Ένα νέο ντοκιμαντέρ, σύμφωνα με τον δημιουργό του, «αποδεικνύει πέρα από κάθε αμφιβολία» ότι τα Γλυπτά του Παρθενώνα – γνωστά στη Βρετανία ως «Ελγίνεια Μάρμαρα» – αφαιρέθηκαν παράνομα. Συγκεκριμένα, ο σκηνοθέτης Ντέιβιντ Γουίλκινσον υποστηρίζει πως η ταινία «The Marbles» δίνει οριστική απάντηση σε μία από τις πιο αμφιλεγόμενες συζητήσεις σχετικά με την παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά: αν ο λόρδος Έλγιν, Βρετανός διπλωμάτης του 19ου αιώνα, απέκτησε νόμιμα τα Γλυπτά του Παρθενώνα ή αν πρόκειται για μία από τις σημαντικότερες λεηλασίες στην ιστορία της τέχνης.  

Διαβάστε: Μπράιαν Κοξ για τα Γλυπτά του Παρθενώνα: "Δεν ανήκουν στο Βρετανικό Μουσείο, πρέπει να επιστρέψουν"

Η ταινία ανατρέχει στα γεγονότα της αφαίρεσης των Γλυπτών από τον Παρθενώνα, σε μια εποχή που η Ελλάδα βρισκόταν υπό οθωμανική κυριαρχία, και στην πορεία τους έως το Λονδίνο. Σύμφωνα με την αφήγηση, ο Έλγιν δεν απέκτησε νομίμως τα αρχαία έργα τέχνης - και η υπόθεση συνιστά «τη μεγαλύτερη καλλιτεχνική ληστεία στην ιστορία». Μεταξύ όσων, συμμετέχουν στο ντοκιμαντέρ είναι ο ηθοποιός Μπράιαν Κοξ, ο ιστορικός Ντόμινικ Σέλγουντ και ο νομικός Μαρκ Στίβενς.

Σημειώνεται πως τα Γλυπτά αγοράστηκαν από τη βρετανική κυβέρνηση, η οποία τα τοποθέτησε υπό τη διαχείριση του Βρετανικού Μουσείου, όπου παραμένουν εδώ και 200 χρόνια. «Χρειαζόταν τα χρήματα από τη βρετανική κυβέρνηση για να αποπληρώσει όλες τις δωροδοκίες που είχε δώσει σε αξιωματούχους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας», δηλώνει ο Γουίλκινσον, εξηγώντας τη συναλλαγή. «Ο λόρδος Έλγιν τα πούλησε, αλλά το ερώτημα είναι: είχε πράγματι το δικαίωμα να τα αγοράσει εξαρχής;», συμπληρώνει.

Γλυπτά του Παρθενώνα: Το αμφιλεγόμενο ''φιρμάνι'' και το ζήτημα της νομιμότητας

Ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα ζητήματα στη διαμάχη σχετικά με το αν ο Έλγιν απέσπασε «νόμιμα» τα Γλυπτά του Παρθενώνα αφορά το λεγόμενο οθωμανικό φιρμάνι, το οποίο φέρεται να του παρείχε σχετική άδεια. Παρ’ όλα αυτά, το μόνο διαθέσιμο τεκμήριο είναι ένα ιταλικό κείμενο που παρουσιάζεται ως «μετάφραση» του αρχικού εγγράφου, το οποίο όμως δεν έχει βρεθεί ποτέ.

«Η συνήθης πρακτική τότε ήταν να φυλάσσεται ένα αντίγραφο στην Κωνσταντινούπολη και ένα άλλο να αποστέλλεται στην Αθήνα. Οι Τούρκοι έχουν ψάξει εξονυχιστικά στα αρχεία τους επί δεκαετίες - και δεν έχουν βρει τίποτα», σημειώνει ο Γουίλκινσον.

Η Δρ Ζεϊνέπ Μποζ, επικεφαλής της Διεύθυνσης Καταπολέμησης Παράνομου Εμπορίου Αρχαιοτήτων στο τουρκικό Υπουργείο Πολιτισμού, δήλωσε στο Sky News το 2024 ότι δεν υπάρχει καμία απόδειξη ύπαρξης τέτοιου φιρμανιού στα οθωμανικά αρχεία. «Παρά την εκτενή έρευνα, δεν έχει βρεθεί τέτοιο φιρμάνι. Είναι δύσκολο ακόμη και να το αποκαλέσουμε “μετάφραση” όταν το πρωτότυπο δεν υπάρχει», είπε.

Δείτε το τρέιλερ:

Οι αντιθέσεις

Από την άλλη πλευρά, όμως, ο κλασικός αρχαιολόγος Μάριο Τραμπούκο ντέλα Τορέτα απορρίπτει τους ισχυρισμούς του σκηνοθέτη του ντοκιμαντέρ. «Ο ισχυρισμός περί δωροδοκιών για την απόκτηση των Γλυπτών είναι απλώς εσφαλμένος ιστορικά», δήλωσε στο Sky News.

Σημειώνεται πως ο Τορέτα υπήρξε βασικός συντάκτης κοινής επιστολής που υπογράφηκε, μεταξύ άλλων, από την πρώην πρωθυπουργό Λιζ Τρας, τον ιστορικό Ντέιβιντ Στάρκι και τον σερ Τζον Ρέντγουντ. Στην επιστολή κατηγορούν το Βρετανικό Μουσείο ότι αποτελεί μέρος μιας «κρυφής» και «επιταχυνόμενης εκστρατείας» για την επιστροφή των Γλυπτών στην Ελλάδα.

Μάλιστα, απαντώντας στους ισχυρισμούς για δωροδοκίες, ο Τορέτα σχολίασε ειρωνικά: «Η μόνη αναφορά σε “δώρα” προκύπτει χρόνια μετά την έναρξη της αφαίρεσης… Μήπως πιστεύουν ότι τότε στην Κωνσταντινούπολη λειτουργούσε κάποιο πρόγραμμα “λάδωμα τώρα, πληρωμή αργότερα”;». Σχετικά με το φιρμάνι, ισχυρίζεται πως «το κάψιμο του αρχείου του Οθωμανού διοικητή ήταν από τις πρώτες ενέργειες της Ελληνικής Επανάστασης».

Αν και τα επιχειρήματα δεν είναι πρωτότυπα, το «The Marbles» διερευνά τον τρόπο με τον οποίο άλλοι φορείς αντιμετώπισαν παρόμοιες υποθέσεις επιστροφής πολιτιστικών θησαυρών. Στην ταινία, ο Μπράιαν Κοξ σημειώνει ότι «αν τα γλυπτά είχαν καταλήξει στο Εδιμβούργο αντί για το Λονδίνο, θα είχαν επιστραφεί στην Αθήνα εδώ και καιρό». Το 2023, το Εθνικό Μουσείο της Σκωτίας επέστρεψε στον Καναδά το μνημειακό τοτέμ House of Ni’isjoohl, ενώ το Μουσείο Τέχνης Κέβινγκροουβ της Γλασκώβης παρέδωσε μία ιερή πουκαμίσα στο Κέντρο Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Νότιας Ντακότα στις ΗΠΑ. Όσον αφορά τα Γλυπτά του Παρθενώνα, το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης και το Βατικανό έχουν ήδη επιστρέψει τμήματα τους στην Ελλάδα.

Η στάση της βρετανικής κυβέρνησης και του μουσείου

Ο Νόμος του Βρετανικού Μουσείου του 1963 (British Museum Act 1963) απαγορεύει την επίσημη παραχώρηση των εκθεμάτων του μουσείου. Η βρετανική κυβέρνηση έχει επανειλημμένα τονίσει ότι δεν προτίθεται να τροποποιήσει την πολιτική της σχετικά με την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών, αφήνοντας το θέμα στην αρμοδιότητα των επιτρόπων του μουσείου. Εκπρόσωπος του Βρετανικού Μουσείου επανέλαβε δήλωση που είχε δοθεί στο Sky News τον Ιούλιο: «Οι συζητήσεις με την Ελλάδα για μια Συνεργασία για τον Παρθενώνα βρίσκονται σε εξέλιξη και διεξάγονται με εποικοδομητικό τρόπο».

Σημειώνεται πως το ντοκιμαντέρ εξετάζει τα ηθικά ζητήματα που εγείρει η διατήρηση πολιτιστικών θησαυρών άλλων χωρών σε δυτικά μουσεία, ωστόσο, προς το παρόν, δεν διαφαίνεται κάποια αλλαγή στις στάσεις των θεσμών ή της κυβέρνησης. Η ταινία «The Marbles» κάνει πρεμιέρα σήμερα στους κινηματογράφους της Βρετανίας και της Ιρλανδίας.