολοσχερώς είτε έχουν μείνει μονάχα τα ερείπιά τους. Η βυζαντινολόγος σε δημοσιεύσεις της αναφέρεται στα εξής:

Ι.Ν. Παναγίας Χαλκοπρατείων

Βρισκόταν σε μικρή απόσταση από τον ναό της Αγίας Σοφίας. Σχετικά με την ανέγερσή του, άλλοι λένε ότι άρχισε να χτίζεται από την Πουλχερία (450-453) και ολοκληρώθηκε επί Λέοντος Α΄ (457-474) και άλλοι ότι έγινε επί Θεοδοσίου Β΄ (408-450). Στην εκκλησία φυλασσόταν η Αγία Ζώνη της Θεοτόκου και εκεί στεγάσθηκε κατά το έτος 532, για μικρό χρονικό διάστημα, η έδρα του Πατριαρχείου, μετά την πυρκαγιά στην εκκλησία της Αγίας Σοφίας.

Ι.Ν. Παναγίας Αχειροποιήτου

Η ι.μ. της Αχειροποιήτου ήταν η πλέον περίφημη αφιερωμένη στην Παναγία μονή της Κωνσταντινούπολης. Κατά την παράδοση, ιδρύθηκε από τον Μέγα Κωνσταντίνο και τον μοναχό Αβράμιο. Γι’ αυτό λεγόταν και Μονή των Αβρααμιτών. Η εκκλησία πήρε το όνομα Αχειροποίητος γιατί εκεί φυλασσόταν εικόνα της Θεοτόκου η οποία δεν ζωγραφίστηκε με ανθρώπινο χέρι. Η ίδια η Παναγία αποτύπωσε κατά θαυματουργικό τρόπο τη μορφή της στην εικόνα.

Ι.Ν. Παναγίας των Οδηγών

Ηταν μοναστικό κέντρο κοντά στα ανάκτορα των Μαγγάνων. Ονομάζεται Μονή των Οδηγών γιατί από εκεί οι μοναχοί οδηγούσαν τους τυφλούς στο παρακείμενο θαυματουργό Αγίασμα. Στο μοναστηριακό αυτό συγκρότημα υπήρχε από τον 5ο αιώνα ναός αφιερωμένος στην Παναγία. Η αυτοκράτειρα Πουλχερία χάρισε στη μονή θαυματουργή εικόνα της Θεοτόκου, η οποία είχε ιστορηθεί από τον Ευαγγελιστή Λουκά και μεταφέρθηκε από την Αντιόχεια στην Κωνσταντινούπολη. Κατά την Αλωση της Πόλης, καταστράφηκε.

Ι.Μ. της Κεχαριτωμένης  Θεοτόκου

 Ιδρύθηκε από την αυτοκράτειρα Ειρήνη (1066-1123), σύζυγο του Αλεξίου A΄ Κομνηνού (1081-1118) και μητέρα του Ιωάννου Β΄ Κομνηνού (1118-1143). Μέσα στο μοναστήρι υπήρχαν διάφορα φιλανθρωπικά οικήματα και η ελεημοσύνη προς τους πτωχούς αποτελούσε καθημερινό έργο.

Ι.Μ. της Θεοτόκου Ευεργέτιδος

Η μονή βρισκόταν στα δυτικά της Πόλης. Παρείχε στέγη, τροφή, ενδύματα και υποδήματα στους πτωχούς και στους ασθενείς.

Ι.Μ. Παναγίας Παντάνασσας

Η ιερά μονή της Παναγίας Παντάνασσας, κτίσμα του 12ου αιώνα, βρισκόταν βόρεια της Μονής των Οδηγών. Αρχισε να χτίζεται από την αυτοκράτειρα Ξένη, χήρα του Μανουήλ Α΄ Κομνηνού (1143-1180). Μετά τον θάνατό της, το έργο συνέχισε ο Ισαάκιος Β΄ Αγγελος (1185-1195).

Ι.Ν. Παναγίας Βεφά

Ο ιερός ναός της Παναγίας Βεφά είναι υπόγειος και ονομάστηκε έτσι γιατί παλαιότερα κατοικούσε εκεί ο φημισμένος Τούρκος μουσικός Vefa. Βρίσκεται απέναντι από τη Μονή του Παντοκράτορος. Ο ναός καταστράφηκε μετά την Αλωση της Πόλης και αργότερα χτίσθηκε άλλος στη θέση του, που με το Αγίασμα παραδόθηκε στη Μακεδονική Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα της Πόλης. Επισκευάσθηκε μετά τις καταστροφές του 1955 και σήμερα λειτουργεί η εκκλησία και το Αγίασμα ως προσκύνημα.

Ι.Μ. Παναγίας Παραμυθιώτισσας 

Είναι ο ιερός ναός της Παναγίας των Παλατιών όπου εγκαταστάθηκε το Πατριαρχείο μετά την απομάκρυνσή του από την ι.μ. Παναγίας της Παμμακαρίστου (1587). Σήμερα σώζονται μόνο λίγα ερείπια.

Εγιναν τζαμιά ή μουσεία

Ι.Μ. Παμμακαρίστου, Φετιχιέ Τζαμί

Χτίσθηκε το 1294, πάνω από το Φανάρι, από τον Μιχαήλ Γλαβά Δούκα Ταρχανιώτη, πρωτοστράτορα του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β’ Παλαιολόγου. Σύμφωνα με άλλη άποψη ιστορικών και αρχαιολόγων, το 1294 ανακαινίστηκε παλαιότερη κατασκευή, ίσως του 8ου αιώνα, ενώ άλλοι συνδέουν τον ναό με τον Μιχαήλ Ζ’ Δούκα. Μετά την Αλωση, παρέμεινε στα χέρια των Ελλήνων. Λέγεται, μάλιστα, ότι εκεί συναντήθηκε ο Πατριάρχης Γεννάδιος Σχολάριος με τον Μωάμεθ τον Πορθητή, προκειμένου να παραχωρηθούν προνόμια στο Πατριαρχείο. Από το 1456 χρησίμευσε ως έδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου και εκεί εκτίθεντο πολύτιμα σκεύη και ιερά λείψανα. Το 1587 ο Σουλτάνος Μουράτ Γ’ μετέτρεψε την ι.μ. Παμμακαρίστου σε μουσουλμανικό τέμενος, το οποίο ονόμασε «Φετιχιέ Τζαμί» (τέμενος της Κατάκτησης), ως ανάμνηση της κατάκτησης της Γεωργίας και του Αζερμπαϊτζάν. Τ

Τότε, τα ιερά σκεύη και λείψανα μεταφέρθηκαν στον Ναό της Θεοτόκου Παραμυθίας στο Βλαχ Σεράι, όπου μετεγκαταστάθηκε το Πατριαρχείο. Σε αυτή την ιερά μονή έχουν ταφεί ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α’ Κομνηνός, η κόρη του, Αννα Κομνηνή, και πολλά από τα μέλη της δυναστείας των Παλαιολόγων. Σώζονται πολλά και θαυμάσια μωσαϊκά. Από το 1951, οπότε ξεκίνησαν οι φιλότιμες προσπάθειες των Αμερικανών βυζαντινολόγων συντηρητών, ήρθαν στο φως άριστης τέχνης ενδιαφέροντα μωσαϊκά, μεταξύ των οποίων και το επονομαζόμενο «Δέηση». Επίσης, στο τέμενος αυτό έγιναν και πολλές εργασίες και παρεμβάσεις αρχιτεκτονικής υποστήριξης και συντήρησης. Σήμερα, ο κυρίως ναός λειτουργεί ως τέμενος, ενώ το παρεκκλήσιο με τα εξαιρετικά μωσαϊκά έχει μετατραπεί σε μουσείο.

Ι.Μ. Θεοτόκου Κυριώτισσας, Καλεντέρχανε τζαμί

Το τέμενος Καλεντέρχανε (φωτ.) είναι ένα τζαμί στη συνοικία του Σεχζαδέ, το οποίο βρίσκεται νοτίως του υδραγωγείου του Ουάλεντος στην Πόλη. Πριν από την Αλωση της Πόλης ήταν η βυζαντινή εκκλησία της Θεοτόκου Κυριώτισσας, η οποία χρονολογείτο από τον 12ο αιώνα. Λίγο μετά την Αλωση, ο βυζαντινός ναός μετατράπηκε σε ισλαμικό τέμενος.

Μονή της Χώρας

Η Μονή της Χώρας, γνωστή σήμερα ως Καριγιέ Τζαμί, υπήρξε ελληνικό χριστιανικό μοναστήρι στην Κωνσταντινούπολη που μετατράπηκε από τους Οθωμανούς σε τζαμί, κατά τον 16ο αιώνα. Από το 1958 λειτουργεί ως μουσείο.