Όπως περίπου συμβαίνει με τους hackers, οι οποίοι βρίσκονται πάντα ένα βήμα μπροστά από κάθε σύστημα ασφαλείας, με παρόμοιο τρόπο κινούνται και τα κυκλώματα φοροδιαφυγής. Για κάθε νέο νόμο που αυστηροποιεί το πλαίσιο, το οργανωμένο οικονομικό έγκλημα βρίσκει τρόπους να τον παρακάμπτει. Οσο πιο πολύπλοκο είναι το νομοθέτημα, τόσο πιο εφευρετικοί γίνονται οι φοροφυγάδες. Η επόμενη ημέρα, όμως, μοιάζει δυσκολότερη για το οικονομικό έγκλημα, καθώς η κυβέρνηση θα βάλει απέναντί τους όχι ανθρώπους, αλλά μηχανές. Μηχανές που μαθαίνουν τις συμπεριφορές τους και αναλύουν αμέτρητα δεδομένα για να καταλήξουν στο ποιος είναι πιθανό να φοροδιαφεύγει και ποιος όχι. Πρόκειται για ένα ιδιότυπο «σκάκι» μεταξύ φοροφυγάδων και μηχανών. Οπως, όμως, συμβαίνει και με το πραγματικό σκάκι, οι μηχανές πλέον μπορούν να νικήσουν εύκολα ακόμα και τους παγκόσμιους πρωταθλητές. Το σχέδιο της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων και του διοικητή της, Γιώργου Πιτσιλή, αφορά την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου υπολογιστικού συστήματος που θα χρησιμοποιεί τις τεχνολογίες της Τεχνητής Νοημοσύνης (Artificial Intelligence) και της Μηχανικής Μάθησης (Machine Learning) για να δημιουργεί ατομικά προφίλ για όλους τους φορολογουμένους. Μέσω αυτών των προφίλ που θα συνδυάζουν ετερόκλητα στοιχεία, οι έλεγχοι των φορολογικών Αρχών θα γίνονται προοδευτικά όλο και πιο στοχευμένοι, στις περιπτώσεις εκείνες που υποκρύπτουν φοροδιαφυγή, όσο και αν κρύβονται πίσω από εξειδικευμένες και πρωτοποριακές τεχνικές.

Το σχέδιο βασίζεται στην επεξεργασία και τη μελέτη αυτού που ονομάζεται big data. Τεράστιων, δηλαδή, βάσεων δεδομένων που μπορούν να τροφοδοτούν το σύστημα και αποτελούν το υπόβαθρο για τις περισσότερες τεχνολογίες αιχμής παγκοσμίως. Από την αναγνώριση προσώπων σε πραγματικό χρόνο (π.χ., σε αεροδρόμια για τον εντοπισμό καταζητούμενων) μέχρι το Bitcoin (όπου χρησιμοποιείται μια τεχνολογία κατακερματισμού των δεδομένων που ονομάζεται blockchain). Η εκρηκτική αύξηση της υπολογιστικής ισχύος των επεξεργαστών Η/Υ σε συνδυασμό με την επίσης αλματώδη αύξηση των ταχυτήτων στα δίκτυα τηλεπικοινωνιών καθιστούν ευκολότερο τον σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός τέτοιου συστήματος.

Σημειώνεται ότι οι περισσότερες παγκόσμιες εταιρείες φορολογικών συμβούλων έχουν δημοσιεύσει εκθέσεις με τις οποίες παροτρύνουν τις κυβερνήσεις να υιοθετήσουν μηχανισμούς που βασίζονται στην Τεχνητή Νοημοσύνη. Η PricewaterhouseCoopers δημοσίευσε το 2019 έκθεση με τίτλο «Πώς η φορολογία αξιοποιεί την Τεχνητή Νοημοσύνη - συμπεριλαμβανόμενης της Μηχανικής Μάθησης». Ομοίως, η Deloitte δημοσίευσε τον Οκτώβριο του 2019 έκθεση με τίτλο «Τεχνητή Νοημοσύνη - Μπαίνοντας στον κόσμο της φορολογίας».

Ψηφιοποίηση

Η Ελλάδα, ωστόσο, είναι από τις πρώτες χώρες που υιοθετούν τέτοιους μηχανισμούς ως μέρος της εντατικής ψηφιοποίησης της χώρας, η οποία αποτελεί κεντρική πολιτική της κυβέρνησης Μητσοτάκη, με αιχμή του δόρατος τον Κυριάκο Πιερρακάκη. Σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες, το συγκεκριμένο σχέδιο είναι μέρος μιας γενικότερης πολιτικής για την πάταξη της φοροδιαφυγής, η οποία θα συμπεριλαμβάνεται και στο σχέδιο που θα παρουσιάσει την ερχόμενη εβδομάδα ο πρωθυπουργός για την αξιοποίηση του Ταμείου Ανάπτυξης. Σε συνδυασμό με την υποχρεωτική χρήση ηλεκτρονικών τιμολογίων, τη διαρκή αύξηση των ηλεκτρονικών τραπεζικών συναλλαγών αλλά και τη διασύνδεση των ταμειακών μηχανών με την Εφορία, η κυβέρνηση ελπίζει να περιορίσει δραστικά τη φοροδιαφυγή. Ειδικότερα στις λιγότερο «εκλεπτυσμένες» περιπτώσεις το αποτέλεσμα μπορεί να είναι απόλυτο.

Στην ΑΑΔΕ λειτουργεί ήδη ένα σύστημα προτεραιοποίησης των φορολογικών ελέγχων με την ονομασία «Ελεγξις». Πρόκειται όμως -σύμφωνα με στελέχη που είναι σε θέση να γνωρίζουν- για ένα απαρχαιωμένο σύστημα, το οποίο είχε δημιουργηθεί με εργαλεία παλαιότερων δεκαετιών και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να συγκριθεί η αποτελεσματικότητά του με το σύστημα που σχεδιάζεται. Σε ό,τι αφορά τα δεδομένα που θα τροφοδοτούν το σύστημα, ας μην ξεχνάμε ότι το Taxis (το κεντρικό σύστημα της Εφορίας) είναι πιθανότατα η μεγαλύτερη βάση δεδομένων στη χώρα. Επιπλέον, η ΑΑΔΕ έχει τη δυνατότητα να αντλεί στοιχεία και για τις καταναλωτικές συμπεριφορές των φορολογουμένων, όπως και τραπεζικά δεδομένα των συναλλαγών τους. Ο συνδυασμός αυτών των δεδομένων θα «εκπαιδεύει» το υπολογιστικό σύστημα να αναγνωρίζει πιθανές εστίες φοροδιαφυγής.

Το σύστημα -σχολίαζε κυβερνητικό στέλεχος με γνώση του σχεδίου- θα λειτουργεί περίπου όπως και ο περιβόητος αλγόριθμος που χρησιμοποιήθηκε πέρυσι το καλοκαίρι για τον εντοπισμό κρουσμάτων στις πύλες εισόδου της χώρας. Ενα σύστημα το οποίο κατασκευάστηκε με τη βοήθεια του επίκουρου καθηγητή Επιστήμης των Δεδομένων στη Σχολή Marshall του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας Κίμωνα Δρακόπουλου, το οποίο έλαβε τα εύσημα για την αποτελεσματικότητά του.

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Παραπολιτικά το Σάββατο 27 Μαρτίου