Αλτμάιερ: Αξιοσημείωτο success story η ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας
Την πεποίθηση πως μία νέα κρίση της ελληνικής οικονομίας θα αποφευχθεί, ακόμη και αν επικρατήσει ύφεση στην υπόλοιπη Ευρώπη εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία και των ενεργειακών συνεπειών αυτής, διατύπωσε ο πρώην υπουργός Οικονομίας και Ενέργειας της Γερμανίας Πέτερ Αλτμάιερ, μιλώντας στο Powergame.gr.
Ο κ. Αλτμάιερ έδωσε τα εύσημα στην ελληνική κυβέρνηση για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των διεθνών επενδυτών, ενώ εκτίμησε πως η τωρινή κρίση, παρότι καταστροφική για την Ουκρανία, μπορεί να προσφέρει ευκαιρίες για χώρες όπως η Ελλάδα, να αναδειχθεί ως ενεργειακός κόμβος.
Ο κ. Αλτμάιερ, ο οποίος θα συμμετάσχει στο «The Second Thessaloniki Metropolitan Summit», που οργανώνουν δύο 24ωρα πριν από τα εγκαίνια της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης, ο Economist και το powergame.gr στις 8 και τις 9 Σεπτεμβρίου, ανέλυσε επίσης πώς η ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρισμού είναι σε μεγάλο βαθμό ενοποιημένη, ούτως ώστε οι ενεργειακές αποφάσεις κρατών όπως η Γερμανία -για ζητήματα όπως η πυρηνική ενέργεια- θα πρέπει να ληφθούν σε συνεννόηση με την Κομισιόν και τους Ευρωπαίους εταίρους.
Αναφέρθηκε στις γεωπολιτικής επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία, στο τέλος του πρότζεκτ του Nord Stream 2, ενώ όσον αφορά στον κανονισμό του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σχετικά με την προαιρετική μείωση της ζήτησης φυσικού αερίου κατά 15% ως το Μάρτιο του 2023, επεσήμανε πως θεωρεί ότι οι προσπάθειες μείωσης θα έπρεπε να γίνουν πανευρωπαϊκά και όπου αυτό είναι δυνατό. Υπενθυμίζοντας στις χώρες που εκφράζουν αμφιβολίες πως και η Γερμανία, στο παρελθόν, είχε επιδείξει αλληλεγγύη στους γείτονές της σε άλλες περιστάσεις, όπως ήταν η κρίση του ευρώ.
Ακολουθεί αναλυτικά η συνέντευξη:
Ο πόλεμος στην Ουκρανία επαναδιαμορφώνει τον ενεργειακό και τον γεωπολιτικό χάρτη της Ευρώπης. Ποιες είναι οι πιο σημαντικές αλλαγές που θα δούμε στο μέλλον;
Ελπίζω ειλικρινά ότι η Ουκρανία θα κερδίσει, υπερασπιζόμενη επιτυχώς το έδαφός της και την ακεραιότητά της ενάντια στη ρωσική επιθετικότητα. Ωστόσο στο κοντινό και μεσοπρόθεσμο μέλλον, η ανατολική και νοτιοανατολική Ευρώπη θα κλονιστεί από τα στρατιωτικά και πολιτικά γεγονότα και τις αναταράξεις. Αυτό απαιτεί απαραιτήτως περισσότερη ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, κοινή δράση καθώς και έναν ενισχυμένο ρόλο για τα κράτη της περιοχής, όπως είναι τα κράτη της Βαλτικής, η Πολωνία, η Ελλάδα και πολλά ακόμη.
Σε πρόσφατη συνέντευξή σας με το γερμανικό δίκτυο RND, προβλέψατε ύφεση στη Γερμανία από τις αρχές του 2023. Αυτό αφορά και την Ευρώπη στο σύνολό της και πόσο θα διαρκέσει; Ποια είναι η διέξοδος;
Πρόσφατα στοιχεία από τη Γερμανία και τη Γαλλία δείχνουν ακόμη μία σχετική ευρωστία της οικονομίας για το β’ τρίμηνο. Ωστόσο, η γεωπολιτική και γεωστρατηγική αβεβαιότητα συνδυασμένη με τον πληθωρισμό που τροφοδοτείται από τις υπερβολικές αυξήσεις στις τιμές της ενέργειας καθώς και τις διαρκείς αναταράξεις στις εφοδιαστικές αλυσίδες στον απόηχο της πανδημίας, μπορεί να έχουν δυσμενείς επιπτώσεις από το δ’ τρίμηνο του 2022. Οι χώρες της ΕΕ – τόσο οι κυβερνήσεις, όσο και ο ιδιωτικός τομέας- θα πρέπει να προετοιμαστούν γι’ αυτό, ώστε να περιορίσουν την αρνητική συνέπεια αυτών των παραγόντων. Ακόμη ελπίζω πως οι οικονομίες μας θα επανέλθουν σε επαρκή ανάπτυξη το δεύτερο μισό του 2023.
Ποια είναι η άποψή σας για τις οικονομικές επιδόσεις της Ελλάδας την τελευταία διετία και πόσο ισχυρό μπορεί να είναι ένα χτύπημα για την ελληνική οικονομία σε περίπτωση ύφεσης σε όλη την Ευρώπη;
Η ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας είναι ένα αξιοσημείωτο success-story. Δεν υπάρχει πλέον καμία δυνατή αμφιβολία πως ήταν ορθή και καλή η απόφαση υποστήριξης της Ελλάδας το 2010 και το 2015 με ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και ενίσχυση. Εργαστήκαμε επίσης πολύ σκληρά για να πείσουμε τις τότε ελληνικές κυβερνήσεις για την ανάγκη πραγματικών μεταρρυθμίσεων και βελτιωμένης ανταγωνιστικότητας. Η τωρινή κυβέρνηση κατάφερε να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη και την πίστη (σε αυτήν) από τους διεθνείς επενδυτές. Όλα αυτά είναι καθησυχαστικά σημάδια και με κάνουν να αισιοδοξώ πως μία ακόμη σοβαρή κρίση μπορεί να αποφευχθεί. Όλες οι πλευρές έχουν πάρει σημαντικά μαθήματα.
Στην ίδια συνέντευξη, αναφέρατε πως ο αγωγός Nord Stream 2 με τη Ρωσία δεν θα λειτουργήσει ξανά και πως είχατε προβλέψει (πριν από τον πόλεμο) ότι ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν αποτελούσε μέγιστο κίνδυνο για την Ευρώπη. Τι θα συμβεί με τον Nord Stream 1 και ποιες θα είναι οι επιπτώσεις για την Ευρώπη; Είναι πολύ αργά για τη Γερμανία για οικονομικά προσιτές ενεργειακές εναλλακτικές;
Μέσα στα τελευταία δεκαπέντε χρόνια είδαμε τις ρωσικές πολιτικές και στρατιωτικές επεμβάσεις σε σχέση με τη Γεωργία, τη Συρία και την Ουκρανία στο παρελθόν. Επομένως, δεν ήταν δυνατή καμία αμφιβολία σχετικά με την ετοιμότητα και προθυμία του προέδρου Πούτιν να χρησιμοποιήσει σχεδόν όλα τα διαθέσιμα μέσα και εργαλεία. Από την οπτική πλευρά της προηγούμενης γερμανικής κυβέρνησης, δεν υπάρχει αμφιβολία για τη Ρωσία πως οποιοδήποτε είδος περαιτέρω επιθετικότητας σε βάρος της Ουκρανίας θα σημάνει το τέλος του πρότζεκτ του Nord Stream 2. Και ειλικρινά, δεν βλέπω καμία προοπτική ο Nord Stream 2 να τεθεί ποτέ σε λειτουργία στο μέλλον.
Είναι επίσης αλήθεια πως το ρωσικό αέριο έχει υπάρξει -και είναι ακόμη- μία σημαντική ενεργειακή πηγή για τη Γερμανία και επίσης, πολλές άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Μέσω του Nord Stream 1, αλλά και διαμέσου της Ουκρανίας και της Πολωνίας. Ως πρώην μέλος της κυβέρνησης δεν είναι ο ρόλος μου να συμβουλεύσω δημόσια την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τις ευρωπαϊκές χώρες σε σχέση με τα συγκεκριμένα βήματα που θα πρέπει να κάνουν μέσα στους ερχόμενους μήνες. Μέχρι τώρα, η Γερμανία είναι η μόνη μεγάλη βιομηχανική χώρα που αποφάσισε να καταργήσει σταδιακά και τον ορυκτό άνθρακα και τα πυρηνικά.
Υπάρχει διαφωνία μεταξύ των κυβερνητικών εταίρων στη Γερμανία σχετικά με την παράταση ζωής των πυρηνικών μονάδων; Ποια είναι η γνώμη σας; Θα μπορούσε αυτό να πυροδοτήσει μία πολιτική κρίση;
Είναι η προσωπική μου άποψη και πεποίθηση πως το θέμα χρήζει μίας σε βάθος συνεννόησης μεταξύ της γερμανικής κυβέρνησης και των Ευρωπαίων εταίρων, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρισμού είναι σε μεγάλο βαθμό ενοποιημένη. Ακόμη και αν το ενεργειακό μείγμα -σύμφωνα με τις Ευρωπαϊκές συνθήκες- παραμένει μία εθνική απόφαση των κρατών-μελών, (κάτι τέτοιο) θα έχει επιπτώσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο για πολλές χώρες. Η Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ και η ανάγκη να προχωρήσει σε συντονισμένα βήματα προς μία κλιματική ουδετερότητα, είναι επιπλέον επιχειρήματα σε σχέση μ’ αυτό.
Συμμερίζεστε τις αμφιβολίες της Ελλάδας και άλλων νοτιοευρωπαϊκών κρατών σχετικά με την απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για την προαιρετική μείωση κατά 15% της ζήτησης φυσικού αερίου ως τον Μάρτιο του 2023; Είναι αυτό ρεαλιστικό;
Για δεκαετίες η Γερμανία έχει παράσχει ηλεκτρική ενέργεια σε πολλούς Ευρωπαίους γείτονές της. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν δείξει αλληλεγγύη στο παρελθόν σε σχέση με το δημόσιο χρέος και την κρίση του ευρώ, καθώς και συμφωνώντας στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Μία πιθανή έλλειψη φυσικού αερίου δεν θα απασχολούσε μόνο τις ευρωπαϊκές χώρες που βασίζονται μερικώς στο ρωσικό φυσικό αέριο, αλλά την ΕΕ στο σύνολό της. Επομένως, οι προσπάθειες μείωσης θα έπρεπε να γίνουν πανευρωπαϊκά και όπου αυτό είναι δυνατό.
Ποιο ρόλο βλέπετε για την Ελλάδα στην τωρινή ενεργειακή κατάσταση στην Ευρώπη; Υπάρχουν οι υποδομές υποδοχής για LNG, ο διασυνδετήριος αγωγός IGB με τη Βουλγαρία, οι προοπτικές για περισσότερες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας…
Η επανεκκίνηση της ελληνικής οικονομίας μετά την τελευταία Ευρω-κρίση ήταν μόνο το ξεκίνημα της ανάκαμψης. Ειλικρινά πιστεύω πως η Ελληνική οικονομία έχει ακόμη τεράστιες δυνατότητες σε σχέση με τις ευρωπαϊκές και παγκόσμιες προοπτικές της. Η τωρινή κρίση που υπήρξε τόσο καταστροφική για τους ανθρώπους στην Ουκρανία και άλλες χώρες, μπορεί ωστόσο να παρουσιάσει σημαντικές ευκαιρίες για χώρες όπως η Ελλάδα. Ως κόμβος εμπορίας και ιδίως ως ενεργειακός κόμβος. Δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, στην παραγωγή και εξαγωγή πράσινου υδρογόνου. Ελπίζω πως αυτή η συνάντηση στη Θεσσαλονίκη θα είναι εξαιρετική χρήσιμη από αυτή τη σκοπιά.
Ο κ. Αλτμάιερ έδωσε τα εύσημα στην ελληνική κυβέρνηση για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των διεθνών επενδυτών, ενώ εκτίμησε πως η τωρινή κρίση, παρότι καταστροφική για την Ουκρανία, μπορεί να προσφέρει ευκαιρίες για χώρες όπως η Ελλάδα, να αναδειχθεί ως ενεργειακός κόμβος.
Ο κ. Αλτμάιερ, ο οποίος θα συμμετάσχει στο «The Second Thessaloniki Metropolitan Summit», που οργανώνουν δύο 24ωρα πριν από τα εγκαίνια της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης, ο Economist και το powergame.gr στις 8 και τις 9 Σεπτεμβρίου, ανέλυσε επίσης πώς η ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρισμού είναι σε μεγάλο βαθμό ενοποιημένη, ούτως ώστε οι ενεργειακές αποφάσεις κρατών όπως η Γερμανία -για ζητήματα όπως η πυρηνική ενέργεια- θα πρέπει να ληφθούν σε συνεννόηση με την Κομισιόν και τους Ευρωπαίους εταίρους.
Αναφέρθηκε στις γεωπολιτικής επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία, στο τέλος του πρότζεκτ του Nord Stream 2, ενώ όσον αφορά στον κανονισμό του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σχετικά με την προαιρετική μείωση της ζήτησης φυσικού αερίου κατά 15% ως το Μάρτιο του 2023, επεσήμανε πως θεωρεί ότι οι προσπάθειες μείωσης θα έπρεπε να γίνουν πανευρωπαϊκά και όπου αυτό είναι δυνατό. Υπενθυμίζοντας στις χώρες που εκφράζουν αμφιβολίες πως και η Γερμανία, στο παρελθόν, είχε επιδείξει αλληλεγγύη στους γείτονές της σε άλλες περιστάσεις, όπως ήταν η κρίση του ευρώ.
Ακολουθεί αναλυτικά η συνέντευξη:
Ο πόλεμος στην Ουκρανία επαναδιαμορφώνει τον ενεργειακό και τον γεωπολιτικό χάρτη της Ευρώπης. Ποιες είναι οι πιο σημαντικές αλλαγές που θα δούμε στο μέλλον;
Ελπίζω ειλικρινά ότι η Ουκρανία θα κερδίσει, υπερασπιζόμενη επιτυχώς το έδαφός της και την ακεραιότητά της ενάντια στη ρωσική επιθετικότητα. Ωστόσο στο κοντινό και μεσοπρόθεσμο μέλλον, η ανατολική και νοτιοανατολική Ευρώπη θα κλονιστεί από τα στρατιωτικά και πολιτικά γεγονότα και τις αναταράξεις. Αυτό απαιτεί απαραιτήτως περισσότερη ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, κοινή δράση καθώς και έναν ενισχυμένο ρόλο για τα κράτη της περιοχής, όπως είναι τα κράτη της Βαλτικής, η Πολωνία, η Ελλάδα και πολλά ακόμη.
Σε πρόσφατη συνέντευξή σας με το γερμανικό δίκτυο RND, προβλέψατε ύφεση στη Γερμανία από τις αρχές του 2023. Αυτό αφορά και την Ευρώπη στο σύνολό της και πόσο θα διαρκέσει; Ποια είναι η διέξοδος;
Πρόσφατα στοιχεία από τη Γερμανία και τη Γαλλία δείχνουν ακόμη μία σχετική ευρωστία της οικονομίας για το β’ τρίμηνο. Ωστόσο, η γεωπολιτική και γεωστρατηγική αβεβαιότητα συνδυασμένη με τον πληθωρισμό που τροφοδοτείται από τις υπερβολικές αυξήσεις στις τιμές της ενέργειας καθώς και τις διαρκείς αναταράξεις στις εφοδιαστικές αλυσίδες στον απόηχο της πανδημίας, μπορεί να έχουν δυσμενείς επιπτώσεις από το δ’ τρίμηνο του 2022. Οι χώρες της ΕΕ – τόσο οι κυβερνήσεις, όσο και ο ιδιωτικός τομέας- θα πρέπει να προετοιμαστούν γι’ αυτό, ώστε να περιορίσουν την αρνητική συνέπεια αυτών των παραγόντων. Ακόμη ελπίζω πως οι οικονομίες μας θα επανέλθουν σε επαρκή ανάπτυξη το δεύτερο μισό του 2023.
Ποια είναι η άποψή σας για τις οικονομικές επιδόσεις της Ελλάδας την τελευταία διετία και πόσο ισχυρό μπορεί να είναι ένα χτύπημα για την ελληνική οικονομία σε περίπτωση ύφεσης σε όλη την Ευρώπη;
Η ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας είναι ένα αξιοσημείωτο success-story. Δεν υπάρχει πλέον καμία δυνατή αμφιβολία πως ήταν ορθή και καλή η απόφαση υποστήριξης της Ελλάδας το 2010 και το 2015 με ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και ενίσχυση. Εργαστήκαμε επίσης πολύ σκληρά για να πείσουμε τις τότε ελληνικές κυβερνήσεις για την ανάγκη πραγματικών μεταρρυθμίσεων και βελτιωμένης ανταγωνιστικότητας. Η τωρινή κυβέρνηση κατάφερε να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη και την πίστη (σε αυτήν) από τους διεθνείς επενδυτές. Όλα αυτά είναι καθησυχαστικά σημάδια και με κάνουν να αισιοδοξώ πως μία ακόμη σοβαρή κρίση μπορεί να αποφευχθεί. Όλες οι πλευρές έχουν πάρει σημαντικά μαθήματα.
Στην ίδια συνέντευξη, αναφέρατε πως ο αγωγός Nord Stream 2 με τη Ρωσία δεν θα λειτουργήσει ξανά και πως είχατε προβλέψει (πριν από τον πόλεμο) ότι ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν αποτελούσε μέγιστο κίνδυνο για την Ευρώπη. Τι θα συμβεί με τον Nord Stream 1 και ποιες θα είναι οι επιπτώσεις για την Ευρώπη; Είναι πολύ αργά για τη Γερμανία για οικονομικά προσιτές ενεργειακές εναλλακτικές;
Μέσα στα τελευταία δεκαπέντε χρόνια είδαμε τις ρωσικές πολιτικές και στρατιωτικές επεμβάσεις σε σχέση με τη Γεωργία, τη Συρία και την Ουκρανία στο παρελθόν. Επομένως, δεν ήταν δυνατή καμία αμφιβολία σχετικά με την ετοιμότητα και προθυμία του προέδρου Πούτιν να χρησιμοποιήσει σχεδόν όλα τα διαθέσιμα μέσα και εργαλεία. Από την οπτική πλευρά της προηγούμενης γερμανικής κυβέρνησης, δεν υπάρχει αμφιβολία για τη Ρωσία πως οποιοδήποτε είδος περαιτέρω επιθετικότητας σε βάρος της Ουκρανίας θα σημάνει το τέλος του πρότζεκτ του Nord Stream 2. Και ειλικρινά, δεν βλέπω καμία προοπτική ο Nord Stream 2 να τεθεί ποτέ σε λειτουργία στο μέλλον.
Είναι επίσης αλήθεια πως το ρωσικό αέριο έχει υπάρξει -και είναι ακόμη- μία σημαντική ενεργειακή πηγή για τη Γερμανία και επίσης, πολλές άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Μέσω του Nord Stream 1, αλλά και διαμέσου της Ουκρανίας και της Πολωνίας. Ως πρώην μέλος της κυβέρνησης δεν είναι ο ρόλος μου να συμβουλεύσω δημόσια την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τις ευρωπαϊκές χώρες σε σχέση με τα συγκεκριμένα βήματα που θα πρέπει να κάνουν μέσα στους ερχόμενους μήνες. Μέχρι τώρα, η Γερμανία είναι η μόνη μεγάλη βιομηχανική χώρα που αποφάσισε να καταργήσει σταδιακά και τον ορυκτό άνθρακα και τα πυρηνικά.
Υπάρχει διαφωνία μεταξύ των κυβερνητικών εταίρων στη Γερμανία σχετικά με την παράταση ζωής των πυρηνικών μονάδων; Ποια είναι η γνώμη σας; Θα μπορούσε αυτό να πυροδοτήσει μία πολιτική κρίση;
Είναι η προσωπική μου άποψη και πεποίθηση πως το θέμα χρήζει μίας σε βάθος συνεννόησης μεταξύ της γερμανικής κυβέρνησης και των Ευρωπαίων εταίρων, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρισμού είναι σε μεγάλο βαθμό ενοποιημένη. Ακόμη και αν το ενεργειακό μείγμα -σύμφωνα με τις Ευρωπαϊκές συνθήκες- παραμένει μία εθνική απόφαση των κρατών-μελών, (κάτι τέτοιο) θα έχει επιπτώσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο για πολλές χώρες. Η Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ και η ανάγκη να προχωρήσει σε συντονισμένα βήματα προς μία κλιματική ουδετερότητα, είναι επιπλέον επιχειρήματα σε σχέση μ’ αυτό.
Συμμερίζεστε τις αμφιβολίες της Ελλάδας και άλλων νοτιοευρωπαϊκών κρατών σχετικά με την απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για την προαιρετική μείωση κατά 15% της ζήτησης φυσικού αερίου ως τον Μάρτιο του 2023; Είναι αυτό ρεαλιστικό;
Για δεκαετίες η Γερμανία έχει παράσχει ηλεκτρική ενέργεια σε πολλούς Ευρωπαίους γείτονές της. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν δείξει αλληλεγγύη στο παρελθόν σε σχέση με το δημόσιο χρέος και την κρίση του ευρώ, καθώς και συμφωνώντας στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Μία πιθανή έλλειψη φυσικού αερίου δεν θα απασχολούσε μόνο τις ευρωπαϊκές χώρες που βασίζονται μερικώς στο ρωσικό φυσικό αέριο, αλλά την ΕΕ στο σύνολό της. Επομένως, οι προσπάθειες μείωσης θα έπρεπε να γίνουν πανευρωπαϊκά και όπου αυτό είναι δυνατό.
Ποιο ρόλο βλέπετε για την Ελλάδα στην τωρινή ενεργειακή κατάσταση στην Ευρώπη; Υπάρχουν οι υποδομές υποδοχής για LNG, ο διασυνδετήριος αγωγός IGB με τη Βουλγαρία, οι προοπτικές για περισσότερες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας…
Η επανεκκίνηση της ελληνικής οικονομίας μετά την τελευταία Ευρω-κρίση ήταν μόνο το ξεκίνημα της ανάκαμψης. Ειλικρινά πιστεύω πως η Ελληνική οικονομία έχει ακόμη τεράστιες δυνατότητες σε σχέση με τις ευρωπαϊκές και παγκόσμιες προοπτικές της. Η τωρινή κρίση που υπήρξε τόσο καταστροφική για τους ανθρώπους στην Ουκρανία και άλλες χώρες, μπορεί ωστόσο να παρουσιάσει σημαντικές ευκαιρίες για χώρες όπως η Ελλάδα. Ως κόμβος εμπορίας και ιδίως ως ενεργειακός κόμβος. Δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, στην παραγωγή και εξαγωγή πράσινου υδρογόνου. Ελπίζω πως αυτή η συνάντηση στη Θεσσαλονίκη θα είναι εξαιρετική χρήσιμη από αυτή τη σκοπιά.