Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 ξεκίνησε με τα ενυπόθηκα δάνεια χαμηλής εξασφάλισης στις ΗΠΑ, τα οποία οι τράπεζες και οι πάσης φύσεως επενδυτικοί οργανισμοί «συσκεύαζαν» όλα μαζί, τα ασφαλή και τα μη ασφαλή, δηλαδή, χωρίς καμία διάκριση μεταξύ τους, δημιουργώντας τα πακέτα των CDOs. Ετσι, από τα επικίνδυνα δάνεια παρήγαγαν δήθεν ασφαλή (μέσω των CDSs) και «ποιοτικά» χρηματοοικονομικά προϊόντα, με αξιολόγηση ΑΑΑ από τις αμειβόμενες επί τούτου εταιρείες, πουλώντας τα περαιτέρω. Τελικά, η αγορά των CDOs κατέρρευσε, τα κράτη αναγκάσθηκαν να διασώσουν τις τράπεζες και τις υπόλοιπες εταιρείες για να μη διαλυθεί ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα και τα δημόσια χρέη εκτοξεύθηκαν στα ύψη όπως των ΗΠΑ, που διπλασιάστηκε, της Ισπανίας, που τετραπλασιάστηκε, κ.ο.κ.
Έκτοτε, το παγκόσμιο χρέος συνέχισε να αυξάνεται, μεταξύ άλλων με τη βοήθεια των κεντρικών τραπεζών, που πλημμύρισαν τις αγορές με 17 τρισ. δολάρια νέα και φθηνά χρήματα, ενώ δρομολογήθηκε η μεγαλύτερη μεταφορά πλούτου όλων των εποχών, από τα κάτω προς τα επάνω, εις βάρος κυρίως της μεσαίας τάξης.

Εντούτοις, φαίνεται πως, αφενός το πάθημα δεν έγινε μάθημα στα κράτη, αφετέρου οι κεντρικές τράπεζες δεν υπολόγισαν σωστά τις συνέπειες των εντελώς καινούργιων και μη συμβατικών ενεργειών τους. Ειδικότερα, η θέση των CDOs του παρελθόντος έχει αναληφθεί από τα ETFs (Exchange Traded Funds) τα οποία επενδύουν σε πολλές μετοχές, εμπορεύματα, ομόλογα, παράγωγα, νομίσματα κ.ο.κ. μαζί, με εντελώς διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά, αποτελώντας, ουσιαστικά, επίσης δομημένα και αδιαφανή προϊόντα. Ο όγκος τώρα των συνολικών συναλλαγών στις ΗΠΑ στα τέλη του καλοκαιριού του 2016 διεξαγόταν κατά 24% σε ETFs και κατά 76% σε μεμονωμένες μετοχές από 20% και 80% πριν από τρία χρόνια. Σήμερα υπολογίζεται πως τα ETFs έχουν φτάσει στο 30% των συνολικών συναλλαγών ή ακόμα περισσότερο, ενώ ο «γίγαντας» των ETFs, το επενδυτικό κεφάλαιο Vanguard, που διαχειρίζεται 4,5 τρισ. δολάρια, έχει διπλασιάσει το ποσοστό που κατείχε στον δείκτη S&P το 2010, πλησιάζοντας ήδη το 7% της συνολικής αγοράς.

Περαιτέρω, η πρωτοφανής αυτή κυριαρχία των επενδυτικών οχημάτων, που αντανακλούν τις τάσεις της αγοράς και όχι τα θεμελιώδη μεγέθη, σημαίνει κατ’ αναλογία πως η χρηματιστηριακή αγορά γίνεται όλο και πιο εύθραυστη, αδιαφανής και αναποτελεσματική, γεμάτη διαστρεβλώσεις. Το γεγονός αυτό τεκμηριώνεται από την έντονη αύξηση της μεταβλητότητας εκείνων των μετοχών που κατέχουν οι παθητικοί επενδυτές μέσω των ETFs παρά το ότι στις ΗΠΑ δεν έχουν κυριαρχήσει ακόμη σε τέτοιο βαθμό, όπως στην Ιαπωνία, στην οποία οι παθητικοί επενδυτές έχουν φτάσει ήδη στο 67%, έναντι 41% στις ΗΠΑ. Επειδή τώρα στην Ιαπωνία, το δημόσιο χρέος της οποίας είναι μακράν το υψηλότερο στον πλανήτη (στο 250,4% του ΑΕΠ), διενεργούνται συνεχώς νομισματικά πειράματα, δεν είναι σαφές εάν το τεράστιο αυτό ποσοστό των παθητικών επενδύσεων οφείλεται στην κεντρική της τράπεζα. Εντούτοις, είναι γνωστό πως η Τράπεζα της Ιαπωνίας (BoJ) τα τελευταία χρόνια αγόραζε τεράστιες ποσότητες μετοχών μέσω ETFs, στην προσπάθειά της να ελέγξει τη χρηματιστηριακή αγορά για να μην καταρρεύσει με αποτέλεσμα σήμερα να ελέγχει το 75% των συνολικών ιαπωνικών ETFs.

ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ

Στο πλαίσιο αυτό, είναι μάλλον λογικές οι υποθέσεις σύμφωνα με τις οποίες η Fed θα ακολουθήσει έναν ανάλογο δρόμο τα επόμενα χρόνια, αγοράζοντας ETFs αφού ήδη φαίνεται πως κάνει ό, τι μπορεί για να εμποδίσει την κατάρρευση των αμερικανικών χρηματιστηρίων, αγοράζοντας μετοχές με χρήματα που τυπώνει! Την ίδια στιγμή, όλο και περισσότεροι επενδυτές στις ΗΠΑ απομακρύνονται από τις μεμονωμένες τοποθετήσεις, επιλέγοντας τα ETFs άρα αδιαφορούν για τα θεμελιώδη μεγέθη και προτιμούν να ακολουθούν τις κινήσεις της αγοράς.
Μοναδικό εμπόδιο θα αποτελούσε ο πληθωρισμός, που θα έπρεπε να ελεγχθεί με την αύξηση των βασικών επιτοκίων, ο οποίος, όμως, συνεχίζει να διατηρείται χαμηλός, επειδή τα χρήματα των κεντρικών τραπεζών δεν διοχετεύθηκαν στην πραγματική οικονομία μέσω των εμπορικών τραπεζών, που παράγουν ουσιαστικά το 90% της κυκλοφορούσας ρευστότητας (μόλις το 10% οι κεντρικές), τροφοδοτώντας το ανοδικό σπιράλ μισθών-τιμών. Η αιτία είναι το ότι οι εμπορικές τράπεζες δεν κατάφεραν ακόμη να συνέλθουν από την κρίση του 2008, οπότε τα χρήματα οδηγήθηκαν στις αγορές παγίων και στους πλουσίους αυξάνοντας υπερβολικά τις τιμές των μετοχών, των ακινήτων κ.ο.κ., καθώς επίσης τις εισοδηματικές ανισότητες.

Υπενθυμίζουμε εδώ πως η εισηγμένη στο χρηματιστήριο Κεντρική Τράπεζα της Ελβετίας λειτουργεί ήδη ως ένα γιγαντιαίο κερδοσκοπικό κεφάλαιο, επενδύοντας μαζικά σε αμερικανικές μετοχές και επιτυγχάνοντας τεράστια κέρδη με τη μετοχή της να έχει απογειωθεί, από τα περίπου 1.000 φράγκα το 2014 στα 5.440 πρόσφατα! Είτε, λοιπόν, η Fed ακολουθήσει τον δρόμο της κεντρικής τράπεζας της Ιαπωνίας (ETFs) είτε της Ελβετίας, η χειραγώγηση των χρηματιστηριακών αγορών θα κλιμακωθεί σημαντικά, ενώ ενδεχομένως θα αναγκασθούν να κάνουν το ίδιο και οι άλλες μεγάλες κεντρικές τράπεζες, όπως η ΕΚΤ και η κινεζική.

Συμπεραίνεται, ως εκ τούτου, πως πιθανότατα η κερδοσκοπία θα απογειωθεί, μαζί με τις φούσκες, πριν να ακολουθήσει το κραχ που συμβαίνει νομοτελειακά ανά περίπου δέκα χρόνια (η άνοδος ξεκίνησε στις 9 Μαρτίου του 2009, έχοντας κλείσει ήδη εννέα έτη), οπότε οι τιμές των μετοχών θα χάσουν εντελώς την επαφή τους με την πραγματικότητα με τα ETFs να αποτελούν μια πυρηνική βόμβα στα θεμέλια του συστήματος, η οποία θα διογκωθεί περισσότερο με την πιθανή συμμετοχή της Fed, καθώς επίσης των υπόλοιπων μεγάλων κεντρικών τραπεζών, που δεν θα έχουν την πολυτέλεια να μείνουν έξω από το μεγάλο παιχνίδι.

* Ο Βασίλης Βιλιάρδος είναι οικονομολόγος, www.analyst.gr