Ξαφνικά, μέσα στο τελευταίο δεκαπενθήμερο, το ζήτημα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα «ζωήρεψε» και βγήκε στην επιφάνεια με τρόπο δυναμικό: Η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, δήλωσε στα «Παραπολιτικά» ότι «με βεβαιότητα, αργά ή γρήγορα, θα έχουμε αποτελέσματα». Οπως αποκάλυψε η «Απογευματινή», για πρώτη φορά η σχετική ενότητα της ιστοσελίδας του Βρετανικού Μουσείου σημειώνει ότι «οι αρμόδιοι θα σκεφτούν σοβαρά κάθε αίτημα για δανεισμό οποιουδήποτε μέρους της συλλογής».


Νέα στοιχεία από το Βρετανικό Μουσείο

Το περιοδικό «The Critic» δημοσίευσε αποκλειστικό ρεπορτάζ, που θέλει τον πρόεδρο του Βρετανικού Μουσείου, Τζορτζ Οσμπορν, να έχει συμφωνήσει να παραχωρήσει τα Γλυπτά του Παρθενώνα στην Ελλάδα. Η σύζυγος του πρωθυπουργού, Μαρέβα Γκραμπόφσκι-Μητσοτάκη, η οποία πήγε στο Λονδίνο για να συμμετάσχει σε εκδήλωση του «Parthenon Project» για τα Γλυπτά, έστειλε το μήνυμα ότι «ήρθε η ώρα τα ακρωτηριασμένα μέλη να επανενωθούν και να αποκατασταθεί η ακεραιότητα του μνημείου». Η σύνθετη διαπραγμάτευση, που απαιτεί λεπτούς και δύσκολους χειρισμούς, για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα διεξάγεται πιο έντονα τα τελευταία τέσσερα χρόνια με το Βρετανικό Μουσείο, δηλαδή περίπου από τότε που ανέλαβε επικεφαλής ο πρώην υπουργός Οικονομικών της χώρας κ. Οσμπορν.

Για την οριστική συμφωνία -εφόσον τελικά επιτευχθεί- φέρεται να έχει διανυθεί το 90% της διαδρομής

Γλυπτά του Παρθενώνα: Το 90% της διαδρομής έχει διανυθεί

Για την οριστική συμφωνία -εφόσον τελικά επιτευχθεί- φέρεται να έχει διανυθεί το 90% της διαδρομής, με το 10% που απομένει, ωστόσο, να είναι ίσως και το πιο δύσκολο. Ο χρόνος πλέον μετράει αντίστροφα για μια συγκυρία που μοιάζει ιδανική: Ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για την ανακαίνιση και τον ανασχεδιασμό της δυτικής πτέρυγας του Βρετανικού Μουσείου έχει ολοκληρωθεί με επιτυχία και τα έργα αναμένεται να ξεκινήσουν το 2027, οπότε θα κλείσει, μεταξύ άλλων, και η αίθουσα που φιλοξενεί τα Γλυπτά του Παρθενώνα.


Χρυσή ευκαιρία για την επιστροφή

Στις αρχές του ίδιου έτους αναμένεται να ξεκινήσει το μεγάλο έργο της αναβάθμισης και επέκτασης του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου στην Αθήνα, με τα σχέδια Τσίπερφιλντ - Τομπάζη. Ετσι, για πρώτη φορά θα υπάρχει μια «χρυσή» ίσως ευκαιρία και για να μεταφερθούν τα Γλυπτά του Παρθενώνα -χωρίς να δημιουργηθεί προσωρινό κενό στην αίθουσα- και για να δοθούν με δανεισμό κάποιες από τις σπουδαίες αρχαιολογικές συλλογές του ΕΑΜ -που θα είναι κλειστό για μεγάλο διάστημα- ως αντάλλαγμα για την επιστροφή των Γλυπτών. Η ανά περιόδους παραχώρηση σπάνιων ελληνικών αρχαιοτήτων έναντι της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα θα γεμίσει τα ταμεία του μουσείου από τα χρήματα που αποδεδειγμένα φέρνουν οι προβεβλημένες περιοδικές εκθέσεις - καθώς έχουν είσοδο έναντι σχετικά υψηλού αντιτίμου, σε αντίθεση με τη δωρεάν είσοδο στο υπόλοιπο μουσείο. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό αυτή την περίοδο, αφού η ήδη μειωμένη κρατική και ιδιωτική χρηματοδότηση στο Βρετανικό Μουσείο περιορίζεται τελευταία ακόμα περισσότερο, καθώς οι χορηγοί εμφανίζονται πιο διστακτικοί να δωρίσουν μεγάλα ποσά υπό το φως των περσινών εξελίξεων με την κλοπή εκατοντάδων σπουδαίων αρχαιοτήτων.

Ο νόμος που διέπει το Βρετανικό Μουσείο (British Museums Act 1963) δεν επιτρέπει τις επιστροφές αρχαιοτήτων. Ωστόσο, υπάρχουν δύο παραδείγματα επιστροφών, στη βάση μακροχρόνιων διαρκώς ανανεούμενων δανείων: Το 2005 το μουσείο επέστρεψε τη μάσκα Νάμγκις στον Καναδά και το 2017 επέστρεψε έξι πιόνια σκακιού από τη συλλογή «Lewis Chessmen» στο Μουσείο Στορνογουέι στη Σκωτία. Οι επιστροφές αυτές έγιναν με συμφωνία μακροχρόνιων δανεισμών, αλλά το πιθανότερο είναι ότι ποτέ δεν θα επιστρέψουν τελικά στο Λονδίνο. Κάτι αντίστοιχο θα μπορούσε να συμβεί και με τα Γλυπτά του Παρθενώνα, αλλά το εμπόδιο της αποδοχής από την Αθήνα του όρου «δανεισμός» -που σημαίνει αναγνώριση ιδιοκτησίας από το Βρετανικό Μουσείο- μοιάζει ανυπέρβλητο. Οι συζητήσεις, ωστόσο, που γίνονται σε εποικοδομητικό κλίμα εξετάζουν άλλες πιθανές νομικές φόρμουλες.


Η πρόταση Αλιβιζάτου για τα Γλυπτά του Παρθενώνα

Μια τέτοια φόρμουλα έχει περιγράψει σε ανύποπτο χρόνο ο Νίκος Αλιβιζάτος. Ο έμπειρος συνταγματολόγος, αναφερόμενος στο «θραύσμα Fagan», που είχε επιστρέψει στην Ελλάδα ως deposit (κατάθεση), είπε ότι ο όρος θα πρέπει να μεταφραστεί στα ελληνικά ως «παρακαταθήκη». «Δεν είναι απλώς μια λέξη», είπε ο κ. Αλιβιζάτος, που είναι και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του «Parthenon Project». «Είναι μια έννοια που περιλαμβάνεται στον Αστικό μας Κώδικα, στο Αρθρο 822, που προέρχεται από το Ρωμαϊκό Δίκαιο». Σύμφωνα με τον ομότιμο καθηγητή Δημοσίου Δικαίου, «αν υπογράψουμε μια συμφωνία η οποία προσδιορίζει τη συναλλαγή ως “παρακαταθήκη” δεν αναγνωρίζουμε αυτομάτως στον καταθέτη την ιδιότητα του ιδιοκτήτη, κάτι που λύνει πολλά προβλήματα». Επεσήμανε, δε, πως «η μόνη νομική υποχρέωση που προκύπτει είναι να επιστρέψει το αντικείμενο όταν ζητηθεί». Μια αλλαγή στη νομοθεσία είναι ένα μάλλον απίθανο σενάριο. Πρόκειται για μια επιλογή, ωστόσο, που έχει κάνει δύο φορές στο παρελθόν η βρετανική κυβέρνηση, με τον νόμο για τους ανθρώπινους ιστούς (Human Tissue Act), που επέτρεψε σε μουσεία της χώρας να επιστρέψουν υπολείμματα Αβορίγινων στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία, και με τον νόμο για το Ολοκαύτωμα (Holocaust Act), που επέτρεψε σε άλλα μουσεία να επιστρέψουν στους ιδιοκτήτες τους έργα Τέχνης που είχαν κλαπεί από τους ναζί.

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Παραπολιτικά