Τα έθνη, σαν πληγωμένα ζώα, γλείφουν τις πληγές τους από τη χειρότερη χρονιά της σύγχρονης Ιστορίας, αν μετρήσουμε ανθρώπινες και οικονομικές απώλειες. Δεν χάθηκαν μόνον άνθρωποι και αγαθά. Χάθηκε και η εμπιστοσύνη στην προοπτική του μέλλοντος. Η ανθρωπότητα προόδευε, πλούτιζε, βελτίωνε το προσδόκιμο επιβίωσης, νικούσε επιδημίες και αρρώστιες, πήγαινε βόλτες στο Διάστημα - και ξαφνικά χάνει τα πάντα.

Ευτυχώς, η επιστήμη και η τεχνολογία δεν μας πρόδωσαν. Κατάφεραν να νικήσουν τον κορονοϊό με το εμβόλιο. Λέγανε για τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη πως ήταν άτυχος. Ομως, η τραγωδία της πανδημίας έπληξε τον γιο του. Το ζήτημα είναι το πώς θα καταφέρει να αντιμετωπίσει τις αυταπάτες της μετα-πανδημίας. Χρειάζεται να προσφέρει ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, κατάλληλο για τον 21ο αιώνα, και όχι τις «ωραίες» ιδέες που περιγράφει η Επιτροπή Πισσαρίδη.

Ο «Economist» προειδοποιεί ότι, σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, οι πανδημίες στο παρελθόν οδήγησαν σε κοινωνικές αναταραχές. Αναλύοντας στοιχεία για 133 χώρες στον τωρινό αιώνα (2001-2018), το ΔΝΤ βρήκε ότι η κοινωνική έκρηξη ξέσπασε περίπου 14 μήνες μετά την έναρξη της επιδημίας και κορυφώθηκε έπειτα από 24 μήνες (δηλαδή περίπου στο τέλος του 2021 ή στις αρχές του 2022).

Οταν μια κοινωνία ζει με αυταπάτες, οι συνέπειες δεν είναι βλαβερές, ψιλοτυραννικές: είναι κυριολεκτικά ανθρωποφαγικές και τα ΜΜΕ που τις καλλιεργούν (συντεταγμένα) υποκαθιστούν με στεγανά την πραγματικότητα της ζωής μας. Ευκολότατα (και δολιότατα) κατασκευάζονται, προκειμένου να υπηρετηθούν ορέξεις και συμφέροντα. Λέγεται ότι τα Συμπεριφορικά Οικονομικά έχουν εφαρμογή σε κάθε τομέα της καθημερινής ζωής. Οι άνθρωποι, λένε, παρασύρονται από την αβεβαιότητα, τις αυταπάτες και τον φόβο, με αποτέλεσμα να αντιδρούν βίαια. Τέσσερα Νομπέλ απέσπασαν οικονομολόγοι για τις αποκαλύψεις τους σχετικά με τους ψυχολογικούς παράγοντες στρέβλωσης της σκέψης και την, εντέλει, ανορθολογική ψυχολογία του Homo Economicus. Το 1978 έλαβε το Νομπέλ Οικονομικών Επιστημών ο Χέρμπερτ Σάιμον για την έρευνά του γύρω από τους παράγοντες που επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων. Το 2002 ο Ντάνιελ Κάνεμαν για τις μελέτες του σχετικά με τις επιπτώσεις της ψυχολογίας στις αποφάσεις των αγοραστών. Το 2013 ο Ρόμπερτ Σίλερ για τη θεωρία του ότι η διαμόρφωση των τιμών εξαρτάται και από το επενδυτικό συναίσθημα απέναντι στο ρίσκο. Το 2017 ο Ρίτσαρντ Θέιλερ για τις έρευνές του σχετικά με τον ρόλο της ψυχολογίας στη λήψη των οικονομικών αποφάσεων.

Η αυταπάτη είναι ένα από τα κεντρικά θέματα της ελληνικής Γραμματείας. Στην αρχή της «Ιλιάδας», ο Δίας στέλνει στον Αγαμέμνονα το «ούλο όνειρο», για να τον εξαπατήσει, πείθοντάς τον πως ήρθε η ώρα για να πέσει η Τροία. Στην πρώτη σωζόμενη αθηναϊκή τραγωδία, στους «Πέρσες» του Αισχύλου, ήρωας είναι ο Ξέρξης και οι αυταπάτες του. Νόμισε πως θα κατακτήσει την Ελλάδα και κατέστρεψε τον μεγαλύτερο στρατό του κόσμου του. Ο Αισχύλος δεν κατηγορεί τους Πέρσες για βαρβαρότητα - ο ελληνικός πολιτισμός είχε αρκετή αυτοπεποίθηση για να μην υποτιμά τους αντιπάλους του. Του αποδίδει τις αυταπάτες, που τον οδήγησαν στην ύβρη, με συνέπεια την τιμωρία του. Στην τελευταία σωζόμενη τραγωδία, στις «Βάκχες» του Ευριπίδη, το θέμα είναι η αυταπάτη του βασιλιά Πενθέα, που πίστεψε πως μπορεί να αψηφήσει έναν θεό, τον Διόνυσο.

Και τώρα βουτιά στα ρηχά τής σήμερον - προσοχή μη σπάσετε το κεφάλι σας, διότι είναι πολύ ρηχά. Προκειμένου να αθωώσουν εαυτόν οι πολίτες/ψηφοφόροι, πιστεύουν μεν την αγαθή πρόθεση της δικής τους αυταπάτης, αλλά τιμωρούν τους πολιτικούς που ευθύνονται γι’ αυτό. Θα μου πείτε, στη δημοκρατία μας ο λαός είναι κατ’ εξοχήν ανεύθυνος. Ποιος, όμως, θα τολμήσει να ζητήσει ευθύνες από τον «Μωυσή», τον «Ηρακλή», τον «ηγέτη του 21ου αιώνα» και άλλα τέτοια διασκεδαστικά;

Παρακάμπτω τις προφανείς αυταπάτες που έχουν καλλιεργηθεί στα εθνικά ζητήματα με την Τουρκία, που οδήγησαν στην ύβρη, με αναπόφευκτη πλέον την τιμωρία του περιούσιου ελληνικού λαού και της ηγεσίας του...