Η κατάσταση στη Βολιβία παραµένει εξαιρετικά ρευστή µετά την αποποµπή του προέδρου Εβο Μοράλες. Εντός 90 ηµερών υποτίθεται ότι θα πρέπει να διεξαχθούν εκλογές, οι οποίες κανείς δεν µπορεί να είναι βέβαιος ότι θα είναι ελεύθερες και δίκαιες. Ο Μοράλες, ο οποίος ζήτησε και έλαβε πολιτικό άσυλο στο Μεξικό, ίσως θέσει και πάλι υποψηφιότητα για την προεδρία ή επιδιώξει να επιστρέψει στην εξουσία µε άλλα µέσα. Η λατινοαµερικανική Αριστερά ίσως ανακάµψει από την πτώση ενός ινδάλµατός της ή ίσως συνεχίσει να χάνει έδαφος. Οι πολιτικές του Μοράλες, καλές και κακές, είτε θα ανατραπούν από µια µεταστροφή προς τη ∆εξιά, παρόµοια µε τις αντιδράσεις που εκδηλώθηκαν πρόσφατα ενάντια σε εν ενεργεία ηγέτες σε άλλες χώρες της Λατινικής Αµερικής, είτε θα διατηρηθούν παρά την αποποµπή του.

Παρ’ όλα αυτά, µπορούν ήδη να συναχθούν τρία προκαταρκτικά συµπεράσµατα. Το πρώτο αφορά τις επιπτώσεις της κατάρρευσης του Μοράλες για την ευρύτερη περιοχή, ανεξάρτητα από τις λεπτοµέρειες της συντέλεσής της. Μετά τη λεγόµενη «ροζ παλίρροια» που σάρωσε τη Λατινική Αµερική κατά το διάστηµα 2000-2015, πολλοί από τους εµβληµατικούς ηγέτες της Αριστεράς είτε καταψηφίστηκαν είτε µετήλθαν διάφορα τεχνάσµατα προκειµένου να παραµείνουν µε αυταρχικό τρόπο στην εξουσία. Μόλις κάµφθηκε η ραγδαία ανοδική πορεία της αγοράς εµπορευµάτων και ξέσπασαν σκάνδαλα διαφθοράς σε διάφορες χώρες, πολλοί ηγέτες και κόµµατα της Αριστεράς βρέθηκαν να εκδιώκονται µε συνοπτικές διαδικασίες. Αυτό συνέβη ασφαλώς στη Βραζιλία, την Αργεντινή, το Ελ Σαλβαδόρ και τη Χιλή. Στη Βενεζουέλα, τη Νικαράγουα και τη Βολιβία η Αριστερά κρατήθηκε στην εξουσία µέσω ολοένα και πιο κατασταλτικών και αντιδηµοκρατικών διαδικασιών. Με µόνη εξαίρεση το Μεξικό, όπου ο Αντρές Μανουέλ Λόπες Οµπραντόρ κέρδισε τις προεδρικές εκλογές το 2018, η Αριστερά ακολουθεί πτωτική πορεία σε όλη την περιοχή.

Η ήττα του προέδρου Μαουρίσιο Μάκρι τον Οκτώβριο από τον περονικό υποψήφιο Αλµπέρτο Φερνάντες στην Αργεντινή αναζωπύρωσε τις ελπίδες των υποστηρικτών της Αριστεράς σε ολόκληρη την περιοχή. Οµοίως, οι µαζικές, αν και συχνά βίαιες, διαδηλώσεις στη Χιλή από τον Οκτώβριο, οι οποίες συχνά θεωρούνται αντι-νεοφιλελεύθερες διαµαρτυρίες και αίτηµα για στροφή προς µια «διαφορετική οδό», έκαναν πολλούς αριστερούς να πιστεύουν εύλογα ότι ίσως η ζυγαριά είχε αρχίσει να γέρνει πάλι προς τα αριστερά.

Στο πλαίσιο αυτό, ο πολιτικός θάνατος του Μοράλες λογίζεται σαφώς ως ήττα. Ο Μοράλες ήταν ο µακροβιότερος από οποιονδήποτε άλλον αριστερό ηγέτη της περιοχής. Η ινδιάνικη καταγωγή του σε µία από τις φτωχότερες χώρες της περιοχής, σε συνδυασµό µε τον χαρισµατικό –ή επιδεικτικό– αντιιµπεριαλισµό και τη µεγαλοστοµία του τον είχαν αναγάγει σε ενός είδους «ροκ σταρ» για µεγάλο µέρος του κόσµου. Ασφαλώς βοήθησε και το γεγονός ότι η οικονοµία αναπτύχθηκε εντυπωσιακά και ότι οι αντίπαλοί του ήταν συχνά ρατσιστές. Ωστόσο, αυτή η φάση τελείωσε, παρά τις προσπάθειες του ίδιου –και τη βοήθεια εκ µέρους του Μεξικό, της Κούβας και της Βενεζουέλας– να διατηρήσει παρουσία στα µέσα κοινωνικής δικτύωσης στη Βολιβία και στον διεθνή Τύπο. Ο Μοράλες και οι υποστηρικτές του προσπάθησαν να παρουσιάσουν την πτώση του από την εξουσία ως κλασικό στρατιωτικό πραξικόπηµα, παρόµοιο µε εκείνα που είχαν ανατρέψει τον πρόεδρο της Γουατεµάλας, Χουάν Χακόµπο Αρµπενς, το 1954 ή τον Σαλβαδόρ Αλιέντε στη Χιλή, το 1973. Και στις δύο εκείνες περιπτώσεις παρενέβη ο Στρατός και, µε την έµπρακτη στήριξη ή έστω τη συναίνεση των ΗΠΑ, κατέλαβε το προεδρικό µέγαρο, συνέλαβε τους περισσότερους επιτελείς του προέδρου, ανέστειλε τη νοµοθετική λειτουργία, κατέστειλε τους ακτιβιστές και ηγέτες της Αριστεράς και παρέµεινε στην εξουσία για αρκετά χρόνια. Μετά την ανατροπή τους, οι δηµοκρατικά εκλεγµένοι πρόεδροι που επιθυµούσαν να συνεχίσουν να κυβερνούν µε λαϊκή εντολή είτε αυτοκτόνησαν είτε αυτοεξορίστηκαν. Τίποτε από αυτά δεν συνέβη στη Βολιβία τον Οκτώβριο και τον Νοέµβριο. Ο Μοράλες παρέβη το Σύνταγµα θέτοντας υποψηφιότητα για τέταρτη θητεία. Οι δύο αποστολές εκλογικών παρατηρητών του Οργανισµού Αµερικανικών Κρατών, τις οποίες είχε προσκαλέσει ο ίδιος ο Μοράλες και τους όρους των οποίων είχε αποδεχθεί, αρνήθηκαν να πιστοποιήσουν το αποτέλεσµα. Ο Στρατός της Βολιβίας δεν συνέλαβε κανέναν.

Στη διάρκεια των 200 ετών της ανεξαρτησίας τους, οι Βολιβιανοί, όπως και πολλοί άλλοι στη Λατινική Αμερική, δεν έχουν καταφέρει να επιτύχουν την ομαλή, ειρηνική και δημοκρατική μεταβίβαση της εξουσίας


Ισχύει ότι ο Μοράλες παραιτήθηκε όταν του το είπε ο Στρατός και αφού είχε συµφωνήσει µε τα αιτήµατα των διαδηλωτών για νέες εκλογές, όµως στη συνέχεια τηρήθηκαν οι ισχύουσες συνταγµατικές επιταγές. Το Συνταγµατικό ∆ικαστήριο, το οποίο επέτρεψε στον Μοράλες να θέσει υποψηφιότητα, έκρινε νόµιµη την προεδρική διαδοχή. Υπάρχει δέσµευση ότι θα διεξαχθούν έγκαιρα νέες εκλογές και ο Στρατός δεν έχει καταλάβει την εξουσία. Μάλιστα, έχει αντικατασταθεί και η ανώτατη διοίκηση του Στρατού που είχε «συστήσει» στον Μοράλες να παραιτηθεί.

Οταν δικτάτορες καταλαµβάνουν την εξουσία µε εκλογικά µέσα και στη συνέχεια τη διατηρούν µέσω άλλων µεθόδων, προκαλώντας διαµαρτυρίες υπέρ της αποποµπής τους εκ µέρους σπουδαστών, συνδικάτων, γυναικών και αυτόχθονων πληθυσµών – όπως έγινε πριν από λίγες εβδοµάδες στο Εκουαδόρ–, τα πράγµατα δεν είναι πλέον τόσο ξεκάθαρα όσο φάνταζαν πριν από µερικές δεκαετίες. Η πτώση του Μοράλες από την εξουσία επήλθε ως απόρροια ενός πολύπλοκου συνδυασµού παραγόντων, µόνο ένας από τους οποίους ήταν το αίτηµα του Στρατού να παραιτηθεί. Η απεικόνισή του ως ενός σύγχρονου Αλιέντε, ο οποίος επέζησε επειδή διέφυγε, ίσως είναι καλή προπαγάνδα για τη ριζοσπαστική Αριστερά στο Μεξικό, τη Νέα Υόρκη και τη Βολιβία, όµως δεν ανταποκρίνεται στις πραγµατικές συνθήκες.

Αυτό μας οδηγεί στο τρίτο συµπέρασµα: Εάν η νέα κυβέρνηση της Βολιβίας τηρήσει το χρονοδιάγραµµα που προβλέπει το Σύνταγµα και προγραµµατίσει εκλογές εντός 90 ηµερών, αυτό θα αποκλείσει οποιαδήποτε συζήτηση περί πραξικοπήµατος ή µη. Εάν το κόµµα του Μοράλες, το Movimiento al Socialismo, προκρίνει έναν άλλον υποψήφιο αντί του Μοράλες, αυτό θα προσδώσει πλήρη νοµιµότητα στη διαδικασία. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο Μοράλες δεν θα µπορέσει να ξαναθέσει υποψηφιότητα, τόσο επειδή προσπάθησε αθέµιτα να κερδίσει στις προηγούµενες εκλογές όσο και λόγω της υπάρχουσας διάταξης που δεν επιτρέπει υποψηφιότητα για µια τέταρτη θητεία. Αν κερδίσει η κεντροδεξιά αντιπολίτευση, είναι αναµφίβολο ότι θα προσπαθήσει να ανατρέψει πολλές από τις πολιτικές και αποφάσεις του Μοράλες.

Στη διάρκεια των 200 ετών της ανεξαρτησίας τους, οι Βολιβιανοί, όπως και πολλοί άλλοι στη Λατινική Αµερική, δεν έχουν καταφέρει να επιτύχουν την οµαλή, ειρηνική και δηµοκρατική µεταβίβαση της εξουσίας από τη µία κυβέρνηση στην άλλη για µακρά χρονικά διαστήµατα. Οι εντολές διακυβέρνησης διακόπτονταν ιστορικά από πραξικοπήµατα, επαναστάσεις, εξεγέρσεις ή ατυχήµατα – ή οι ηγέτες παρέµεναν στην εξουσία επ’ αόριστον. Εάν επιτευχθεί να φύγει από το προσκήνιο ο Μοράλες µια για πάντα και ταυτόχρονα να µεταβιβαστεί ειρηνικά και δηµοκρατικά η εξουσία από τον έναν πρόεδρο στον άλλον στο εγγύς µέλλον, αυτό θα ήταν σίγουρα ένα σηµαντικό επίτευγµα.