Αν έχεις πετύχει έστω ένα meme που λέει “ξεκίνησα να διαβάζω και κατέληξα να καθαρίζω το σπίτι”, μάλλον έχεις ήδη συναντήσει τη ΔΕΠΥ, έστω και χωρίς να το καταλάβεις. Τα τελευταία χρόνια, η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας έχει μπει για τα καλά στη διαδικτυακή κουλτούρα. Από τα TikTok μέχρι τα reels, όλο και περισσότεροι χρήστες μοιράζονται με χιούμορ εμπειρίες που μοιάζουν ύποπτα οικείες: ξεκινάς κάτι με ενθουσιασμό, βαριέσαι μετά από πέντε λεπτά, το παρατάς και στο τέλος φταίει “η ΔΕΠΥ μου”. Η Ψυχίατρος Δρ Τέρψη Κόρπα εξηγεί το φαινόμενο μιλώντας στο parapolitika.gr.

Αλλά γιατί ξαφνικά όλοι νιώθουμε ότι “έχουμε ΔΕΠΥ” και τι πραγματικά ξέρουμε για αυτήν;

Ίσως γιατί για πρώτη φορά μιλάμε ανοιχτά για τη δυσκολία συγκέντρωσης σε έναν κόσμο γεμάτο ειδοποιήσεις, βομβαρδισμό πληροφορίας, deadlines και multitasking. Ίσως γιατί τα memes κάνουν κάτι που ούτε τα σχολικά εγχειρίδια ούτε οι γιατροί δεν κατάφεραν: να μας κάνουν να νιώσουμε πως το “περίεργο” ή “δυσλειτουργικό” μπορεί και να μην είναι τόσο περίεργο και ξένο, αλλά να μοιάζει οικείο σε πολύ κόσμο και κάπου κάπου να έχει και λίγη πλάκα. Ίσως πάλι γιατί το ίντερνετ έχει μια τάση να ρομαντικοποιεί τις διαταραχές, να τις ντύνει με vintage φίλτρα και έξυπνα captions, κάνοντάς τες να μοιάζουν σχεδόν… cool.

Ας το παραδεχτούμε!

Κάπου ανάμεσα στα memes για “brain fog”, “dopamine hits” και “δεν μπορώ να συγκεντρωθώ γιατί πέταξε μια πεταλούδα”, αρχίσαμε όλοι να ψιθυρίζουμε “μήπως έχω ΔΕΠΥ;”. Το πρόβλημα είναι ότι συχνά κάνουμε διαγνώσεις με βάση το Instagram αντί για ειδικό και μετά ψάχνουμε τον εαυτό μας στα σχόλια.

Η υπεραπλούστευση και η αυτοδιάγνωση μέσα από ένα βιντεάκι των 30 δευτερολέπτων μπορεί να μπερδέψουν περισσότερο παρά να βοηθήσουν. Έτσι, χωρίς να το καταλάβουμε, αρχίζουμε να παίζουμε τον ρόλο που βλέπουμε στα memes, φτιάχνοντας μια μικρή ευτοεκπληρούμενη προφητεία με δόσεις καφεΐνης και αναβλητικότητας. Μπορεί να γελάμε, αλλά κάπου εκεί χάνεται το όριο ανάμεσα στην ταύτιση και στην αυτοδιάγνωση. Και αυτό το κομμάτι, μάλλον, δεν είναι για γέλια.

Η Διευθύντρια του Τομέα Ψυχικής Υγείας και της Παιδοψυχιατρικής Κλινικής στο Γ.Ν. Παίδων "Π. & Α. Κυριακού" και Ιδρύτρια και Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης ΔΕΠΥ, κ. Τερψιχόρη Κόρπα εξηγεί:

  1. Τι είναι η ΔΕΠΥ και πώς τη διακρίνουμε από προβλήματα συμπεριφοράς;

Η ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας) είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο το άτομο συγκεντρώνεται, ελέγχει την παρόρμησή του και ρυθμίζει τη συμπεριφορά του. Τα βασικά χαρακτηριστικά της είναι η διάσπαση προσοχής, η υπερκινητικότητα και η παρορμητικότητα. Ένα παιδί με ΔΕΠΥ δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί σε δραστηριότητες, να παραμείνει ήσυχο ή να περιμένει τη σειρά του, όχι επειδή δεν θέλει, αλλά επειδή έχει δυσκολία να ελέγξει αυτές τις συμπεριφορές.

Η ΔΕΠΥ διαφέρει από τα απλά προβλήματα συμπεριφοράς.

Το άτομο με ΔΕΠΥ συνήθως θέλει να συνεργαστεί και να συμπεριφερθεί σωστά, αλλά δυσκολεύεται να ελέγξει τη συμπεριφορά και τις παρορμήσεις του. Αντίθετα, ένα άτομο με πρόβλημα συμπεριφοράς μπορεί να αρνείται συνειδητά να ακολουθήσει κανόνες ή να αντιδρά στα όρια που του τίθενται.

  1. Εμφανίζεται περισσότερο σε παιδιά, εφήβους ή ενήλικες;

Η ΔΕΠΥ πρωτοεμφανίζεται συνήθως στην παιδική ηλικία, ωστόσο δεν περιορίζεται μόνο εκεί. Τα συμπτώματά της μεταβάλλονται με την ηλικία, αλλά συχνά παραμένουν και στην εφηβεία ή την ενήλικη ζωή.

Καθώς το άτομο μεγαλώνει, η υπερκινητικότητα συνήθως μειώνεται αισθητά. Στην ενήλικη ζωή εκφράζεται περισσότερο ως εσωτερική ανησυχία ή ανάγκη για συνεχή δραστηριότητα, παρά ως έντονη κινητικότητα. Η διάσπαση προσοχής παραμένει σχετικά σταθερή σε όλες τις ηλικίες και εξακολουθεί να επηρεάζει τη συγκέντρωση, την οργάνωση και την καθημερινή λειτουργικότητα. Η παρορμητικότητα τείνει να μειώνεται με την ωρίμανση, όμως μπορεί ακόμη να επηρεάζει τη συμπεριφορά και τη λήψη αποφάσεων, ιδιαίτερα στους ενήλικες.

  1. Τα social media βοηθούν στην αποστιγματοποίηση της ΔΕΠΥ ή τελικά την παραποιούν και προκαλούν την τάση αυτοδιάγνωσης μέσω διαδικτύου;

Τα social media έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην ανάδειξη και αποστιγματοποίηση της ΔΕΠΥ, αλλά και στη διαστρέβλωση της πραγματικής εικόνας της διαταραχής.

Από τη μία πλευρά, η αυξημένη προβολή της ΔΕΠΥ βοηθά πολλά άτομα να αναγνωρίσουν συμπτώματα που ίσως αγνοούσαν και να ζητήσουν επαγγελματική βοήθεια, ενώ δημιουργεί και μια κοινότητα κατανόησης και αποδοχής, μειώνοντας το στίγμα που συνόδευε παλαιότερα τη διάγνωση.

Ωστόσο, υπάρχει και η άλλη όψη: η παραπληροφόρηση και η τάση αυτοδιάγνωσης. Πολλές φορές, παρουσιάζονται απλουστευμένες ή “ρομαντικοποιημένες” εκδοχές της ΔΕΠΥ όπως: “είμαι απλώς αφηρημένος, άρα έχω ΔΕΠΥ”), γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε σύγχυση ή λανθασμένες πεποιθήσεις. Η αυτοδιάγνωση μέσω διαδικτύου είναι επικίνδυνη, γιατί δεν λαμβάνει υπόψη άλλες πιθανές αιτίες των συμπτωμάτων (όπως άγχος, κατάθλιψη, στρες ή έλλειψη ύπνου) και καθυστερεί τη σωστή διάγνωση από ειδικό.

Γι’ αυτό, είναι σημαντικό τα άτομα να βλέπουν το διαδίκτυο ως πηγή ενημέρωσης, όχι διάγνωσης. Η υπεύθυνη προσέγγιση είναι να αναζητούν έγκυρες πηγές (επαγγελματίες ψυχικής υγείας, επιστημονικούς οργανισμούς) και να απευθύνονται σε ειδικό για αξιολόγηση όταν αναγνωρίζουν συμπτώματα που επηρεάζουν την καθημερινότητά τους.

  1. Έχει πράγματι αυξηθεί η διάγνωση ή απλώς έχει αυξηθεί η αναγνώριση;

Τα τελευταία χρόνια φαίνεται να υπάρχει σημαντική αύξηση στις διαγνώσεις ΔΕΠΥ, όμως οι ειδικοί επισημαίνουν ότι αυτό αντικατοπτρίζει περισσότερο την αυξημένη αναγνώριση της διαταραχής παρά πραγματική αύξηση των περιστατικών.

Επομένως, δεν πρόκειται απαραίτητα για “έκρηξη” νέων περιστατικών, αλλά για βελτιωμένη αναγνώριση και κατανόηση μιας διαταραχής που υπήρχε ανέκαθεν, αλλά συχνά περνούσε απαρατήρητη.

  1. Πότε είναι σωστό κάποιος να αναζητήσει βοήθεια – και αν ναι από πού να ξεκινήσει;

Ένα άτομο είναι καλό να αναζητήσει βοήθεια όταν τα συμπτώματα διάσπασης προσοχής, παρορμητικότητας ή αποδιοργάνωσης αρχίζουν να επηρεάζουν την καθημερινότητά του, π.χ. όταν δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί στη δουλειά ή στο σχολείο, ξεχνά συνεχώς υποχρεώσεις, καθυστερεί, ή νιώθει ότι “τρέχει συνεχώς αλλά δεν προλαβαίνει τίποτα”.

Η διαδικασία αξιολόγησης της ΔΕΠΥ εξαρτάται από την ηλικία του ατόμου, αλλά σε κάθε περίπτωση βασίζεται σε συστηματική εκτίμηση από εξειδικευμένο επαγγελματία ψυχικής υγείας.

Το σημαντικότερο είναι να θυμάται κανείς ότι η αναζήτηση βοήθειας δεν σημαίνει “αδυναμία”, αλλά πράξη αυτοφροντίδας που μπορεί να βελτιώσει ουσιαστικά την ποιότητα ζωής.

Η έγκαιρη διάγνωση και υποστήριξη βελτιώνει σημαντικά την αυτοεικόνα, τη σχολική/εργασιακή απόδοση και τις σχέσεις. Η ΔΕΠΥ δεν είναι θέμα “τεμπελιάς” ή “ανικανότητας”, αλλά ένας διαφορετικός τρόπος λειτουργίας του εγκεφάλου που χρειάζεται κατάλληλη καθοδήγηση.

  1. Πως προκαλείται; Είναι θέμα παθολογίας ή και σημεία των καιρών; Παίζει ρόλο η σύγχρονη τεχνολογία με τον βομβαρδισμό των ερεθισμάτων με γρήγορες και έντονες εναλλαγές σε εικόνα και ήχο σε όλα τα ψηφιακά μέσα;

Η ΔΕΠΥ αν και έχει βιολογική βάση και δεν προκαλείται από την ανατροφή ή τον τρόπο ζωής, μπορεί να επηρεαστεί από την συνεχής έκθεση στην τεχνολογία. Οι γρήγορες εικόνες και τα έντονα ερεθίσματα μειώνουν τη διάρκεια συγκέντρωσης και μπορεί να επιδεινώσουν την εμφάνιση ή την ένταση συμπτωμάτων ή να μιμηθούν τη συμπεριφορά της ΔΕΠΥ, αλλάζοντας τον τρόπο που λειτουργεί η προσοχή και η ψυχολογία μας. Επομένως, αν και έχει βιολογική βάση, ο σύγχρονος τρόπος ζωής συμβάλλει στην ενίσχυση ή ανάδειξη των δυσκολιών που σχετίζονται με αυτήν.

Η ΔΕΠΥ δεν είναι trend, αλλά το internet τη μετέτρεψε σε κάτι αναγνωρίσιμο, οικείο, mainstream, σχεδόν pop. Και αν τα memes σε κάνουν να χαμογελάς με τα “συμπτώματα” σου, ίσως είναι απλώς ο τρόπος της εποχής να νιώσεις μέρος μιας ομάδας με κοινά στοιχεία και αναφορές. Όμως, ακόμα κι έτσι, το γεγονός ότι μιλάμε –έστω με χιούμορ– για τη νευροδιαφορετικότητα είναι ένα βήμα μπροστά.

Η Δρ Τερψιχόρη Κόρπα είναι Ψυχίατρος Παιδιού και Εφήβου, Ιδρύτρια και Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης ΔΕΠΥ και Διευθύντρια του Τομέα Ψυχικής Υγείας και της Παιδοψυχιατρικής Κλινικής στο Γ.Ν. Παίδων "Π. & Α. Κυριακού". Από το 2007 δημιούργησε το πρώτο στην Ελλάδα Ειδικό Ιατρείο Διαγνωστικής Εκτίμησης και Αντιμετώπισης ΔΕΠΥ και διευθύνει τη μοναδική στη χώρα Μονάδα Διαταραχών Προσοχής και Μάθησης, εστιάζοντας στη διάγνωση, θεραπεία και επιστημονική έρευνα της ΔΕΠΥ. Έχει πλούσια δραστηριότητα σε εκπαιδευτικά προγράμματα, ευαισθητοποίηση και ενημέρωση για τη ΔΕΠΥ, μέσα από διαλέξεις, εκπομπές και έντυπο ή ηλεκτρονικό υλικό.