Έως επτά δισ. ευρώ πόρους θα προσθέσει το REPowerEU στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0». Το ακριβές ύψος, όπως αναφέρει ο αρμόδιος αν. Υπουργός Οικονομικών Θόδωρος Σκυλακάκης στο powergame.gr, θα καθοριστεί ανάλογα και με το πόσα δάνεια θα ζητήσει η χώρα. Από τους πόρους αυτούς, περίπου 770 εκατ. ευρώ θα είναι επιχορηγήσεις και τα υπόλοιπα δάνεια. Αναφερόμενος στους στόχους του προσχεδίου του προϋπολογισμού, ο κ. Σκυλακάκης αναφέρει ότι βασική επιδίωξη είναι η αποφυγή της ύφεσης, η οποία χτυπά την πόρτα της Ευρωζώνης. Για την Ελλάδα, σημειώνει ότι θα υπάρξει επιβράδυνση, αλλά όχι ύφεση. Προς την κατεύθυνση αυτή θα συμβάλλει τόσο το Ταμείο Ανάκαμψης, όσο και η επενδυτική δυναμική της χώρας, που έχει αναπτυχθεί και η οποία δύσκολα μπορεί να ανακοπεί.

Ποιοι είναι οι στόχοι του προσχεδίου του προϋπολογισμού του 2023, που καταθέσατε πριν από λίγες ημέρες και από τι θα εξαρτηθεί η ορθή εκτέλεσή του;

Δύο είναι οι βασικοί στόχοι του προϋπολογισμού. Πρώτον, να μην περάσει η χώρα σε ύφεση και δεύτερον, ενόψει της ενεργειακής κρίσης που ακόμη βιώνουμε, να καλυφθούν οι ανάγκες της κοινωνίας και της οικονομίας. Όλα αυτά, μαζί με τον αναγκαίο περιορισμό της επίτευξης ενός χαμηλού μεν, αλλά πρωτογενούς πλεονάσματος δε, όπως αυτό περιγράφεται στο προσχέδιο. Αυτή είναι η βασική στόχευση του προϋπολογισμού για το 2023. Από τι θα εξαρτηθεί η επίτευξη των στόχων αυτών; Κατά κύριο λόγο, από το πώς θα εξελιχθεί ο πόλεμος στην Ουκρανία. Διότι αυτό είναι το γεγονός που άνοιξε τον νέο κύκλο ύφεσης και στον οποίο οδηγούνται οι δυτικές οικονομίες με τις αποφάσεις των μεγάλων κεντρικών τραπεζών, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον πληθωρισμό. Η διάρκεια αυτής της ύφεσης -η οποία για εμάς θα έχει την μορφή επιβράδυνσης και όχι της ύφεσης- θα εξαρτηθεί αποκλειστικά από την εξέλιξη του πολέμου στην Ουκρανία. Μπορεί να είναι βραχύβια ή και να μην συμβεί τεχνικά.

Η αίσθησή σας πάντως είναι ότι τα πιο δύσκολα δεν πέρασαν ακόμη, αφού στο προσχέδιο του προϋπολογισμού, υπάρχει σαφής πρόβλεψη για αλλαγές των βασικών μεγεθών του με την οριστική κατάθεση του προϋπολογισμού. Συμπεραίνω σωστά;

Πιστεύω ότι βρισκόμαστε κοντά στο τελευταίο άνω σημείο της καμπύλης της κρίσης. Εμάς δεν μας φοβίζει τόσο η υφεσιακή στροφή. Αυτή κατά κύριο λόγο θα προκύψει στην Ευρώπη από την παρεμπόδιση των αλυσίδων προσφοράς -και κυρίως του φυσικού αερίου- και τις επιπτώσεις που θα έχει αυτή σε κάποιες βόρειες χώρες λόγω της έλλειψης του φυσικού αερίου. Θα περιορίσει δηλαδή τη δυνατότητα των μεγάλων βιομηχανικών επιχειρήσεων της Βόρειας Ευρώπης να προσφέρουν το σύνολο των προϊόντων που προσέφεραν στην προηγούμενη φάση και μέχρι τώρα. Η ύφεση στην Ευρώπη, δεν προκαλείται μόνον από την αύξηση των επιτοκίων, αλλά και από τους περιορισμούς του φυσικού αερίου, πράγμα που δεν ισχύει για τη χώρα μας.

 

Είναι δυνατόν, όμως, η Ευρώπη και η Ευρωζώνη να έχει ύφεση και η Ελλάδα που εξάγει το 60% ή το 70% των αγαθών της στις χώρες αυτές, να μην αντιμετωπίσει ύφεση;

Ναι, γιατί η Ελλάδα έχει λάβει τα περισσότερα από το Ταμείο Ανάκαμψης με βάση το κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Επίσης, καταγράφει μια επενδυτική ανάκαμψη πολύ ισχυρή. Οι επενδύσεις, σε αντίθεση με τις εξαγωγές, μπορεί να γίνονται ασύγχρονα με έναν υφεσιακό κύκλο. Μάλιστα, πολλές φορές, οι επενδύσεις είναι αυτές που προκαλούν το τέλος ενός υφεσιακού κύκλου. Η Ελλάδα επειδή βγαίνει από μια δεκαετία επενδυτικής «ερήμου», έχει μια δυναμική που αφορά την ίδια τη χώρα και η οποία εξ αυτού του λόγου, μπορεί να κινηθεί αντίθετα με τον οικονομικό κύκλο. Επομένως, ο συνδυασμός των δαπανών του Ταμείου Ανάκαμψης και της αντίθετης πορείας των επενδύσεων προς τον υφεσιακό κύκλο, μπορεί να κρατήσει τη χώρα εκτός ύφεσης. Τα νούμερα και τις δύο περιπτώσεις, είναι πολύ μεγάλα (σ.σ. του Ταμείου Ανάκαμψης και των επενδύσεων).

 

 

H κατάρτιση του προσχεδίου του προϋπολογισμού, με ποιες παραδοχές έγιναν στο θέμα του ενεργειακού κόστους;

H βασική παραδοχή είναι ότι θα έχουμε φυσικό αέριο (Φ.Α.) που η τιμή του TTF δεν θα ξεπερνά τα 200 ευρώ κατά μέσο όρο και ότι το πετρέλαιο θα κινηθεί κοντά στα 100 δολάρια το βαρέλι.

 

Έχουμε μια εκτίμηση του επιπρόσθετου κόστους που κατέβαλε η χώρα εξαιτίας της ενεργειακής κρίσης π.χ. από το καλοκαίρι του 2021 έως και σήμερα;

Κατ’ ελάχιστον 4 έως 5 δισ. ευρώ, αν δούμε μόνον το ΑΕΠ. Αυτό είναι το κόστος που πληρώσαμε παραπάνω για το αέριο. Το συνολικό κόστος είναι πιο δύσκολο να υπολογιστεί, αλλά το μεγαλύτερο ενεργειακό κόστος για την χώρα, αφορά στο Φ.Α.

 

 

Γιατί η Ευρώπη αργεί να αντιδράσει σε αυτή τη λαίλαπα της ενεργειακής κρίσης;

Απλά γιατί η Ευρώπη δεν είχε ποτέ μια κοινή ενεργειακή πολιτική. Αντίθετα, κάθε χώρα αξιοποιεί εντελώς διαφορετικά ενεργειακά συστήματα με αντιδιαμετρικές εθνικές στρατηγικές. Άλλος βασίζεται κατά κύριο λόγο σε ρωσικό φυσικό αέριο, άλλος στον λιθάνθρακα υψηλής απόδοσης, αλλά με ακριβές ρήτρες CO2, άλλος διαθέτει λιγνίτη χαμηλής απόδοσης με ακόμη υψηλότερους ρύπους CO2 -δηλαδή η Ελλάδα- άλλος πυρηνικά, άλλος δεν είχε τίποτε απ’ όλα αυτά κι έδωσε μεγάλη σημασία στις ΑΠΕ. Όλες αυτές οι πολύ διαφορετικές τοπικές ενεργειακές συνθήκες και το γεγονός ότι οι διασυνδέσεις στην Ευρώπη τόσο για το Φ.Α. όσο και τον ηλεκτρισμό δεν βασίζουν την λειτουργία τους στη λογική μιας ενιαίας αγοράς, συνεπάγονται τελείως διαφορετικά συμφέροντα, που όταν καλείσαι να λάβεις αποφάσεις, καθιστούν πολύ πιο δύσκολη την κατάκτηση μιας ευρύτερης συναίνεσης που αποτελεί προϋπόθεση για κοινές ευρωπαϊκές πολιτικές.

 

Πιστεύετε ότι στο τέλος θα κυριαρχήσει η λογική και η κοινή στάση; Θυμίζω το Ταμείο Ανάκαμψης,το οποίο άργησε μεν, έγινε δε…

Εντάξει, δεν έγινε και τίποτε δραματικό με το Ταμείο Ανάκαμψης. Δόθηκαν 770 δισ. ευρώ πρόσθετες επενδύσεις, συν κάποια δάνεια. Δεν είναι κάτι που θα αλλάξει τη ροή των πραγμάτων. Απλά θα επιταχύνει την ενεργειακή μετάβαση. Μιλάμε για μια επιτάχυνση, και μάλιστα όχι μεγάλης κλίμακας επιτάχυνση.

 

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η Ελλάδα έχει ως εθνικό στόχο την απόκτηση επενδυτικής βαθμίδας μέσα στο α’εξάμηνο του 2023. Θα το επιτύχουμε ή όχι; Και αν όχι από τι θα εξαρτηθεί;

Θα εξαρτηθεί από το αν θα έχουμε πολιτική σταθερότητα. Και γι’ αυτό εγώ πιστεύω ότι θα το επιτύχουμε.

 

Θα είναι μέσα στο α’ εξάμηνο;

Το πότε θα το πετύχουμε είναι συνάρτηση του πότε θα επιτευχθεί η πολιτική σταθερότητα.

 

Επίσης, μέσα στο ίδιο περιβάλλον η απόδοση του ελληνικού 10ετούς ομολόγου έχει μεγαλώσει απότομα. Βεβαίως αυτό ισχύει και για πολλές άλλες χώρες. Πόσο όμως αυτό θα δυσκολεύει την ανάπτυξη της χώρας;

Εμείς πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί γιατί έχουμε πάρα πολύ υψηλό χρέος. Φέτος, βεβαίως, θα μειωθεί σημαντικά, αφού από 193,3% που ήταν πέρυσι θα μειωθεί στο 169%. Του χρόνου, στόχος είναι να βρεθεί στο 162%. Αυτή είναι η εικόνα και σε ό,τι αφορά το ΑΕΠ, και καθώς βρισκόμαστε πολύ κοντά στο τέλος του έτους, η εκτίμηση (για εφέτος) είναι μαθηματικά βέβαιο ότι θα επιτευχθεί. Σημειώνω ότι το 2019 το χρέος ήταν στο 180,7%. Συνεπώς, βγαίνουμε από την κρίση με χαμηλότερο χρέος απ’ ό,τι όταν μπήκαμε. Κι έχοντας στην άκρη και τα χρήματα του Ταμείου Ανάκαμψης, σε συνδυασμό με τα ισχυρά ταμειακά διαθέσιμα, μας δίνεται μια επιπρόσθετη αντοχή για να ανταπεξέλθουμε. Χρειάζεται όμως προσοχή γιατί θα περάσουμε τουλάχιστον 2-3 χρόνια αυξημένων επιτοκίων.

 

Επομένως, δεν θα δυναμιτίσει το υψηλό κόστος δανεισμού την ανάπτυξη της χώρας μας…

Όχι, για δύο λόγους. Πρώτον, γιατί έχουμε το εργαλείο των δανείων του Ταμείου Ανάκαμψης που επιτρέπει στις επιχειρήσεις που επηρεάζονται από το κόστος χρήματος -δηλαδή αυτές που έχουν πρόσβαση στο τραπεζικό σύστημα- να κάνουν επενδύσεις με πολύ χαμηλότερο κόστος χρήματος. Εδώ επιβεβαιώνεται η αξία του εργαλείου των δανείων, καθώς προσφέρει μια ασπίδα προστασίας στον επιτοκιακό κίνδυνο. Δεύτερον, επειδή τα νοικοκυριά μας έχουν κάνει μια δεκαετή απομόχλευση των δανειακών τους υποχρεώσεων, είναι λιγότερο ευάλωτα σε σχέση με τα ευρωπαϊκά νοικοκυριά. Βεβαίως, μεγάλο μέρος του δανεισμού των ελληνικών νοικοκυριών έχει περάσει στα χέρια των servicers, αλλά η διαχείριση αυτών (των δανείων) δεν είναι συνδεδεμένη με το ύψος των επιτοκίων.

 

Περνώντας στο Ταμείο Ανάκαμψης, τι περιμένουμε να αλλάξει στο Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας με την προσθήκη του REpowerEU;

Θα προστεθεί ακόμη ένας υπο-άξονας που θα ονομάζεται RΕPowerEU και ο οποίος θα στοχεύει στην μείωση της ενεργειακής εξάρτησης. Θα περιλάβει δράσεις δημιουργίας ΑΠΕ, απεξάρτησης από το ρωσικό Φ.Α., δράσεις ενεργειακής εξοικονόμησης, βελτίωσης του δικτύου κ.ά. Μιλάμε για επιπρόσθετα 770 εκατ. επιχορηγήσεων και για ένα ποσό δανείων ύψους 3 δισ. ευρώ έως 7 δισ. ευρώ το μέγιστο. Το ακριβές ποσό των δανείων που θα εκχωρηθεί, θα εξαρτηθεί και από το ποσό που εμείς θα ζητήσουμε. Χρειάζεται μια προσοχή εδώ γιατί τα δάνεια αυτά προστίθενται στο δημόσιο χρέος και ήδη έχουμε ένα πολύ μεγάλο εργαλείο που επιβαρύνει -τουλάχιστον προσωρινά- το χρέος.

 

Σας φοβίζει δηλαδή αυτό που έρχεται μέσω του REPowerEU, με δεδομένους τους ρυθμούς απορρόφησης των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης;

Όχι. Τα έργα που θα γίνουν με δάνεια έχουν ταχύτερη υλοποίηση, από αυτή που αρχικά προβλέπαμε. Και γι’ αυτό η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα που ζήτησε την εκταμίευση μέρους του τρίτου αιτήματος πληρωμής. Φέρνουμε το μισό τρίτο αίτημα έξι μήνες μπροστά. Έτσι, δεν νομίζω ότι το REPowerEU θα δημιουργήσει κάποιο σοβαρό θέμα. Αντίθετα, η πρόκληση παραμένει στους εκατοντάδες διαγωνισμούς και τα έργα τους που καλείται να υλοποιήσει το Δημόσιο σε μια τετραετία. Το έχω αναφέρει πολλές φορές και δεν πάψω να το επαναλαμβάνω ότι μέχρι το 2019 τα τέσσερα χρόνια ήταν η μέση καθυστέρηση μόνον στην υλοποίηση του διαγωνισμού. Υπογραμμίζω ότι η καθυστέρηση δεν αφορά στην υλοποίηση του έργου, αλλά στην υλοποίηση του διαγωνισμού. Εδώ, οι χρόνοι είναι ασφυκτικοί και η πίεση που πρέπει να ασκηθεί στην διοίκηση για να φέρει σε πέρας αυτό το τιτάνιο έργο, πρέπει επίσης να είναι ασφυκτική.

 

Μπροστά μας όμως έχουμε μια εκλογική αναμέτρηση. Σίγουρα τη λάβατε υπ’ όψιν κατά τον σχεδιασμό του Ταμείου Ανάκαμψης. Κατά πόσο όμως σας φοβίζει το ενδεχόμενο πολιτικής αβεβαιότητας μετά τις εκλογές;

Έχουμε σταθμίσει την εκλογική αναμέτρηση, αλλά σίγουρα δεν μπορούμε να προκαταβάλουμε σε κάθε περίπτωση τις πολιτικές εξελίξεις. Οι κυβερνήσεις έχουν την ευθύνη για την περίοδο της διακυβερνήσεώς τους. Για την επόμενη περίοδο, η ευθύνη ανήκει στην επόμενη κυβέρνηση, η οποία προσωπικά πιστεύω, ότι θα είναι η παρούσα. Μεσολαβεί ωστόσο ένα πολύ σημαντικό γεγονός, που είναι οι εκλογές. Συνεπώς, θα πρέπει να αναμένουμε το πώς θα το αντιμετωπίσει ο ελληνικός λαός. Σε κάθε περίπτωση, αυτοί οι δύο μήνες, είναι ένα χρονικό διάστημα στο οποίο, έστω και αν δεν έχουμε υπουργούς που θα έχουν την πολιτική ευθύνη, θα πρέπει να μην σταματήσει η δουλειά του Ταμείου. Δεν έχουμε την πολυτέλεια αυτή. Σας διαβεβαιώ, επειδή έχω ζήσει από το γραφείο του πρωθυπουργού τις τρεις εκλογικές αναμετρήσεις του ’90, δεν είναι κάτι που θα ήθελα να ξαναζήσω για λόγους οικονομικούς, αλλά και για λόγους υλοποίησης του Ταμείου Ανάκαμψης. Και προσωπικά θεωρώ ότι δεν θα τις ξαναζήσω.

 

Μέχρι τώρα, έχουμε απορροφήσει περίπου 1,7 δισ. ευρώ του Ταμείου Ανάκαμψης. Ποιες εκτιμάτε ότι θα είναι οι απορροφήσεις του Ταμείου μέχρι το τέλος του έτους, αλλά και μέχρι το τέλος του επόμενου έτους;

Θα το δούμε. Η πορεία των απορροφήσεων θα εξαρτηθεί από την αποτελεσματικότητα του πρώτου κύκλου των διαγωνισμών που βρίσκονται σε εξέλιξη. Με το που θα τελειώσουν οι διαγωνισμοί, θα απαιτηθεί η εκταμίευση των προκαταβολών των έργων, κάτι που είναι πολύ σημαντικό για τις δαπάνες. Αλλά τίθενται τα ερωτήματα, αν θα υπάρξουν προσφυγές, πόσο θα κρατήσουν αυτές κ.ο.κ. Οι διαγωνισμοί που βρίσκονται σε εκκρεμότητα είναι πολλοί και μεγάλου ύψους, ειδικά του υπ. Ψηφιακής Διακυβέρνησης, του υπ. Υποδομών, αλλά και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Επομένως, υπάρχει μεγάλο πεδίο για απορροφήσεις πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης, αλλά και για πιθανούς κινδύνους. Επίσης, πρέπει να δούμε και πώς θα αντιδράσει η αγορά σε όλο αυτό το κύμα των διαγωνισμών.

 

Τι εννοείτε;

Παλαιότερα, υπήρχαν οι προσφυγές επειδή τα έργα ήταν λίγα. Τέτοιες προσφυγές δεν θα έχουμε. Δεν ξέρω, όμως, αν θα γεννηθεί μια νέα κατηγορία προσφυγών, την οποία πρέπει να αποφύγουμε με κάθε τρόπο: προσφυγές με αντικείμενο την καθυστέρηση των έργων λόγω αδυναμίας των παρόχων υπηρεσιών, αγαθών ή έργων, να ανταποκριθούν σε όλους αυτούς τους διαγωνισμούς μαζί. Αυτός είναι ένας πιθανός κίνδυνος. Για να το πω πιο απλά, κάποιος που έχει δυνατότητα στον επόμενο χρόνο να εκτελέσει ένα έργο, συμμετέχει σε τρεις διαγωνισμούς με στόχο να καθυστερήσουν έτσι ώστε να έχει πιθανότητα να συμμετάσχει με μεγαλύτερες αξιώσεις διεκδίκησης σε δεύτερο χρόνο.

Φοβάστε το ενδεχόμενο μην τυχόν η αγορά «μπουκώσει» σε έργα και δεν εμφανίζονται ενδιαφερόμενοι;

Μπορεί να συμβεί και αυτό. Δεν το αποκλείω. Αλλά η ανθρώπινη διάθεση για κέρδος είναι πολύ ισχυρή. Γι’ αυτό ο κίνδυνος αυτός είναι μικρότερος από αυτό που σας ανέφερα προηγουμένως.