Η Πανελλήνια Ημέρα κατά του Σχολικού Εκφοβισμού (Τετάρτη 6 Μαρτίου) και όλα τα διαθέσιμα στοιχεία για τη χώρα μας δείχνουν ότι το φαινόμενο του bullying κινείται, ευτυχώς, σε χαμηλά επίπεδα, σε σχέση με τα διεθνή αντίστοιχα. Εκείνο το οποίο έχει ενταθεί -και αυτό είναι ένα παρήγορο σημάδι- είναι το γεγονός ότι τα κρούσματα bullying καταγγέλλονται σήμερα πολύ πιο εύκολα και αυτό κάνει να φαντάζει στα μάτια μας ότι το φαινόμενο έχει λάβει αυξητικές τάσεις. Τα «ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ» μιλούν με μία ειδική επιστήμονα, την ψυχοπαιδαγωγό και Msc Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Παιδοψυχιατρικής, Δέσποινα Κατσούδα, η οποία εργάζεται στην Εταιρεία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας (ΕΚΠ & ΨΥ), η οποία μας ανοίγει το «παράθυρο» για να γνωρίσουμε ένα φαινόμενο, το οποίο έχει συχνά τραγικές συνέπειες για τα θύματά του, αλλά και σαφείς επιπτώσεις για τους θύτες.

Τα διαθέσιμα επιστημονικά στοιχεία για τον σχολικό εκφοβισμό στη χώρα μας δείχνουν αυξητικές τάσεις τα τελευταία χρόνια ή απλώς έχουμε το φαινόμενο να απολαμβάνει ευρύτερης δημοσιότητας στον Τύπο και τα ΜΜΕ, με αποτέλεσμα να μας προκαλείται η απλή εντύπωση ότι το bullying στη χώρα μας αυξάνεται δραματικά;

Τα θύματα bullying στη χώρα μας δεν φαίνονται δραματικά αυξημένα τα τελευταία χρόνια. Έχει όμως αυξηθεί η ενημέρωση και η ευαισθητοποίησή μας ως κοινωνίας, γεγονός που επιτρέπει και την αυξημένη αναγνωρισιμότητα των περιστατικών μεν, αλλά και την αύξηση της εγρήγορσής μας. Ενδιαφέρον, επίσης, είναι ότι τα ποσοστά εφήβων που αναφέρονται ως θύματα σχολικού εκφοβισμού παραμένουν αρκετά χαμηλά για τη χώρα μας, σε σύγκριση με τις 42 χώρες της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής που συμμετέχουν στο Πρόγραμμα HBSC (Health Behaviour in School-aged Children) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Ειδικά, όσον αφορά τον εκφοβισμό με ηλεκτρονικά μέσα, η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση.

Σύμφωνα με την ίδια πηγή μάλιστα, οι Ελληνες έφηβοι δηλώνουν ότι μεγαλώνουν σε υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον σε σχέση με τους συνομήλικούς τους των άλλων χωρών και ότι νιώθουν περισσότερο κοντά τους την παρουσία της οικογένειας και των φίλων τους. Μόνο που φαίνονται λιγότερο ικανοποιημένοι από το κλίμα που εισπράττουν από το σχολικό περιβάλλον.

Θα λέγατε ότι το bullying, ο σχολικός εκφοβισμός, με πρωταγωνιστές μικρούς μαθητές, είναι πιο «σκληρό» και κυνικό από ανάλογα φαινόμενα, τα οποία εκδηλώνονται σε εργασιακούς ή άλλους κοινωνικούς χώρους, αυτή τη φορά εις βάρος ενηλίκων;

Τα παιδιά έχουν δικαίωμα να ζουν σε ένα περιβάλλον που τους παρέχει ασφάλεια και σιγουριά. Το πολύ σκληρό για εμάς τους ενήλικες είναι ότι κάποιες φορές πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι δυσκολευόμαστε να δημιουργήσουμε τους όρους αυτούς. Γιατί τα Ελληνόπουλα δηλώνουν λιγότερο ικανοποιημένα από το σχολικό τους περιβάλλον; Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν εθνικά πρωτόκολλα, τα οποία να ακολουθούν υποχρεωτικά τα σχολεία για την ολιστική διαχείριση των περιστατικών εκφοβισμού.

Διαπιστώνεται επιστημονικώς ευθεία αιτιώδης συσχέτιση μεταξύ των φαινομένων και των πρακτικών bullying και της ανάπτυξης προβλημάτων ψυχικής και σωματικής υγείας για τα θύματα;

Οπως φαίνεται, το φαινόμενο του εκφοβισμού μπορεί να δημιουργήσει αρνητικά συναισθήματα και να αλλάξει τη δυναμική της αυτοαντίληψης, του αυτοελέγχου και της συμπεριφοράς των εμπλεκομένων από οποιονδήποτε ρόλο. Ο στιγματισμός μάλιστα, μέσα από οποιονδήποτε ρόλο είναι δυνατόν να σημαδέψει ένα παιδί για όλη του τη ζωή, καθώς ένα ποσοστό των εφήβων αναφέρουν ότι έχουν υπάρξει και θύτες και θύματα εκφοβισμού. Οι συνέπειες του φαινομένου, επομένως, είναι εξαιρετικά σοβαρές τόσο για τα θύματα και τους υποστηρικτές τους, όσο και για τους θύτες και τους ακολούθους τους, αλλά και για τους απλούς παρατηρητές ενώ διαπιστώνεται ότι ακόμα και εάν ο θύτης απομακρυνθεί από το σχολικό περιβάλλον, συχνά θα «αναδειχθεί» κάποιος άλλος στον ρόλο αυτό. Επιπλέον, δημιουργείται ένα αρνητικό κλίμα, στο οποίο αποδίδεται έντονη ανησυχία, άγχος, φοβίες και παράγωγα ψυχοσωματικά προβλήματα, που εμπλέκουν όλους και δυσχεραίνουν συνολικά την εκπαιδευτική ατμόσφαιρα.

Γιατί, κατά τη γνώμη σας, είναι τόσο δύσκολο στην ελληνική κοινωνία να αντιμετωπίσει δραστικά τα φαινόμενα του σχολικού εκφοβισμού, καθώς και να ωθήσει τα θύματα να μιλήσουν ανοιχτά και να καταγγείλουν τέτοια φαινόμενα; Συνήθως είναι ένα τραγικό γεγονός εκείνο το οποίο φέρνει στην επιφάνεια της δημοσιότητας πρακτικές bullying…

Ως κοινωνία, αντιμετωπίζουμε το θέμα της ψυχοσυναισθηματικής υγείας των παιδιών ως δεδομένο και όχι ως διαρκές ζητούμενο. Ενα σχολείο επιδόσεων χάνει τον ψυχοπαιδαγωγικό του ρόλο και αλλοτριώνεται επικίνδυνα, προάγοντας συναισθηματική αδιαφορία, τεταμένες σχέσεις των παιδιών μεταξύ τους, άρση των σχέσεων εμπιστοσύνης τόσο με τους συμμαθητές όσο και με τους ενήλικες, γονείς και εκπαιδευτικούς. Επιπλέον, γονείς και εκπαιδευτικοί συχνά συνεργάζονται σχεδόν αποκλειστικά με την ευκαιρία της παρακολούθησης της μαθητικής προόδου ή της αντιμετώπισης μιας ενδοσχολικής κρίσης. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, τα παιδιά χάνουν την εμπιστοσύνη προς τους ενήλικες, προβλέποντας -και συχνά πολύ ορθά- ότι θα τα ακούσουν βιαστικά, δεν θα τα κατανοήσουν, θα μειώσουν ως υπερβολικό το περιεχόμενο των παραπόνων τους ή θα τα καθησυχάσουν πρόχειρα και θα αναλάβουν οι ενήλικες υπερβολική δράση, με αποτέλεσμα τα πράγματα να χειροτερέψουν.