Γεώργιος Παπανδρέου: Ο θάνατος του "Γέρου της Δημοκρατίας" και η κηδεία του που μετατράπηκε σε συλλαλητήριο κατά της χούντας

Η αρχή του τέλους του «Γέρου της Δημοκρατίας»

Η πορεία του προς τον θάνατο ξεκίνησε λίγες μέρες νωρίτερα, στις 25 Οκτωβρίου, όταν ο 80χρονος πολιτικός υπέστη ξαφνικά βαριά μορφής γαστροραγία με αποτέλεσμα τη μεταφορά του στον «Ευαγγελισμό». Οι θεράποντες ιατροί έκαναν ότι ήταν ανθρωπίνως δυνατό για να τον σώσουν. Στις 31 Οκτωβρίου εισήχθη στο χειρουργείο και υποβλήθηκε σε επέμβαση που κράτησε πέντε ώρες. Παρά την προχωρημένη ηλικία του αλλά και την επιβαρυμένη του κατάσταση οι γιατροί εκτιμούσαν ότι ο «Γέρος» θα έβγαινε νικητής και από αυτή τη μάχη.

Στο πλευρό του βρίσκονταν ο γιος του Γεώργιος - ο Ανδρέας είχε φύγει στο εξωτερικό παίρνοντας ενεργά μέρος στον αντιδικτατορικό αγώνα - και η νύφη του Μαργαρίτα. Στις 02:05 τα ξημερώματα της 1ης Νοέμβρη η υγεία του επιδεινώθηκε και υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο. Οι γιατροί προσπάθησαν να τον επαναφέρουν ωστόσο κάτι τέτοιο δεν κατέστη δυνατόν και στις 02:20 άφησε την τελευταία του πνοή.

Το συγκεντρωμένο πλήθος που φώναζε «Παπανδρέου - Παπανδρέου»

Η είδηση του θανάτου του μέσα σε λίγα λεπτά εξαπλώθηκε σε ολόκληρη την Αθήνα. Αν και βρισκόταν σε ισχύ ο στρατιωτικός νόμος που είχε επιβάλει η χούντα δεκάδες πολίτες άρχισαν να συγκεντρώνονται στο εκκλησάκι του «Ευαγγελισμού». Αυτό ήταν κάτι το οποίο δεν είχαν προβλέψει ούτε οι συνταγματάρχες αλλά ούτε και η «κυβέρνηση» της χούντας

Είναι χαρακτηριστικό ότι τη στιγμή που η σορός του «Γέρου» ήταν έτοιμη για τη μεταφορά της στο παρεκκλήσι της Μητρόπολης ξέσπασε δυνατή βροχή η οποία υπό άλλες συνθήκες θα ανάγκαζε το συγκεντρωμένο πλήθος να αποχωρήσει. Οι συγκεντρωμένοι όχι μόνο δεν έφυγαν αλλά άρχισαν να χειροκροτούν ενώ κάποιοι άλλοι φώναζαν «Παπανδρέου - Παπανδρέου».

Όταν η πομπή έφτασε στη Μητρόπολη έγινε δεκτή από περίπου 7.500 ανθρώπους κάθε ηλικίας που ήθελαν να αποχαιρετίσουν για τελευταία φορά τον Γεώργιο Παπανδρέου. Το φέρετρο τοποθετήθηκε στο εκκλησάκι του Αγίου Ελευθερίου το οποίο βρέθηκε κυριολεκτικά υπό πολιορκία από χιλιάδες ανθρώπους. Η παρουσία της αστυνομίας ήταν διακριτική ενώ μέλη της Νεολαίας της Ένωσης Κέντρου είχαν επιφορτιστεί με την τήρηση της τάξης. Την ίδια ώρα έξω από τη Μητρόπολη είχαν σχηματιστεί μικρά και μεγάλα πηγαδάκια όπου κυριαρχούσε μία και μόνο φράση: «Ραντεβού αύριο στην κηδεία».

Το αντίο του Παναγιώτη Κανελλόπουλου

Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος - ο τελευταίος προδικτατορικός πρωθυπουργός - και ένας από τους μεγαλύτερους πολιτικούς αντιπάλους του «Γέρου» τον αποχαιρέτησε με σεβασμό. Παράλληλα στη δήλωσή του άφηνε σαφείς αιχμές με αποδέκτες τους πραξικοπηματίες.

«Εκφράζω την βαθείαν θλίψιν μου διά τον θάνατον του Γεωργίου Παπανδρέου. Η προσωπικότης και η φωνή του συνεδέθησαν επί πενήντα έτση με την Ελληνικήν Ιστορίαν. Υπήρξε δι’ εμέ τιμή, ότι κατά τας τελευταίας φάσεις της ελληνικής κοινοβουλευτικής ζωής είχα κύριον αντίπαλον τοιούτον άνδρα. Αλλά αι σκέψεις μου στρέφονται προ πάντων προς παλαιούς κοινούς αγώνας υπέρ της Ελευθερίας, κατά τον δεύτερον μέγαν πόλεμον και κατά τα επακολουθήσαντα σκληρά έτη, καθώς και προς την κοινήν πικράν τύχην, με την οποίαν και έκλεισεν η ζωή του», τόνιζε στη δήλωσή του.

Η κηδεία που μετατράπηκε σε συλλαλητήριο κατά της χούντας

Παρά τις απαγορεύσεις του καθεστώτος, στις 3 Νοεμβρίου, η κηδεία του «Γέρου» μετατράπηκε σε συλλαλητήριο κατά της χούντας. Γύρω από τη Μητρόπολη επικρατούσε το αδιαχώρητο. Ο κόσμος απλωνόταν από την Πανεπιστημίου έως την Πλάκα και από το Σύνταγμα έως το Μοναστηράκι. Οι χουντικοί βρέθηκαν σε κατάσταση σοκ καθώς η ατμόσφαιρά ήταν ιδιαίτερα ηλεκτρισμένη, καθώς δεν περίμεναν την αντίδραση του κόσμου.


Ξαφνικά κάποιος που βρισκόταν ανάμεσα στο πλήθος φώναξε στεντόρια «Πα-παν-δρέ-ου». Αμέσως οι συγκεντρωμένοι άρχισαν να φωνάζουν το ίδιο σύνθημα. Στη συνέχεια ακούστηκαν και άλλα όπως «Δη-μο-κρα-τία», «Κάτω η Χούντα. Σήκω Γέρο να μας δεις. Σήμερα πεθαίνετε εσείς. Δεν περνάει ο Φασισμός».

Η κηδεία ξεκίνησε στις 12 το μεσημέρι και όταν ολοκληρώθηκε το φέρετρο βγήκε από τη Μητρόπολη - ανάμεσα σε αυτούς που το κρατούσαν βρισκόταν και ο
Γιώργος Παπανδρέου - ενώ οι συγκεντρωμένοι έψαλαν τον Εθνικό Ύμνο. Η κηδεία είχε μετατραπεί σε γιορτή Δημοκρατίας.


Η απάντηση της χούντας ήταν οι συλλήψεις. Δεκάδες πολίτες συνελήφθησαν από άνδρες της ασφάλειας και της ΚΥΠ με τις κατηγορίες της αντίστασης κατά της Αρχής, περιύβρισης Αρχής κ.α. Οι συλληφθέντες καταδικάστηκαν από το Έκτακτο Στρατοδικείο με συνοπτικές διαδικασίες σε ποινές φυλάκισης από οκτώ μήνες έως τέσσερα χρόνια.

Το χουντικό καθεστώς φοβούμενο την κατακραυγή έδωσε άδεια στον Τύπο προκειμένου να υπάρχει δημοσιογραγική κάλυψη της κηδείας. Μάλιστα τα άρθρα που γράφτηκαν πέρασαν από την λογοκρισία ενώ σε αρκετές περιπτώσεις πολλά από αυτά περιείχαν ακόμα και ανακρίβειες όσον αφορά τους συγκεντρωμένους.

Κάποια από αυτά μιλούσαν για μερικούς εκατοντάδες που θέλησαν να πουν το τελευταίο αντίο στον Γεώργιο Παπανδρέου. Παράλληλα στα «Επίκαιρα» δεν επιτράπηκε η προβολή κανενός πλάνου από την κηδεία. Παρά τις απαγορεύσεις ο σκηνοθέτης Παντελής Βούλγαρης κατάφερε μέσα από ένα φιλμ - ντοκουμέντο να καταγράψει όλα όσα διαδραματίστηκαν εκείνη την ημέρα.

Το μνημόσυνο που πυροδότησε το φυτίλι για την εξέγερση του Πολυτεχνείου

Αξίζει να σημειώσουμε ότι πέντε χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα στις 4 Νοεμβρίου 1973, ημέρα Κυριακή, τελέστησε το ετήσιο μνημόσυνο στη μνήμη του «Γέρου». Η τελετή μετετράπη σε ένα ακόμα οργισμένο κύμα κατά της χούντας. Τουλάχιστον 10.000 πολίτες κάθε ηλικίας συγκεντρώθηκε στο Α' Νεκροταφείο. Ανάμεσά τους ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, αλλά και το σύμβολο του αντιδικτατορικού αγώνα Αλέκος Παναγούλης που συνοδευόταν από τη σύντροφό του Οριάνα Φαλάτσι.

Μετά το τέλος του μνημοσύνο ένα μεγάλο κομμάτι από τους συγκεντρωμένους προσπάθησε να κινηθεί προς την πλευρά του Συντάγματος. Όμως η χωροφυλακή αυτή τη φορά είχε λάβει τα μέτρα της στήνοντας οδοφράγματα καθώς υπήρχε φόβος για διαδήλωση. 

Στη λεωφόρο Αμαλίας σημειώθηκαν οι πρώτες συμπλοκές ανάμεσα σε χωροφυλακή και διαδηλωτές. Οι χωροφύλακες άρχισαν να χτυπούν με γκλοπ τους συγκεντρωμένους ενώ σε πολλές περιπτώσεις τους έριχναν στο έδαφος και τους κλωτσούσαν. Μάλιστα βγήκαν όπλα και ακούστηκαν και πυροβολισμοί στον αέρα.



Κατά τη διάρκεια των επεισοδίων τραυματίστηκαν 32 αστυνομικοί και τρεις διαδηλωτές. Οι δύο από αυτούς ήταν οι δημοσιογράφοι Μαρία Ζήκα και η Σούλα Αλεξανδροπούλου που μεταφέρθηκαν σε νοσοκομείο για την παροχή πρώτων βοηθειών. Η χωροφυλακή προχώρησε σε δεκάδες προσαγωγές εκ των οποίων οι 17 μετατράπηκαν σε συλλήψεις.

Στο εδώλιο βρέθηκαν  15 συλληφθέντες εκ των οποίων οι 12 αθωώθηκαν. Μάλιστα το παρών στη δίκη έδωσαν τόσο ο Γεώργιος Μαύρος όσο και ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος ενώ η έδρα απαγόρευσε να προβληθεί το φιλμ όπου έδειχνε την αστυνομική αυθαιρεσία απέναντι στους διαδηλωτές.

Σύμφωνα με πρωταγωνιστές του αντιδικτατορικού αγώνα και ειδικότερα του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος η επιμνημόσυνη δέηση της 4ης Νοεμβρίου  πυροδότησε το φυτίλι που οδήγησε στην αιματοβαμμένη εξέγερση του Πολυτεχνείου στις 17 Νοεμβρίου του 1973.