Κάτω από το πρίσμα των τελευταίων γεγονότων και με την απόφαση της κυβέρνησης να αποστείλει δύναμη απεγκλωβισμού Ελλήνων από το Σουδάν καλό είναι να γνωρίζουμε τι είναι αυτές οι Ειδικές αυτές αποστολές και ποιο είναι το νομικό τους πλαίσιο.

Πριν την απόφαση της ελληνική κυβέρνησης το μακρινό 1993  υπό την Υφυπουργό Εξωτερικών Βιργινία Τσουδερού, να απομακρύνει τους Έλληνες ομογενείς από την εμπόλεμη ζώνη της Αμπχαζίας, (Χρυσόμαλλο Δέρας), το ελληνικό κράτος δεν είχε διεξάγει ποτέ μία Επιχείρηση Εκκένωσης Αμάχων (ΕΕΑ). Μία σύντομη ανάλυση των διεθνών νομικών αλλά και επιχειρησιακών πλαισίων εκτέλεσης τέτοιων επιχειρήσεων είναι απαραίτητη, ώστε να κατανοηθεί η σημασία της επιτυχούς εκτέλεσης της μιας πιθανόν αντίστοιχης Επιχείρησης στο Σουδάν.

Οι ΕΕΑ μπορούν γενικά να χαρακτηριστούν ως μία διπλωματική πρωτοβουλία που εστιάζει στην συλλογή, καταγραφή και μετακίνηση πολιτών εκτός μίας πραγματικής ή δυνητικά επικίνδυνης γεωγραφικά περιοχής. Ειδικότερα, αποτελούν ένα μείγμα διπλωματικών, στρατιωτικών και ιδιωτικών πρωτοβουλιών με πολυδιάστατη και διαλειτουργική συνεργασία.

Σύμφωνα με το εγχειρίδιο του ΝΑΤΟ: «…. οι εκκενώσεις είναι διπλωματικές πρωτοβουλίες, με τις στρατιωτικές δυνάμεις να συμμετέχουν σε έναν υποστηρικτικό ρόλο». Σε κάθε περίπτωση όμως αν μία χώρα θεωρήσει ότι πολίτες της ή συγγενείς εθνοτικές ομάδες σε ξένη χώρα κινδυνεύουν μπορεί να επέμβει στρατιωτικά με ή χωρίς τη συγκατάθεση του Φιλοξενούντος Έθνους. Η νομική κατοχύρωση αυτού του δικαιώματος επέμβασης ενός κράτους είναι αμφιλεγόμενη καθώς το διεθνές δίκαιο δεν αποσαφηνίζει αυτό το δικαίωμα.

Απλουστευτικά και ωμά, μπορούμε να πούμε ότι ένα κράτος μπορεί να επέμβει στρατιωτικά εφόσον έχει την στρατιωτική ισχύ ή/και την διεθνή επιρροή για να αποφύγει ή να εξουδετερώσει τις διεθνείς αντιδράσεις (Βλ. ΗΠΑ). Στην περίπτωση της Ελλάδας, στο Σύνταγμα γίνεται αναφορά μόνον στην υποχρέωση του κράτους για την μέριμνα της ζωής του απόδημου Ελληνισμού και την διατήρηση των δεσμών του με την Μητέρα Πατρίδα. Δεν γίνεται ιδιαίτερη μνεία για χρήση στρατιωτικής ισχύος προκειμένου να διασφαλιστεί ο ανωτέρω στόχος.

Διαδικασία και Εκτέλεση Επιχειρήσεων Εκκένωσης Αμάχων

Η εκκένωση μπορεί να διεξαχθεί με πολιτικά ή και με στρατιωτικά μέσα ως υποστήριξη. Πιθανόν όμως οι  συνθήκες ασφαλείας να αλλάξουν κατά την εκτέλεση της επιχείρησης. Αυτό σημαίνει ότι μία επιχείρηση απεγκλωβισμού μπορεί να ξεκινήσει με προϋποθέσεις ασφαλούς περιβάλλοντος, αλλά στην διάρκεια αυτό να μεταβληθεί σε εχθρικό. Τότε θα πρέπει πάντα να υπάρχουν εναλλακτικά σχέδια που να προβλέπουν  τέτοιες αντιξοότητες και να υπάρχουν σαφείς κανόνες εμπλοκής για τα μάχιμα τμήματα.

Ήδη όπως έχουμε πληροφορηθεί, το ΓΕΕΘΑ διενεργώντας στα πλαίσια του χειρισμού κρίσεων ακολουθεί το διεθνές πρωτόκολλο που περιλαμβάνει την συλλογή παντός είδους πληροφοριών, την συγκρότηση της στρατιωτικής δύναμης που θα εκτελέσει την επιχείρηση, την εδραίωση υποδομής για παροχή Διοικητικής  Μέριμνας  και την τυποποίηση διαδικασιών Διοίκησης & Ελέγχου. Επιπλέον, στην φάση αυτή λαμβάνουν χώρα διπλωματικές διεργασίες μεταξύ της χώρας μας και πιθανόν με αρχές του Σουδάν εάν αυτό είναι εφικτό, για  την εκτέλεση της επιχείρησης. Πέραν των διπλωματικών διαύλων μπορεί να χρειαστούν και δίαυλοι με άλλες γειτονικές χώρες, οι οποίες ελέγχουν δρομολόγια εισόδου στο Σουδάν  από αέρα, θάλασσα και ξηρά.

Είναι προφανές ότι αυτό διενεργείται τώρα καθώς η Αίγυπτος χρησιμοποιείται ως φιλικό έθνος που παρέχει το έδαφος της  για περεταίρω υποστήριξη πιθανής επιχειρήσεως. Κατά την διάρκεια της φάσης αυτής μελετώνται τόσο  ο  Αντικειμενικός Σκοπός,  o οποίος αφορά την αναγνώριση και εξασφάλιση Προχωρημένων Βάσεων Εξόρμησης, και των Κέντρων Υποδοχής  των αμάχων. Στην βάση αύτη θα αναπτυχθούν  οι δυνάμεις τα μέσα και οι στρατιωτικές δυνάμεις στον χώρο για την μεταφορά των αμάχων κατά την εκκένωση.

Η Φάση Εκκένωσης είναι η πλέον κρίσιμη σε όλη την επιχείρηση. Περιλαμβάνει την  ασφαλή μετάβαση των υπό εκκένωση πολιτών και  αμάχων από το πεδίο της κρίσης στο σημείο υποδοχής. Κατά την μετακίνηση η στρατιωτική δύναμη παρέχει ασφάλεια με την χρήση όλων των διαθέσιμων πολεμικών μέσων, ενώ προβλέπεται και η χρήση των όπλων εάν αυτή απαιτηθεί.

Από την άλλη πλευρά υπάρχει και η διπλωματική διαδικασία που τρέχει παράλληλα. H διπλωματική αποστολή έχει την ευθύνη της διαλογής των προς εκκένωση αμάχων. Υπάρχουν κριτήρια καταλληλόλητας, όπως η ταυτοποίηση του προσώπου, ότι όντως είναι εγκεκριμένος προς εκκένωση πολίτης ή άμαχος. Ταυτόχρονα μπορεί να δοθεί και σειρά προτεραιότητας με διάφορα κριτήρια, όπως π.χ. κατάσταση υγείας ή πολιτική σπουδαιότητα. Εν συνεχεία εκτελείται έλεγχος ασφαλείας των προσώπων, ώστε αυτά να μην αποτελέσουν πρόβλημα ασφαλείας στην δύναμη εκκένωσης, τους πολίτες η αμάχους που εκκενώνονται αλλά και στην χώρα μετάβασης. Μπορεί π.χ. να υπάρχουν τρομοκράτες ή εγκληματίες μέσα στις ομάδες που είναι προς εκκένωση. Τέλος, γίνεται υγειονομικός έλεγχος ώστε τα προς εκκένωση άτομα δεν αποτελούν υγειονομική απειλή, δεν είναι πχ   φορείς  κάποιας μολυσματικής  μεταδοτικής  τροπικής ασθένειας.

Η τελική φάση αποτελεί το ταξίδι της επιστροφής, το οποίο μέχρι η δύναμη εκκένωσης να εξέλθει από επικίνδυνο ή έστω αμφιλεγόμενο εχθρικό  περιβάλλον πρέπει να διατηρεί  πάντα μέτρα ασφαλείας.