Οι άγραφοι νόμοι της βεντέτας εξακολουθούν να προκαλούν το παγκόσμιο ενδιαφέρον, ιδιαίτερα μετά από τραγικά γεγονότα που φέρνουν στο προσκήνιο αυτή την αρχαία παράδοση. Το πότε έρχεται ο σασμός και τερματίζεται μια αιματηρή διαμάχη αποτελεί ερώτημα που απασχολεί ερευνητές και κοινωνιολόγους παγκοσμίως. Η πρόσφατη τραγωδία στα Βορίζια, που άφησε δύο νεκρούς και τέσσερις τραυματίες, προσέλκυσε την προσοχή διεθνών μέσων ενημέρωσης όπως το Reuters, Associated Press, Washington Post και Spiegel. Τα δημοσιεύματα επικεντρώθηκαν στο φαινόμενο της βεντέτας, χαρακτηρίζοντάς το "κατάλοιπο παλιάς κουλτούρας τιμής" που διατηρείται σε συγκεκριμένες κρητικές περιοχές.

Διαβάστε: Μακελειό στα Βορίζια: Υπό αστυνομικό κλοιό το χωριό, ξεκίνησε η κηδεία του 39χρονου Φανούρη Καργάκη (Εικόνες & Βίντεο)

Η ετυμολογία και οι ρίζες της βεντέτας

Η λέξη βεντέτα προέρχεται από το ιταλικό "vendetta" και το λατινικό "vindicta", σημαίνοντας απλώς εκδίκηση. Οι άγραφοι νόμοι της βεντέτας ορίζουν την αλληλοεξόντωση οικογενειών που βρίσκονται σε διαμάχη για λόγους τιμής ή κτηματικές διαφορές. Πότε έρχεται ο σασμός εξαρτάται από πολύπλοκους κοινωνικούς παράγοντες και διαμεσολαβήσεις.

Ανάλογα με τον πολιτισμό, αυτή η εκδικητική απονομή δικαιοσύνης προσέλαβε διαφορετικές ονομασίες: αρχή της ανταπόδοσης, της ταυτοπάθειας ή του αντιπεπονθότος. Το οθωμανικό δίκαιο προέβλεπε ότι η ανθρωποκτονία δικαιωνόταν μόνο με φόνο ή "εξαγορά του αίματος" μέσω χρηματικής αποζημίωσης. Η εκδικητική ανταπόδοση υφίσταται από αρχαιότατους χρόνους στην Ελλάδα, το Ισραήλ και τη Μέση Ανατολή. Το φαινόμενο αναπτύχθηκε κυρίως σε μεσογειακές και αραβικές περιοχές. Ο Αριστοτέλης καταγράφει τον εθιμικό "νόμο της ανταπόδοσης", σύμφωνα με τον οποίο "όποιος διαπράξει αδίκημα μόνο σαν πάθει ό,τι έκαμε δίκη σωστή θα γίνει". Παραδόξως, οι περισσότερες αρχαίες θεοκρατικές κοινωνίες που εφάρμοζαν το ισόποινο δεν δικαιολογούσαν αυτή τη μορφή δικαιοσύνης ως θεϊκή επιταγή, αλλά ως προϊόν ανθρώπινης βούλησης.

Ποιοι είναι οι νόμοι της Κρητικής βεντέτας

Στην Κρήτη, οι άγραφοι νόμοι της βεντέτας στηρίζονται στον "νόμο του αίματος". Το φαινόμενο εμφανίζεται από πολύ παλιά και επιβιώνει ως χαρακτηριστική εκδήλωση της κρητικής ιδιαιτερότητας. Πότε έρχεται ο σασμός εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης της διαμεσολάβησης σεβαστών προσώπων.

Ουσιαστικά, η βεντέτα αποτελεί κοινωνικό κώδικα που στηριζόμενος στις έννοιες της τιμής και προστασίας. Μοχλοί για την έναρξη αυτού του ιδιωτικού πολέμου είναι η προστασία της υπόληψης και της οικογενειακής τιμής μετά από οποιαδήποτε προσβολή. Παλαιότερα, βεντέτες ξεκινούσαν ακόμη και από κτηματικές διαφορές, ζωοκλοπές ή καταπατήσεις. Σήμερα, αφορμή συνιστά συνήθως φόνος, ακόμη και αν πίσω του κρύβονται ασήμαντα κίνητρα όπως μια εξύβριση.

Ιστορικές βεντέτες που σημάδεψαν την Κρήτη

Η πιο αιματηρή βεντέτα στην κρητική ιστορία εξελίχθηκε μεταξύ των οικογενειών Σαρτζετάκη και Πεντάρη στα Χανιά. Διήρκεσε 70 χρόνια, αναγκάζοντας πολλούς εμπλεκόμενους να αναζητήσουν καταφύγιο εκτός Κρήτης. Από το 1910, οι δύο οικογένειες φόνευαν διαδοχικά μέλη η μία της άλλης για κτηματικές διαφορές.

Ο σασμός ήρθε σιωπηρά το 1985, αφού η βεντέτα είχε μετρήσει πάνω από 60 θύματα. Η διαμεσολάβηση ανθρώπων με κύρος αποδείχθηκε καθοριστική: ο βουλευτής Ευάγγελος Πεντάρης ψήφισε για πρόεδρο της δημοκρατίας τον Χρήστο Σαρτζετάκη, απόγονο της αντίπαλης οικογένειας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του αγρότη Γιάννη Παπαδόσηφου, που το 1988 εισήλθε στο Εφετείο Πειραιά και πυροβόλησε τον δολοφόνο του γιου του, φωνάζοντας στους δικαστές ότι δεν ήταν άξιοι να κρίνουν τον φονιά.

Η μανιάτικη βεντέτα και οι διαφορές της

Στη Μάνη, οι άγραφοι νόμοι της βεντέτας διέφεραν σημαντικά από τους κρητικούς. Η μανιάτικη βεντέτα είχε ισχυρότερους κώδικες τιμής και περίπλοκο τελετουργικό. Τα αρσενικά παιδιά "ατιμασμένων" οικογενειών ανατρέφονταν με μοναδικό σκοπό να εκδικηθούν μεγαλώνοντας. Σκοπός ήταν η επικράτηση μεταξύ των πατριών μέσω του "γδικιωμού" ή δικιωμού. Οικογενειακό συμβούλιο αποφάσιζε ψύχραιμα την τιμωρία, χωρίς να είναι απαραίτητο να τιμωρηθεί προσωπικά ο ένοχος. Συχνά στόχος ήταν η ολοκληρωτική εκμηδένιση της αντίπαλης οικογένειας.

Το πρώτο χτύπημα δεν γινόταν ποτέ απροειδοποίητα. Η προκαλούσα πλευρά κήρυσσε επίσημα πόλεμο, χτυπούσαν καμπάνες, και τα αντίπαλα μέρη κατέφευγαν στους πύργους τους. Μοναδικό στοιχείο της μανιάτικης βεντέτας ήταν το "ψυχικό": η μεγαλειώδης πράξη που μετέτρεπε άσπονδους εχθρούς σε ψυχαδέρφια, τερματίζοντας έτσι τη διαμάχη.

Σύγχρονες εκδοχές του φαινομένου

Σήμερα, βεντέτες διαφορετικής υφής με πολιτικο-οικονομικά κίνητρα υφίστανται στη νότια Ιταλία, όπου κυριαρχεί η Μαφία. Αντίθετα, στο Αφγανιστάν και χώρες της Μέσης Ανατολής, οι βεντέτες υπηρετούν εθιμικά την αρχή "οφθαλμός αντί οφθαλμού" και έχουν περιορισμένη έκταση.

Στη σύγχρονη Κρήτη, οι βεντέτες έχουν εξασθενίσει, αν και στις ορεινές περιοχές των Χανίων, Ρεθύμνου και Ηρακλείου η προστασία της οικογενειακής τιμής παραμένει αδιαπραγμάτευτη αρχή.